wd wp Пошук: ⬜

Варшава

Варшава (польск.: Warszawa польскае вымаўленне (i)) — сталіца Польшчы з 1596 г. Афіцыйная назва — Сталічны горад Варшава (польск.: Miasto Stołeczne Warszawa). Насельніцтва 1,727 млн. жыхароў (2014)[1], з прыгарадамі 2,88 млн. (2009). Варшава — 9-ы па колькасці насельніцтва горад ЕС. Плошча горада 516,9 км², плошча гарадской агламерацыі (Obszar Metropolitalny Warszawy) 6100,43 км².

Порт на рацэ Вісла, прыкладна за 260 км ад узбярэжжа Балтыйскага мора; міжнародны аэрапорт. Машынабудаванне (аўтабудаванне, электратэхнічнае і інш.), металаапрацоўка і металургія, хімічная, парфумерная, паліграфічная, лёгкая прамысловасць. Універсітэт (1818). Нацыянальны музей, археалагічны музей. «Тэатр Велкі», «Тэатр Па-польску», «Тэатр нарадовы» і інш. Міжнародны музычны фестываль «Варшаўская восень», арганізаваны ў 1956 Тадэвушам Бердам і Казімірам Сероцкім. Метрапалітэн.

Варшава дала імя Варшаўскай канфедэрацыі, Варшаўскаму герцагству, Варшаўскаму дагавору (і адпаведнай арганізацыі), Варшаўскай канвенцыі.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Варшавы

Сярэднявечча

Першым паселішчам на тэрыторыі сучаснай Варшавы было заснаванае ў IX ст. Старое Брудна, якое праіснавала да XI ст. Новае ўмацаванае паселішча — Яздуў — узнікла ў XIII ст. і было знішчана войскам Міндоўга ў 1262 г. Першыя пісьмовыя згадкі пра Варшаву належаць да перыяду з 1281 да 1321 гг. У 1334 г. князь Трайдзень I надаў Варшаве Кульмскае права, і тады ў горадзе пасялілася шмат купцоў з Торуні.

У XIV ст. Варшава ўваходзіць у склад аб’яднанай Польшчы і становіцца часткай Чэрскага герцагства. У гэты час у Старым горадзе былі пабудаваныя два шэрагі гарадскога муру. У 1380 г. быў заснаваны Новы горад, які ў 1408 г. таксама атрымаў Кульмскае права. У 1413 г. Януш І Старэйшы перанёс сталіцу мазавецкага Чэрскага герцагства з Чэрску ў Варшаву. Пасля Крэўскай уніі горад хутка развіваецца, дзякуючы выгаднаму геаграфічнаму становішчу паміж абедзвюма сталіцамі — Вільняй і Кракавам. У 1548 г. каралева Бона Сфорца пераносіць свой двор з Вавелю ў Кракаве ва Уяздоўскі замак у Варшаве.

Рэч Паспалітая

У 1526, пасля спынення дынастыі мазавецкіх князёў, Варшава далучана да Каралеўства Польскага. У XVI ст. тут праходзілі пасяджэнні сейма, у 1573 адбыліся першыя каралеўскія выбары. З 1596 Варшава сталіца Польшчы.

Пад час Польска-шведскай 1655-60 і Паўночнай войнаў Варшава была неаднаразова разбурана шведскімі войскамі, але хутка адбудоўвалася.

З другой паловы XVIII ст. Варшава з’яўляецца важнейшым палітычным, эканамічным, культурным і асветніцкім цэнтрам краіны.

Шматлікія помнікі Варшавы ў выніку Другой сусветнай вайны былі разбураны, але ў пасляваенныя гады адбудаваныя. Таму адрэстаўраваны гістарычны комплекс у цэнтры Варшавы з’яўляецца свайго роду «астраўком» памяці аб старой, даваеннай Варшаве і сувяззю часоў. У 1980 годзе ён быў занесены ў спіс помнікаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Дэмаграфія

Клімат

Асноўны артыкул: Клімат Варшавы Клімат Варшавы — умерана-кантынентальны, з мяккай зімой і цёплым, вільготным летам. Сярэдняя тэмпература ўзімку ад +2 °C да -5 °C, улетку — ад +15 да +20 °C. Клімат Варшавы — адзін з найбольш камфортных сярод гарадоў умеранага пояса, спякота вышэй +30 °C бывае рэдка і кароткачасова, маразы ніжэй -15 °C таксама бываюць рэдка. Восень зацяжная і цёплая, вясна прыходзіць паступова.

Клімат Варшавы (норма 1981—2010)
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	13,0	17,0	22,0	30,4	32,8	35,1	35,9	36,0	31,1	25,0	18,9	15,0	36,0
Сярэдні максімум, °C	0,6	1,9	6,6	13,6	19,5	21,9	24,4	23,9	18,4	12,7	5,9	1,6	12,6
Сярэдняя тэмпература, °C	−1,8	−0,6	2,8	8,7	14,2	17,0	19,2	18,3	13,5	8,5	3,3	−0,7	8,5
Сярэдні мінімум, °C	−4,2	−3,6	−0,6	3,9	8,9	11,8	13,9	13,1	9,1	4,8	0,6	−3	4,6
Абсалютны мінімум, °C	−31	−27,2	−22,2	−7,2	−2,8	1,6	5,0	3,0	−2	−9,6	−17	−22,8	−31
Норма ападкаў, мм	27	26	31	34	56	69	73	64	46	32	37	34	529
Крыніца: «Надвор'е і клімат»

Адміністрацыйны падзел

Варшава мае статус павета (powiat) і складаецца з 18 раёнаў (dzielnic). Варшава мае два гістарычных цэнтра — Стары горад (Stare Miasto) і Новы горад (Nowe Miasto) у раёне Сьрудмесце (Śródmieście).

Помнікі

Стары горад

• Крапасныя сцены, XIV-XV ст.
• Касцёл Св. Яна, XIV ст.
• Барбакан, арх. Дж. Батыста, 1548
• Камяніцы, XV-XVIII ст.

Новы горад

• Фарны касцёл, XV ст.
• Каралеўскі замак, 1598-1619
• Калона Жыгімонта III на Замкавай плошчы, 1644
• Кляштары і касцёлы, XVI-XVII ст.
• Палацы, XVII-XVIII ст.

У Варшаве каля 40 музеяў.

Прамысловасць

Горад з’яўляецца цэнтрам машынабудавання, хімічнай прамысловасці, вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і інш.

Транспарт

Варшава - вузел чыгунак і аўтадарог, міжнародны аэрапорт. З 1994 дзейнічае Варшаўскі метрапалітэн.

Адукацыя і навука

У горадзе размяшчаецца Польская АН, Нацыянальная бібліятэка. Варшаўскі ўніверсітэт — буйнешы навучальны і навуковы цэнтр Польшчы, заснаваны ў 1816.

Культура і мастацтва

У Варшаве дзейнічае каля 30 тэатраў, філармонія.

Штогод праводзіцца Міжнародны фестываль сучаснай музыкі «Варшаўская восень», адзін раз у пяць гадоў Міжнародны конкурс піяністаў імя Шапена.

Гарады-пабрацімы

Варшава з’яўляецца горадам-пабрацімам наступных гарадоў:[3]

Ковентры, Вялікабрытанія (1957) Сан-Дыега, ЗША (1960) Чыкага, ЗША (1960)[4] Мадрыд, Іспанія (1981) Дзюсельдорф, Германія (1989) Рэгіён Іль-дэ-Франс, Францыя (1990) Таронта, Канада (1990) Хамамацу, Японія (1990) Берлін, Германія (1991) Гаага, Нідэрланды (1991) Стамбул, Турцыя (1991) Тэль-Авіў, Ізраіль (1992) Масква, Расія (1993) Харбін, Кітай (1993) Кіеў, Украіна (1994)

Сент-Эцьен, Францыя (1995) Тайбэй, Кітайская Рэспубліка (1995) Сеул, Рэспубліка Карэя (1996) Грозны, Расія (1997) Рыа-дэ-Жанэйра, Бразілія (1997) Санкт-Пецярбург, Расія (1997) Вільнюс, Літва (1998) Парыж, Францыя (1999, горад-партнёр) Ханой, В'етнам (2000) Вена, Аўстрыя (2001) Астана, Казахстан (2002) Рыга, Латвія (2002) Будапешт, Венгрыя (2005) Осла, Нарвегія (2005) Бангкок, Тайланд (2010) Харкаў, Украіна (2011)

Некаторыя вуліцы

• Кракаўскае прадмесце
• Вуліца Млондзкая, Варшава

Вядомыя асобы

• Марак Эдэльман
• Агнешка Асецка
• Ян Томаш Грос
• Вільгельм Калінскі
• Януш Корчак
• Беата Тышкевіч
• Кшыштаф Кеслёўскі
• Агнешка Холанд
• Ганна Марыя Ёпек
• Каміла Скалімоўская
• Мікалай Аляксандравіч Маніс
• Магдалена Радзівіл (1861—1945) — дзеяч беларускага культурнага руху, мецэнатка.
• Міхал Федароўскі (1853—1923) — беларускі і польскі фалькларыст, этнограф, археолаг.
• Маркус Клінгберг (1918—2015) — савецкі шпіён у Ізраілі, быў галоўным інфекцыяністам БССР.
• Яўген Барысавіч Меве (1910—1990) — фтызіятр, пульманолаг. Доктар медыцынскіх навук (1964), прафесар (1965).

Выбітныя будынкі і помнікі

• Лазенкоўскі палац
• Варшаўская фондавая біржа
• Палац культуры і навукі
• Помнік Жэгоце, Варшава
• Саксонскі палац (страчаная спадчына)
• Помнік Юзафу Панятоўскаму
• Палац Сапегаў
• Міроўскія залы
• Варшаўскія фільтры вады
• Варшаўскі заапарк

Хмарачосы

• Варшаўскі гандлёвы цэнтр
• Варшаўскі фінансавы цэнтр
• Інтэркантыненталь Варшава
• ОРКО Таўэр
• Babka Tower
• TP SA Tower
• Rondo 1

Зноскі

1. 1 2 Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w I kwartale 2014 r., stan na 30.06.2019. Архівавана 26 снежня 2018.
2. ↑ Główny Urząd Statystyczny, dane za rok 2013
3. ↑ Сайт горада Варшава(польск.)  (4 мая 2005). Архівавана з першакрыніцы 5 ліпеня 2014. Праверана 26 сакавіка 2014.
4. ↑ Архівавана 6 чэрвеня 2012. Архівавана 6 чэрвеня 2012. Архівавана 6 чэрвеня 2012. Chicago Sister Cities (англ.)  Архівавана 6 чэрвеня 2012.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Варшава

Тэмы гэтай старонкі (10):
Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Населеныя пункты паводле алфавіта
Гарады Польшчы на правах павета
Сталіцы еўрапейскіх дзяржаў
Кавалеры ордэна Virtuti Militari
Сталіцы дзяржаў
Вікіпедыя:Артыкулы з вікі-разметкай у малюнку карткі
Гарады Мазавецкага ваяводства
Варшава
Вікіпедыя:Старонкі з модулем Hatnote з чырвонай спасылкай