Гэта старонка — інфармацыйны спіс.
Но́белеўская прэ́мія па фі́зіцы (шведск.: Nobelpriset i fysik) — прэстыжная ўзнагарода, якая штогод ўручаецца Нобелеўскім фондам за навуковыя дасягненні ў вобласці фізікі. Адна з пяці Нобелеўскіх прэмій.
Нобелеўская прэмія па фізіцы была заснавана Альфрэдам Нобелем у яго завяшчанні, напісаным 27 лістапада 1895 года ў Парыжы, дзе яна згадваецца самай першай:
|
Нобелеўская прэмія па фізіцы прысуджаецца штогод з 1901 года і толькі шэсць разоў гэтага не адбывалася: у 1916, 1931, 1934, 1940, 1941 і 1942 гадах.[3] Першым лаўрэатам у 1901 годзе стаў Вільгельм Рэнтген. З тых часоў 203 чалавекі атрымаў 204 прэміі.[3]
Паводле статута Нобелеўскага фонду, высоўваць кандыдатаў на прэмію па фізіцы могуць наступныя асобы[4]:
Выбар асоб, згаданых у пунктах 5 і 6 для вылучэння кандыдатаў, павінен быць зроблены да канца верасня кожнага года, папярэдняга году ўзнагароджання.
Адбор кандыдатаў ажыццяўляе Нобелеўскі камітэт па фізіцы. З іх ліку Шведская каралеўская акадэмія навук выбірае лаўрэатаў.[4] Адначасова могуць быць узнагароджаны адна ці дзве працы, але пры гэтым агульная колькасць узнагароджаных не павінна перавышаць трох.[5]
Лаўрэаты прэміі па фізіцы звычайна аб’яўляюцца ў пачатку кастрычніка адразу пасля лаўрэатаў прэміі па медыцыне і фізіялогіі. Цырымонія ўручэння прэміі праходзіць 10 снежня ў Стакгольме, у дзень смерці Альфрэда Нобеля. Як і лаўрэатам іншых нобелеўскіх прэмій, лаўрэатам прэміі па фізіцы ўручаюцца дыплом і медаль, а таксама грашовая ўзнагарода.[6] Медаль для лаўрэатаў у вобласці фізікі і хіміі адрозніваецца рэверсам, — на ім сярод аблокаў намалявана жанчына, якая ўвасабляе геній навукі, яна зрывае вэлюм з жаночай фігуры з рогам дастатку ў руках, што ўвасабляе прыроду.[7]
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1901 | Вільгельм Конрад Рэнтген |
|
[8] | |
1902 | Хендрык Антон Лорэнц |
|
[9] | |
Пітэр Зееман | ||||
1903 | Антуан Анры Бекерэль (1/2 прэміі) |
|
[10] | |
П'ер Кюры (1/4 прэміі) |
| |||
Марыя Кюры (1/4 прэміі) | ||||
1904 | Джон Уільям Стрэт (лорд Рэлей) |
|
[11] | |
1905 | Філіп Эдуард Антон фон Ленард |
|
[12] | |
1906 | Джозеф Джон Томсан |
|
[13] | |
1907 | Альберт Абрахам Майкельсан |
|
[14] | |
1908 | Габрыэль Ліпман |
|
[15] | |
1909 | Гульельма Марконі |
|
[16] | |
Карл Фердынанд Браўн |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1910 | Ян Дыдэрык Ван-дэр-Ваальс |
|
[17] | |
1911 | Вільгельм Він |
| [18] | |
1912 | Нільс Густаў Дален |
|
[19] | |
1913 | Хейке Камерлінг-Онес |
|
[20] | |
1914 | Макс фон Лаўэ (прысуджана ў 1915 г.) |
|
[21] | |
1915 | Уільям Генры Брэг |
|
[22] | |
Уільям Лорэнс Брэг | ||||
1916 | Прэмія не прысуджалася | Грашовыя сродкі ўключаны ў спецфонд секцыі | [23] | |
1917 | Чарлз Гловер Баркла |
|
[24] | |
1918 | Макс Карл Эрнст Людвіг Планк |
|
[25] | |
1919 | Іаганес Штарк |
|
[26] |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1920 | Шарль Эдуар Гіём | [27] | ||
1921 | Альберт Эйнштэйн |
|
[28] | |
1922 | Нільс Бор |
|
[29] | |
1923 | Роберт Эндрус Мілікен |
|
[30] | |
1924 | Манэ Сігбан |
|
[31] | |
1925 | Джэймс Франк |
|
[32] | |
Густаў Людвіг Герц (прысуджана ў 1926 г.) | ||||
1926 | Жан Батыст Перэн |
|
[33] | |
1927 | Артур Холі Комптан |
|
[34] | |
Чарлз Томсан Рыз Вільсан |
| |||
1928 | Оўэн Уіланс Рычардсан (прысуджана ў 1929 г.) |
|
[35] | |
1929 | Луі дэ Бройль |
| [36] |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1930 | Чандрасекхара Венката Раман |
|
[37] | |
1931 | Прэмія не прысуджалася | Грашовыя сродкі ўключаны ў спецфонд секцыі | [38] | |
1932 | Вернер Карл Гейзенберг |
|
[39] | |
1933 | Эрвін Шродзінгер |
|
[40] | |
Поль Адрыен Марыс Дзірак | ||||
1934 | Прэмія не прысуджалася | Грашовыя сродкі ўключаны ў спецфонд секцыі (2/3) і Нобелеўскі фонд (1/3) | [41] | |
1935 | Джэймс Чэдвік |
|
[42] | |
1936 | Віктар Франц Гес |
|
[43] | |
Карл Дэйвід Андэрсан |
| |||
1937 | Клінтан Джозеф Дэвісан |
|
[44] | |
Джордж Паджэт Томсан | ||||
1938 | Энрыка Фермі |
|
[45] | |
1939 | Эрнест Арланда Лоўрэнс |
|
[46] |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1940 | Прэмія не прысуджалася | Грашовыя сродкі ўключаны ў спецфонд секцыі (2/3) і Нобелеўскі фонд (1/3) | [47] | |
1941 | [48] | |||
1942 | [49] | |||
1943 | Ота Штэрн |
|
[50] | |
1944 | Ісідар Айзек Рабі |
|
[51] | |
1945 | Вольфганг Паўлі |
|
[52] | |
1946 | Персі Уільямс Брыджмен |
|
[53] | |
1947 | Эдуард Віктар Эплтан |
|
[54] | |
1948 | Патрык Мейнард Сцюарт Блэкет |
|
[55] | |
1949 | Хідэкі Юкава |
| [56] |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1950 | Сесіл Фрэнк Паўэл |
|
[57] | |
1951 | Джон Дуглас Кокрафт |
|
[58] | |
Эрнест Томас Сінтан Уолтан | ||||
1952 | Фелікс Блох |
|
[59] | |
Эдвард Мілс Пёрсел | ||||
1953 | Фрыц Цэрніке |
|
[60] | |
1954 | Макс Борн |
|
[61] | |
Вальтэр Ботэ |
| |||
1955 | Уіліс Юджын Лэмб |
| [62] | |
Палікарп Куш |
| |||
1956 | Уільям Брэдфард Шоклі |
|
[63] | |
Джон Бардзін | ||||
Уолтэр Хаўзер Братэйн | ||||
1957 | Янг Чжэньнін |
|
[64] | |
Лі Чжэндаа | ||||
1958 | Павел Аляксеевіч Чаранкоў |
|
[65] | |
Ілья Міхайлавіч Франк | ||||
Ігар Яўгенавіч Там | ||||
1959 | Эміліа Джына Сегрэ |
|
[66] | |
Оўэн Чэмберлен |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1960 | Дональд Артур Глазер |
|
[67] | |
1961 | Роберт Хофштатэр |
|
[68] | |
Рудольф Людвіг Мёсбаўэр |
| |||
1962 | Леў Давідавіч Ландау |
|
[69] | |
1963 | Юджын Вігнер (1/2 прэміі) |
|
[70] | |
Марыя Гёперт-Маер (1/4 прэміі) |
| |||
Ганс Енсен (1/4 прэміі) | ||||
1964 | Чарлз Хард Таўнс (1/2 прэміі) |
|
[71] | |
Мікалай Генадзевіч Басаў (1/4 прэміі) | ||||
Аляксандр Міхайлавіч Прохараў (1/4 прэміі) | ||||
1965 | Сін'ітыра Таманага |
|
[72] | |
Джуліян Швінгер | ||||
Рычард Філіпс Фейнман | ||||
1966 | Альфрэд Кастлер |
|
[73] | |
1967 | Ханс Альбрэхт Бетэ |
|
[74] | |
1968 | Луіс Уолтэр Альварэс |
|
[75] | |
1969 | Мюрэй Гел-Ман |
|
[76] |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1970 | Ханес Альфвен |
|
[77] | |
Луі Эжэн Фелікс Неель |
| |||
1971 | Дэніс Габар |
|
[78] | |
1972 | Джон Бардзін |
|
[79] | |
Леон Нейл Купер | ||||
Джон Роберт Шрыфер | ||||
1973 | Браян Дэвід Джозефсан (1/2 прэміі) |
|
[80] | |
Леа Эсакі (1/4 прэміі) |
| |||
Айвар Джаевер (1/4 прэміі) | ||||
1974 | Марцін Райл |
|
[81] | |
Энтані Х'юіш |
| |||
1975 | Оге Нільс Бор |
|
[82] | |
Бен Рой Мотэльсан | ||||
Леа Джэймс Рэйнуотэр | ||||
1976 | Бертан Рыхтэр |
|
[83] | |
Сэмюэл Тынг | ||||
1977 | Філіп Уорэн Андэрсан |
|
[84] | |
Невіл Франсіс Мот | ||||
Джон Ван Флек | ||||
1978 | Пётр Леанідавіч Капіца (1/2 прэміі) |
|
[85] | |
Арно Алан Пензіяс (1/4 прэміі) |
| |||
Роберт Вудра Вільсан (1/4 прэміі) | ||||
1979 | Шэлдан Лі Глэшау |
|
[86] | |
Абдус Салам | ||||
Стывен Вайнберг |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1980 | Джэймс Уотсан Кронін |
| [87] | |
Вал Логсдан Фіч | ||||
1981 | Нікалас Бломберген (1/4 прэміі) |
|
[88] | |
Артур Леанард Шаўлаў (1/4 прэміі) | ||||
Кай Сігбан (1/2 прэміі) |
| |||
1982 | Кенет Вільсан |
|
[89] | |
1983 | Субрахманьян Чандрасекар |
|
[90] | |
Уільям Алфрэд Фаўлер |
| |||
1984 | Карла Рубіа |
|
[91] | |
Сімон ван дэр Мер | ||||
1985 | Клаус фон Клітцынг |
| [92] | |
1986 | Эрнст Руска (1/2 прэміі) |
|
[93] | |
Герд Бініг (1/4 прэміі) |
| |||
Генрых Рорэр (1/4 прэміі) | ||||
1987 | Георг Беднарц |
|
[94] | |
Карл Мюлер | ||||
1988 | Леон Ледэрман |
|
[95] | |
Мелвін Шварц | ||||
Джэк Стэйнбергер | ||||
1989 | Норман Рамзей (1/2 прэміі) |
|
[96] | |
Ханс Дэмельт (1/4 прэміі) |
| |||
Вольфганг Паўль (1/4 прэміі) |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
1990 | Джэром Фрыдман |
|
[97] | |
Генры Кендал | ||||
Рычард Тэйлар | ||||
1991 | П'ер Жыль дэ Жэн |
|
[98] | |
1992 | Жорж Шарпак |
|
[99] | |
1993 | Расел Халс |
|
[100] | |
Джозеф Тэйлар мал. | ||||
1994 | Бертрам Брокхаўз |
|
[101] | |
Кліфард Шал |
| |||
1995 | Марцін Перл |
|
[102] | |
Фрэдэрык Райнес |
| |||
1996 | Дэвід Лі |
|
[103] | |
Дуглас Ошэраў | ||||
Роберт Рычардсан | ||||
1997 | Стывен Чу |
|
[104] | |
Клод Коэн-Тануджы | ||||
Уільям Філіпс | ||||
1998 | Роберт Лафлін |
| [105] | |
Хорст Штормер | ||||
Дэніел Цуі | ||||
1999 | Герард ’т Хоафт |
|
[106] | |
Марцінус Велтман |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
2000 | Жарэс Іванавіч Алфёраў (1/4 прэміі) |
|
[107] | |
Герберт Кромер (1/4 прэміі) | ||||
Джэк Кілбі (1/2 прэміі) |
| |||
2001 | Эрык Корнел |
|
[108] | |
Вольфганг Кетэрле | ||||
Карл Віман | ||||
2002 | Райманд Дэвіс мал. (1/4 прэміі) |
|
[109] | |
Масатосі Косіба (1/4 прэміі) | ||||
Рыкарда Джаконі (1/2 прэміі) |
| |||
2003 | Аляксей Аляксеевіч Абрыкосаў |
|
[110] | |
Віталь Лазаравіч Гінзбург | ||||
Энтані Легет | ||||
2004 | Дэвід Грос |
|
[111] | |
Дэвід Політцэр | ||||
Фрэнк Вільчэк | ||||
2005 | Рой Глаўбер (1/2 прэміі) |
|
[112] | |
Джон Хол (1/4 прэміі) |
| |||
Тэадор Хэнш (1/4 прэміі) | ||||
2006 | Джон Мазер |
|
[113] | |
Джордж Смут | ||||
2007 | Альбер Ферт |
|
[114] | |
Петэр Грунберг | ||||
2008 | Ёіціра Намбу (1/2 прэміі) |
|
[115] | |
Макота Кабаясі (1/4 прэміі) |
| |||
Тосіхідэ Масукава (1/4 прэміі) | ||||
2009 | Чарлз Каа (1/2 прэміі) |
|
[116] | |
Уілард Бойл (1/4 прэміі) |
| |||
Джордж Элвуд Сміт (1/4 прэміі) |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
2010 | Андрэй Гейм |
|
[117] [118] | |
Канстанцін Навасёлаў | ||||
2011 | Сол Перлмутэр (1/2 прэміі) | [119] | ||
Браян Шміт (1/4 прэміі) | ||||
Адам Рыс (1/4 прэміі) | ||||
2012 | Серж Арош |
|
[120] | |
Дэвід Вайнленд | ||||
2013 | Франсуа Энглер |
|
[121] | |
Пітэр Хігс | ||||
2014 | Ісаму Акасакі |
|
[122] | |
Хіросі Амана | ||||
, Сюдзі Накамура | ||||
2015 | Такаакі Кадзіта |
|
[123] | |
Артур Мак-Дональд | ||||
2016 | Дэвід Таўлес |
|
[124] | |
Данкан Холдэйн | ||||
Джон Майкл Костэрліц | ||||
2017 | Райнер Вайс |
|
[125] | |
Бары Бэрыш | ||||
Кіп Торн | ||||
2018 | Артур Эшкін |
|
[126] | |
Жэрар Муру |
| |||
Дона Стрыкленд | ||||
2019 | Джэймс Піблз |
|
[127] | |
Мішэль Маёр |
| |||
Дзідзье Кэлё |
Год | Партрэт | Краіна, лаўрэат | Абгрунтаванне ўзнагароды | # |
---|---|---|---|---|
2020 | Роджэр Пенроўз |
|
[128] | |
Райнхард Генцэль |
| |||
Андрэа Гез | ||||
2021 | Сюкура Манабэ |
|
[129] | |
Клаус Хасельман | ||||
Джорджыа Парызі |
| |||
2022 | Ален Аспэ |
|
[130] | |
Джон Клаўзер | ||||
Антон Цайлінгер | ||||
лаўрэаты з адным грамадзянствам | ||||||||||||||||||
лаўрэаты, якія не маюць вызначанай дзяржаўнай прыналежнасці |
Гэты спіс уваходзіць у лік выдатных спісаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі. |