wd wp Пошук: ⬜

Грудное выкормліванне

Грудно́е выко́рмліванне, або натура́льнае выкормліванне — форма харчавання нованароджанага чалавека, з’яўляецца адзіным фізіялагічным адэкватным харчаваннем нованароджанага і груднога дзіцяці.

Акрамя ўласна высмоктвання дзіцем малака непасрэдна з малочных залоз жанчыны-маці грудное выкормліванне ўключае ў сябе ланцуг складаных псіха-фізіялагічных узаемадзеянняў паміж дзіцем і маці, якія фарміраваліся на працягу мільёнаў гадоў эвалюцыі.

Важным элементам паспяховага наладжвання натуральнага кармлення з’яўляецца сумеснае знаходжанне маці і нованароджанага дзіцяці адразу пасля родаў.

Сярод груднога выкормлівання варта адрозніваць:

• Кармленне грудзьмі біялагічнай або прыёмнай маці, якое з’яўляецца неад’емнай часткай натуральнага выхавання(руск.) бел.,
• Гадаванне карміцелькай,
• Гадаванне сцэджаным матчыным малаком,
• Гадаванне сцэджаным донарскім малаком.

Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) і Дзіцячы фонд ААН (ЮНІСЕФ) нагадваюць, што грудное гадаванне з’яўляецца найлепшым спосабам харчавання немаўлят, што грудное малако з’яўляецца аптымальнай ежай для нованароджаных, бо змяшчае пажыўныя элементы, неабходныя для здаровага развіцця дзяцей, і антыцелы, якія дапамагаюць абараніць дзяцей ад распаўсюджаных дзіцячых хвароб[1].

Гісторыя груднога выкормлівання

Асноўны артыкул: Гісторыя і культура груднога выкормлівання У Егіпце, Грэцыі і Рымскай імперыі, жанчыны звычайна кармілі толькі сваіх уласных дзяцей. Тым не менш, з цягам часу грудное выкормліванне пачалі разглядаць як нешта надта звычайнае, такое, што не павінны рабіць асобы каралеўскай крыві, таму з’явіўся інстытут карміцелек, якія кармілі грудзьмі дзяцей каралеўскіх сямей. Гэта практыка пашырылася з часам, асабліва ў Заходняй Еўропе, дзе высакародныя жанчыны часта выкарыстоўвалі карміцелек. Але жанчыны з больш простых сямей карысталіся паслугамі карміцелек толькі калі яны былі не ў стане пракарміць сваё ўласнае немаўля. Былі зроблены спробы ў XV ст. у Еўропе выкарыстоўваць каровіна або казінае малако, але гэтыя спробы не ўвянчаліся поспехам. У XVIII ст., муку ці крупы змешвалі з булёнам і спрабавалі ўвесці іх у якасці заменнікаў груднога выкормлівання, але таксама без поспехаў.

У XVIII ст. у Заходняй Еўропе намаганні ўлад вызваліць жанчын, якія кормяць чужых дзяцей, для працы на прамысловых прадпрыемствах супалі з навуковымі прадстаўленнямі мужчын, якія сталі шырока займацца сферамі, у якіх панавалі жанчыны: акушэрствам і доглядам за дзяцьмі. Разгарнулася шырокая кампанія па самастойнаму выкормліванню сваіх дзяцей. У якасці аргументаў, якія прыводзіліся на карысць самастойнага кармлення грудзьмі, можна згадаць меркаване Лінея з брашуры, выдадзенай ім у 1752 г. Ён лічыў, што выкарыстанне карміцелькі супярэчыць законам прыроды. Дзіця, якое не карміла маці, было пазбаўлена малодзіва. Ліней меркаваў, што карміцелькі нізкага класу елі шмат тлустай ежы, злоўжывалі спіртнымі напоямі і часта мелі розныя захворванні, у тым ліку венерычныя, таму іх малако было смяротным[2].

У пачатку 1900-х гг. грудное выкормліванне пачалі разглядаць негатыўна ў заходніх грамадствах, асабліва ў Канадзе і ЗША. Яно разглядалася як нешта нізкакласнае і некультурнае[3]. Гэта супала са з’яўленнем больш дасканалых сумесей для дзіцячага харчавання ў сярэдзіне XIX ст., пашырэнне іх выкарыстання паскорылася пасля Другой сусветнай вайны. З 1960-х гг., грудное гадаванне перажыло адраджэнне, якое працягваецца з 2000-х гг., хоць негатыўнае стаўленне да практыкі ўсё яшчэ трымалася да 1990-х гг.[3]

Механізм утварэння малака

Асноўны артыкул: Лактацыя

У нелактуючай малочнай залозе дарослай жанчыны маюцца пратокі, але сакраторнай тканкі мала. Падчас цяжарнасці сакраторная тканка разрастаецца: пад уздзеяннем эстрагену і прагестэрону пратокі галінуюцца, і на іх канцах утвараюцца альвеолы​​. Сценкі альвеол складаюцца з сакраторных эпітэліяльных клетак — лактацытаў і слоя міяэпітэліяльных клетак вакол іх.

З сярэдзіны цяжарнасці лактацыты вырабляюць малодзіва. З гэтага ж часу грудзі гатовыя выпрацоўваць малако, але гэтаму перашкаджае высокі ўзровень плацэнтарных гармонаў, у прыватнасці прагестэрону. Пасля нараджэння плацэнты запускаюцца працэсы, дзякуючы якім праз некалькі дзясяткаў гадзін пасля родаў на змену малодзіва прыходзіць малако.

Грудное малако выпрацоўваецца лактацытамі пад уздзеяннем гармону пралактыну. Узровень пралактыну павышаецца пасля кармлення грудзьмі, такім чынам стымулюючы выпрацоўку малака для наступнага кармлення.

Малако вылучаецца з альвеол пад уздзеяннем гармону аксітацыну. Смактанне дзіцяці прыводзіць да рэфлекторнага вылучэння аксітацыну гіпофізам і павышэнню ўзроўню гэтага гармону ў крыві маці. Аксітацын выклікае скарачэнне міяэпітэліяльных клетак, якія і выціскаюць малако ў пратокі. У гэты ж час, дзякуючы скарачэнню міяэпітэліяльных клетак, навакольных пратокаў, дыяметр пратокаў павялічваецца прыблізна ўдвая. Малако пачынае выцякаць у напрамку саска, у гэты час смактанне дзіцяці становіцца павольным (прыблізна адзін смактальны рух у секунду) і глыбокім, можа быць чуваць, як дзіця глытае малако.

Аксітацынавы рэфлекс можа спрацаваць некалькі разоў за кармленне[4]. Маці можа адчуваць спрацоўванне аксітацынавага рэфлексу як паколванне, распіранне ў грудзях (т. зв. «прыліў»), можа адзначаць узмацненне смагі, заўважаць, як малако пачынае капаць з грудзей. Не ўсе жанчыны адчуваюць спрацоўванне аксітацынавага рэфлексу, частка можа заўважыць толькі змену характару смактання дзіцяці.

Выпрацоўка малака, акрамя ўзроўню пралактыну, кантралюецца ў саміх грудзях па прынцыпе зваротнай сувязі праз рэчыва, т.зв. «фактар​​, які інгібіруе лактацыю» (FIL), або «інгібітар». Гэта поліпептыд, які змяшчаецца ў самім грудным малацэ і прыгнятае выпрацоўку малака. Чым даўжэй малако не выдаляецца з грудзей, тым мацней эфект інгібітару, тым павольней выпрацоўваецца новае малако. У працэсе кармлення або сцэджвання інгібітар разам з малаком выдаляецца з грудзей, таму хуткасць выпрацоўкі малака ўзрастае. Гэты механізм абараняе грудзі ад перапаўнення і дазваляе дзіцяці рэгуляваць колькасць малака ў маці (калі дзіцяці патрабуецца больш малака, яно смокча часцей і даўжэй, малако з інгібітарам пастаянна выдаляецца, і хуткасць выпрацоўкі малака застаецца высокай, такім чынам, за суткі дзіця атрымлівае больш малака).

Механізм рэгуляцыі выпрацоўкі малака праз інгібітар выходзіць на першы план праз некалькі тыдняў пасля нараджэння дзіцяці. У гэты час пралактын, хоць і неабходны для выпрацоўкі малака, не ўплывае на яго колькасць. З-за таго, што хуткасць сінтэзу рэгулюецца ў кожнай з грудзей лакальна і незалежна ад другой, магчыма спыніць выпрацоўку малака толькі ў адной з грудзей і працягваць карміць другой.

Дзеці маюць смактальны рэфлекс(руск.) бел., які дапамагае ім эфектыўна здабываць малако з грудзей маці.

Грудное малако

Асноўны артыкул: Жаночае малако

Жаночае малако Харчовая каштоўнасць на 100 г прадукта
Энергетычная каштоўнасць 70 ккал 291 кДж
Вада 87,5 г Бялкі 1,03 г Тлушчы 4,38 г — насычаныя 2,0 г  — монанасычаныя 1,66 г  — поліненасычаныя 0,50 г  Вугляводы 6,89 г — дыцукрыды 6,89 г  Рэтынол (віт. A) 60 мкг Тыямін (B1) 0,014 мг Ніяцын (B3) 0,177 мг Пантатэнавая кіслата (B5) 0,223 мг Пірыдаксін (B6) 0,011 мг Кабаламін (B12) 0,05 мкг Аскарбінавая кіслата (віт. C) 5 мг Такаферол (віт. E) 0,08 мг Вітамін K 0,3 мкг Кальцый 32 мг Жалеза 0,03 мг Магній 3 мг Фосфар 14 мг Калій 51 мг Натрый 17 мг Цынк 0,17 мг Медзь 52 мкг  Марганец 26 мкг  Селен 1,8 мкг  Халестэрын 14 мг
Крыніца: USDA Nutrient database

Не ўсе ўласцівасці жаночага малака добра вывучаны, але склад яго пажыўных рэчываў з’яўляецца адносна стабільным. Грудное малако вырабляецца з пажыўных рэчываў у сістэме кровазвароту маці і запасаў яе цела. Грудное малако мае самую правільную колькасць тлушчу, цукру, вадкасці і бялку, якая неабходна для росту і развіцця дзіцяці[5].

Склад жаночага малака ў перыяд лактацыі змяняецца ў залежнасці ад перыяду лактацыі, часу сутак і нават ад пачатку да канца кожнага кармлення. Утрыманне некаторых кампанентаў, напрыклад, водарастваральных вітамінаў (аскарбінавай, нікацінавай кіслот, тыяміну, рыбафлавіну, пірыдаксіну) да пэўнай ступені залежыць ад рэжыму харчавання маці. Утрыманне іншых кампанентаў, напрыклад, жалеза, не залежыць ад дыеты маці. Паколькі грудное выкормліванне выкарыстоўвае ў сярэднім 500 дадатковых калорый у дзень, гэта дапамагае маці пахудзець пасля родаў[6]. Якасць груднога малака можа быць моцна пагоршана тытунекурэннем, алкагольнымі напоямі, кафеінавымі напоямі(руск.) бел., марыхуанай(руск.) бел., метамфетамінамі(руск.) бел., гераінам і метадонам[7]. Тым не менш, Амерыканская акадэмія педыятрыі абвяшчае, што «тытунекурэнне маці не з’яўляецца супрацьпаказаннем да груднога выкормлівання»[8].

Кармленне па патрабаванні

Паколькі менавіта апетыт дзіцяці вызначае сутачную выпрацоўку малака ў маці, Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя (СААЗ)рэкамендуецца прапаноўваць грудзі ў адказ на сігналы, якія падае само дзіця. Гэта называецца кармленнем па патрабаванні. Кармленне па патрабаванні заснавана на тым, што дзіця прыкладваюць да грудзей кожны раз, калі яно неяк праявіць сваё жаданне пасмактаць. Кармленне не абмяжоўваюць ні па працягласці, ні па колькасці кармленняў у суткі.

Спецыялісты СААЗ рэкамендуюць працягваць натуральнае выкормліванне да двух гадоў або больш. Пры гэтым да 6 месяцаў рэкамендавана выключна грудное кармленне, пасля 6 месяцаў — разам з прыкормам, пасля года малако маці рэкамендуецца як дадатковае харчаванне[9][10][11][12][13]. Лекары тлумачаць гэта выключнай важнасцю груднога малака для фарміравання імунітэту, правільнай работы ўнутраных органаў, развіцця шкілета і кальцыфікавання карэнных зубоў[14][15]. Акрамя гэтага, працяглае грудное выкормліванне станоўча ўплывае на здароўе маці[16].

У адпаведнасці з прынцыпамі т. зв. натуральнага бацькоўства, у першыя тыдні пасля нараджэння дзіцяці паводзіны як маці, так і яе дзіцяці павінны быць заснаваны на інстынктах. Згодна з гэтай канцэпцыяй, паводзіны павінны быць наступнымі: маці дае малому грудзі пры першых прыкметах турботы. Малы бярэ грудзі для таго, каб задаволіць смагу, голад, заснуць, расслабіцца, супакоіцца, адчуць блізкасць маці. Маці не адмаўляе малому ў грудзях, калі яны патрэбны дзіцяці, такім чынам, немаўля атрымлівае магчымасць стымуляваць паўнацэнную лактацыю. На працягу першых дзён жыцця нованароджанае дзіця можа нават «вісець» на грудзях, павольна пасмоктваючы іх у дрымоце. Пачуццё яднання з маці, адчуванне яе цяпла і паху дапамагаюць яму адаптавацца ў новым, незнаёмым свеце. Асабліва важныя начныя прыкладанні, з 3 да 8 гадзін. Пры падазрэнні на недахоп малака маці можа часцей карміць малога, звяртаючы ўвагу на тое, каб у гэты прамежак у дзіцяці было 2-3 прыкладанні.

СААЗ у 2003 г. апублікавала артыкул: «Глабальная стратэгія па кармленні дзяцей груднога і ранняга ўзросту»[17], дзе апісваюцца рэкамендацыі па арганізацыі груднога выкормлівання на розных адміністрацыйных узроўнях.

Міжнародныя стандарты

У «Дэкларацыі СААЗ — ЮНІСЕФ аб ахове, садзейнічанні і падтрымцы груднога выкормлівання» сфармуляваны 10 прынцыпаў паспяховага груднога выкормлівання:

1. Строга прытрымлівацца ўстаноўленых правілаў груднога выкормлівання і рэгулярна даносіць гэтыя правілы медыцынскаму персаналу і парадзіхам.
2. Навучаць медыцынскі персанал неабходным навыкам для ажыццяўлення практыкі груднога выкормлівання.
3. Інфармаваць цяжарных жанчын аб перавагах і тэхніцы груднога выкормлівання.
4. Дапамагаць маці пачынаць грудное выкормліванне на працягу першай паўгадзіны пасля родаў.
5. Паказваць маці, як карміць грудзьмі і як захоўваць лактацыю, нават калі яны часова аддзеленыя ад сваіх дзяцей.
6. Не даваць нованароджаным ніякай іншай ежы ці пітва, акрамя груднога малака, за выключэннем выпадкаў, абумоўленых медыцынскімі паказаннямі.
7. Практыкаваць кругласутачнае знаходжанне маці і нованароджанага побач у адной палаце.
8. Спрыяць грудному выкормліванню па патрабаванні немаўля, а не па раскладзе.
9. Не даваць нованароджаным, якія знаходзяцца на грудным выкормліванні, заспакаяльных сродкаў або прыбораў, якія імітуюць матчыны грудзі (соску і інш.).
10. Спрыяць арганізацыі груп падтрымкі груднога выкормлівання і накіроўваць маці ў гэтыя групы пасля выпіскі з радзільнага дома або бальніцы.

«Бальніца добразычлівая да дзіцяці» — такое званне прысвойваецца родадапаможным установам, у якіх дзеці з першых хвілін пасля нараджэння трапляюць у абдымкі мамы і больш не растаюцца. Пачынаюць смактаць грудзі ў першую гадзіну пасля родаў і атрымліваюць толькі грудное малако.

Метады і меркаванні

Ёсць шмат кніг і відэа, якія кансультуюць маці аб кармленні грудзьмі. Кансультанты па лактацыі(англ.) бел. ў лячэбных установах ці тыя, што практыкуюць прыватна ці ў валанцёрскіх арганізацыях кормячых маці, такіх як Міжнародная Ла Лечэ Ліга(руск.) бел. таксама аказваць кансультатыўную дапамогу і падтрымку.

Арганізацыя першых дзён выкормлівання

На працягу паўгадзіны пасля нараджэння, дзіцячы смактальны рэфлекс(руск.) бел. мацней, і дзіця больш пільнае, так што гэта ідэальны час, каб пачаць грудное кармленне[18]. Грудное кармленне таксама вызваляе гармоны, якія выклікаюць скарачэнне маткі, каб паменшыць пасляродавы крывацёк[19].

Какрэйнаўскі агляд(руск.) бел. выявіў, што ранні кантакт скура-да-скуры паміж маці і дзіцем (пры змяшчэнні дзіцяці ля матчыных грудзей да апранання дзіцяці) зніжае плач, паляпшае ўзаемадзеянне маці-дзіцяці, захоўвае малога ў цяпле і дапамагае жанчынам карміць грудзьмі паспяхова і на працягу больш доўгага перыяду часу[20].

Час і месца для кармлення грудзьмі

Кармленне дзіцяці «па патрабаванні» (часам называюць «па першаму піску»), азначае, кармленне, калі дзіця праяўляе прыкметы голаду ці неспакою. Нованароджаныя немаўляты звычайна выказваюць сігнал на кармленне кожныя 1-3 гадзіны (у выніку атрымліваецца 8-12 разоў у суткі) на працягу першых двух-чатырох тыдняў[21].

Дзіцячыя патрэбы пры смактанні розныя. Нягледзячы на тое, што смактальныя патрэбы дзеці задавальняюць у асноўным падчас кармленняў, іншым могуць спатрэбіцца дадатковыя пасмоктванні грудзей неўзабаве пасля кармлення, хоць яны не з’яўляюцца сапраўды галоднымі. Немаўляты могуць таксама імкнуцца пасмактаць, калі яны сумуюць, напалоханыя або адчуваюць боль[22].

Суцяшэнне і задавальненне смактальных патрэб на грудзях — гэта прыродная, натуральная рэч. Пустышкі (соскі) могуць быць заменай у час адсутнасці маці. Сярод іншых прычын часцей прыкладваць дзіця да грудзей — гэта прафілактыка праблем шчэлепа-тваравага развіцця, падаўжэнне лактацыйнай аменарэі, стымуляцыя выпрацоўкі дастатковага запасу малака для груднога гадавання[22].

Па ўсім свеце пашыраецца практыка сумеснага знаходжання немаўлят разам з маці ў лекавых установах, што паляпшае зручнасць арганізацыі груднога гадавання. Таксама ў розных краінах прымаюць законы па забеспячэнню маці магчымасцю карміць грудзьмі нават пры выхадзе на працу.

У 2014 г. новаабраны Папа Рымскі Францыск вызваў каментарыі са ўсяго свету, калі ён заклікаў маці карміць грудзьмі ў царкве, калі іх дзеці гэтага патрабуюць. У ходзе спецыяльнага папскага хрышчэння Францыск сказаў, што маці «не павінна стаяць на цырымоніі», калі яе дзіця галоднае. «Калі яны галодныя, маці павінны карміць іх, нядоўга думаючы», сказаў ён, усміхаючыся, — «таму што яны самыя важныя людзі тут»[23].

Тэхніка і позы кармлення

Правільныя поза для кармлення і тэхніка прыкладвання дзіця неабходна для прадухілення траўмавання саска, таксама гэта дапамагае немаўляці атрымліваць дастатковую колькасць малака[24][25]. Пошукавы рэфлекс(польск.) бел. — народжаны рэфлекс, які прымушае дзіця паварочвацца тварам да грудзей маці з шырока раскрытым ротам пры лёгкім раздражненні дотыкам або пагладжваннем шчакі і вуснаў дзіцяці. Маці з дапамогай рэтага рэфлексу заахвочвае дзіця павярнуцца ў становішча, больш зручнае для кармлення[26].

Для прадухілення траўм саскоў і арэол трэба старацца, каб дзіця захоплівала ротам амаль усю паверхню арэолы[24][27]. Невыконванне гэтага правіла можа прывесці да недастатковай выпрацоўкі малака і праблем са здароўем дзіцяці.

Даследаванне 2006 года паказала, што недастатковая асвета бацькоў, няправільныя методыкі груднога выкормлівання або абодва гэтыя фактары адразу былі звязаны з больш высокім узроўнем папераджальных бальнічных паўторных шпіталізацый нованароджаных[28].

Працягласць груднога выкормлівання

Сусветная арганізацыя аховы здароўя рэкамендуе выключна грудное гадаванне для дзіцяці першых 6 месяцаў жыцця, далейшы працяг груднога гадавання дапаўняецца адпаведнымі прадуктамі да двух гадоў і далей[29][30] Амерыканскія Цэнтры па кантролі і прафілактыцы захворванняў(руск.) бел. (ЦКП) рэкамендуюць выключна грудное гадаванне да шасці месяцаў[31].

Тым не менш, па дадзеных даследавання, праведзенага ЦКП, вынікі якога былі апублікаваныя ў часопісе «Pediatrics(англ.) бел.», па стане на 2013 г. у ЗША залежнасць ад састарэлых рэкамендацый і меркаванняў зручнасці і кошту часам прыводзіла да непрымальна ранніх спроб пераводу немаўлят на цвёрдую ежу[32]. Такім чынам, іх апошнія дадзеныя (2008) паказваюць, што 76,9 % амерыканскіх жанчын пачыналі карміць грудзьмі, але толькі 47,2 % кармілі дзяцей да 6-месячнага узросту і толькі 25,5 % — да года. Кормячых выключна грудзьмі да трох месяцаў было 36 %, а да шасці месяцаў — толькі 16,3 %[31].

У многіх заходніх краінах грудное гадаванне ва ўзросце старэй 1 года лічыцца «доўгім грудным выкормліваннем».

Практыка ранняга адлучэння ад грудзей у Заходнім свеце — дастаткова новы павеў. Грудное гадаванне ва ўзросце старэй 1 года не так даўно было вельмі распаўсюджанай практыкай ва ўсім свеце[33].

Доктар Марцін Штайн пісаў з нагоды працяглага груднога гадавання, што «дыскусія пра доўгакармленне падобна на пытанне сумеснага сну. Яны абодва характарызуюць выхаванне дзяцей, якое цесна звязана з часам і месцам. У большасці культур да XX ст., абедзве практыкі былі нормай. Змены ў сацыяльных, эканамічных і сексуальных чаканнях змянілі нашы погляды значэння груднога гадавання і сумеснага сну». Працяглае грудное гадаванне было нормай у старажытнагрэчаскай, старажытнаяўрэйскай і мусульманскай культурах. Каран, Талмуд, і працы Арыстоцеля разам рэкамендуюць грудное гадаванне на працягу ад 2-х да 3-х гадоў[34].

У адказ на заходнія тэндэнцыі ранняга адабрання ад грудзей, там утварылася некалькі арганізацый, якія займаюцца падтрымкай маці, якія практыкуюць падоўжанае грудное гадаванне. Сярод іх Міжнародная асацыяцыя родавай адукацыі і Міжнародная Ла Лечэ Ліга(руск.) бел.[35].

Аднак аўстралійскія вучоныя ўстанавілі, што на лактацыю траціцца каля 30 працэнтаў сутачнай патрэбы жанчыны ў энергіі, а гэта больш, чым траціцца на падтрымку мазгавой дзейнасці. Спецыялісты кафедры акушэрства, гінекалогіі і рэпрадуктыўнага здароўя Беларускай медыцынскай акадэміі паслядыпломнай адукацыі мяркуюць, што працягваць грудное кармленне больш за 1 год немэтазгодна. Цяжарнасць і лактацыя ўсё ж такі звязаны са стратамі арганізмам кальцыю, што павялічвае рызыку развіцця астэапарозу. Таму кормячая маці павінна праводзіць прафілактыку гэтага захворвання. Дзіця ж у год ужо гатова атрымліваць іншую ежу. А яго матулі неабходна аднавіць сілы[36].

Дыета падчас груднога гадавання

Жанчыны, якія кормяць грудзьмі, павінны быць асцярожным з тым, што яны ядуць і п’юць, бо некаторыя рэчывы могуць перадавацца дзіцяці праз грудное малако. Гэтак жа, як падчас цяжарнасці, кормячыя жанчыны павінны пазбягаць рыбы з высокім утрыманнем ртуці, а таксама абмяжоўваць колькасць рыбы з меншым утрыманнем ртуці[37]. Калі жанчына ўжывае алкаголь, невялікая колькасць яго можа перадацца дзіцяці праз грудное малако. Спіртазмяшчальнае грудное малако, як было паказана, мае згубны ўплыў на развіццё маторыкі дзіцяці[38]. Ужыванне кафеіну павінна быць зведзена да не больш чым 300 міліграм (ад аднаго да трох кубкаў звычайнай кавы) у дзень для жанчын, якія кормяць грудзьмі, а лішак кафеіну ў грудным малацэ можа выклікаць раздражняльнасць і занепакоенасць у немаўлят[39]. Пры ўжыванні ў звычайных паўсядзённых колькасцях, кафеін лічыцца сумяшчальным з грудным кармленнем паводле Амерыканскай акадэміі педыятрыі(англ.) бел.[40].

Маці, якія кормяць грудзьмі і занепакоеныя хімічным уздзеяннем бісфенолу А(руск.) бел., павінны ведаць, што ён можа перадацца праз грудное малако іх дзіцяці. Каб пазбегнуць шкоднага ўплыву рэчыва ці паменшыць яго, ім трэба абмяжоўваць у сваім рацыёне некаторыя прадукты і карэктаваць свае пакупніцкія звычкі[41][42].

Змена вагі дзяцей на грудным выкормліванні

У сярэднім дзеці на грудным гадаванні падвойваюць сваю вагу пры нараджэнні ў 5-6 месяцаў. Ва ўзросце аднаго года, тыповае грудное дзіця будзе важыць прыкладна ў 2,5 разы болей чым пры нараджэнні. К году дзеці на грудным гадаванні звычайна худзейшыя, чым дзеці, якіх кармілі сумесямі, што лічыцца больш карысным для іх здароўя, асабліва ў доўгатэрміновай перспектыве. Агульнае кіраўніцтва па росце дзяцей на грудным гадаванні заключаецца ў наступным:

• Павелічэнне вагі на 112—200 грамаў у тыдзень на працягу першага месяца
• У сярэднім ад 500 да 1000 грамаў у месяц на працягу першых шасці месяцаў
• У сярэднім 500 грамаў у месяц ва ўзросце ад шасці месяцаў да аднаго года
• Немаўляты звычайна растуць у даўжыню прыкладна на 2,5 см у месяц на працягу першых шасці месяцаў, і крыху больш, чым на 1 см у месяц у другім паўгоддзі жыцця[43]

Адлучэнне

Адлучэнне(англ.) бел. — гэта працэс далучэння немаўляці да цвёрдай ежы і скарачэнне выпітага груднога малака. Немаўля лічыцца цалкам адлучаным, калі яно больш зусім не атрымлівае груднога малака. Большасць млекакормячых спыняюць вытворчасць фермента лактаза(руск.) бел. ў канцы адлучэння, і набываюць непераноснасць лактазы(руск.) бел.. Лічбы адрозніваюцца, але ва ўсім свеце, людзі губляюць каля 75-95 % узроўню лактазы ад нараджэння да ранняга дзяцінства, і назіраецца бесперапыннае зніжэнне ўзроўню лактазы ў ходзе жыцця. Тым не менш, распаўсюджанасць вагаецца ў шырокіх межах сярод этнічных груп. Ацэнкі вар’іруюцца ад 2 да 5 % у людзей з Паўночнай Еўропы да амаль 100 % у дарослых азіятаў і амерыканскіх індзейцаў. Чарнаскурыя і яўрэі-ашкеназы маюць распаўсюджанасць 60-80 %, а лацінаамерыканцы маюць распаўсюджанасць 50-80 %[44][45].

У чалавека псіхалагічныя фактары, якія задзейнічаны ў працэсе адлучэння, маюць вырашальнае значэнне для здароўя маці і дзіцяці, яны таксама закранаюць пытанні блізкасці і асобнасці, вельмі важныя на гэтым этапе[46].

У мінулым бромакрыптын(руск.) бел. шырока прызначалі ў некаторых краінах для зніжэння нагрубання грудзей(англ.) бел., з якім сутыкаюцца многія жанчыны падчас адлучэння. Зараз гэта робіцца толькі ў выключных выпадках, бо выклікае частыя пабочныя эфекты, а меркаваная медыцынская карысць не дае вялікай перавагі над магчымасцю сур’ёзных праблем, якая не можа быць выключана[47]. Іншыя прэпараты, такія як кабергалін(англ.) бел., лізурыд(англ.) бел. або супрацьзачаткавыя таблеткі, могуць часам выкарыстоўвацца для падаўлення лактацыі.

Арганізацыя кармлення

Каб кармленне было прыемным і лёгкім, трэба займаць зручнае становішча, поза павінна быць расслабленай, пажадана добра бачыць твар дзіцяці. Дзіця таксама павінна бачыць твар маці, асабліва вочы. Лепш карміць аголенае дзіця, бо кантакт «скура да скуры» стымулюе ўтварэнне малака. Мыццё грудзей перад кожным кармленнем не патрэбна, таму што гэта можа прывесці да перасушвання саскоў і ўтварэння расколін. Цалкам дастаткова штодня прымаць душ.

Доўгае кармленне матчыным малаком адна з галоўных умоў, якая забяспечвае развіццё і здароўе малога не толькі на працягу перыяду груднога гадавання, але і ў наступныя перыяды жыцця.

Каб забяспечыць доўгае і паспяховае грудное выкормліванне, трэба выконваць наступныя правілы:

• Правільна прыкладваць дзіця да грудзей
• Карміць дзіця «па патрабаванні», днём і ноччу
• Працягласць кожнага кармлення вызначаецца дзіцем: малое само адпускае грудзі, калі наелася.

Да ўзросту 6 месяцаў дзіцяці не трэба нічога, акрамя груднога малака (ніякай іншай ежы, вады, гарбаты, сокаў і г. д.). Грудное малако цалкам забяспечвае патрэбы дзіцяці першага паўгоддзя жыцця ў вадкасці і пажыўных рэчывах. З другога паўгоддзя жыцця дзіця пачынаюць знаёміць з тым, што ядуць дарослыя: уводзяць прыкорм, але грудное кармленне не перарываецца і дзіця прыкладваюць да грудзей так часта, як яно папросіць. Сусветная арганізацыя аховы здароўя рэкамендуе працягваць грудное гадаванне да 2 гадоў і больш.

Калі дзіця атрымлівае дакорм заменнікамі груднога малака, такое выкормліванне называецца змяшаным. Аднак нават невялікая колькасць мацярынскага малака — гэта нашмат лепш, чым яго поўная адсутнасць.

Выключна грудное кармленне

Выключна грудное гадаванне вызначаецца як «спажыванне немаўлём жаночага малака без дадаткаў любога тыпу (ні вады, ні соку, ні малака жывёл, ні любых прадуктаў) за выключэннем вітамінаў, мінералаў і лекавых прэпаратаў»[8]. Нацыянальныя і міжнародныя кіруючыя прынцыпы рэкамендуюць, што ўсе немаўляты знаходзяцца на грудным гадаванні выключна на працягу першых 6 месяцаў жыцця. Грудное гадаванне можа працягвацца з даданнем адпаведных прадуктаў, на працягу двух або больш гадоў. Выключна грудное гадаванне рэзка зніжае дзіцячую смяротнасць ў краінах, якія развіваюцца, за кошт скарачэння дыярэй і інфекцыйных захворванняў. Акрамя таго, было паказана, што зніжаецца ўзровень перадачы ВІЧ ад маці да дзіцяці, у параўнанні з мяшаным гадаваннем[49][50][51][52]. Хоць можа быць цяжка вымераць, колькі ежы на грудным гадаванні дзіця спажывае, немаўляты звычайна сілкуюцца да задавальнення сваіх уласных патрэб[53]. Немаўляты, якія не ядуць досыць могуць праяўляць сімптомы затрымкі развіцця(англ.) бел..

Актывісты Ла Лечэ Лігі(руск.) бел. кажуць, што самае частае пытанне да іх — гэта: «Як я магу даведацца, што маё дзіця атрымлівае дастатковую колькасць малака?» Яны раяць, што на працягу першых некалькіх дзён, пакуль дзіця ў асноўным атрымлівае малодзіва, атрымліваць толькі адзін ці два мокрыя падгузнікі ў дзень нармальна. Пасля таго, як да маці прыйшло малако, як правіла, на трэці ці чацвёрты дзень, дзіця павінна мець 6-8 мокрых тканевых падгузнікаў (5-6 вільготных аднаразовых падгузнікаў) у дзень. Акрамя таго, большасць маленькіх дзяцей будуць мець прынамсі ад 2 да 5 спаражненняў кішэчніка кожныя 24 гадзіны на працягу першых некалькіх месяцаў[54].

Ла Лечэ Ліга дае наступныя дадатковыя прыкметы, якія паказваюць, што дзіця атрымлівае дастатковую колькасць малака[54]:

• Дзіця атрымлівае ў сярэднім, прынамсі, 8-12 кармленняў за суткі.
• Дзіця не мае абмежаванняў па працягласці разавага кармлення, якое можа быць ад 10 да 20 хвілін у грудзі ці даўжэй.
• Падчас кармлення чуваць гукі глытання малака.
• Дзіця павінна прыбаўляць па меншай меры 110—200 грамаў вагі ў тыдзень, лічачы з чацвёртага дня жыцця.
• Дзіця спрытнае і актыўнае, выглядае здаровым, мае натуральны колер і пругкі стан скураных покрываў, расце ў даўжыню і ў акружнасці галавы.

Сцэджанае грудное малако

Калі непасрэднае грудное выкормліванне па нейкіх прычынах немагчыма, маці можа сцадзіць малако. З ручным масажам ці з выкарыстаннем малакаадсоса(руск.) бел. жанчына збірае сваё малако і захоўвае яго. Для захавання выкарыстоўваюцца спецыяльныя мяшкі ці кантэйнеры, якія трэба трымаць у халадзільніку. Для кармлення прымяняюць адмыслова спраектаваныя сістэмы дакорму(руск.) бел. ці дзіцячыя бутэлечкі для кармлення(руск.) бел.. Грудное малако захоўвае прыдатнасць пры пакаёвай тэмпературы(руск.) бел. на працягу 6 гадзін, у ахалоджаным стане да 8 дзён і замарожанае ад 6 да 12 месяцаў[55]. Даследаванні паказваюць, што антыаксідантная актыўнасць сцэжанага груднога малака памяншаецца з цягам часу, але яна па-ранейшаму застаецца на больш высокім узроўні, чым у штучнай сумесі[56].

Сцэджванне груднога малака можа падтрымліваць лактацыю маці, калі яна і яе дзіця знаходзяцца далёка адзін ад аднаго. Калі хворае дзіця не ў стане смактаць, сцэджанае малако можна падавацца праз назагастральны зонд(руск.) бел..

Сцэджанае малако таксама можа быць выкарыстана, калі маці мае праблемы з грудным гадаваннем. Сцэджванне разам з ручным масажам павялічваюць агульную колькасць малака, якое вырабляецца ў грудзях[57].

«Кармленне выключна сцэджаным малаком» англ.: “Exclusively expressing”, “exclusively pumping”, і “EPing” — тэрмін, які выкарыстоўваюць маці, якія кормяць дзіця толькі сваім сцэджаным малаком, але без прыкладвання да грудзей. Гэта можа патрабавацца, калі дзіця мае праблемы з захопам грудзей з-за праблем са здароўем, ці пры траўмах саскоў маці.

З добрымі помпавымі прыладамі, асабліва ў першыя 12 тыдняў, калі малако ўтвараецца і выдзяляецца лягчэй, можна вырабляць досыць малака, каб карміць дзіця так доўга, колькі маці жадае.

Як правіла, рэкамендуецца не выкарыстоўваць бутэльку для кармлення дзіцяці як мінімум да 4-6 тыдняў, найлепшым шляхам атрымання матчынага малака з’яўляецца непасрэднае смактанне з грудзей[58]. Паколькі смактанне з бутэлькі патрабуе менш намаганняў, немаўляты могуць страціць сваё жаданне смактаць з грудзей. Гэта называецца блытаніна саскоў. Каб пазбегнуць гэтага пры кармленні сцэджаным грудным малаком, першыя 4-6 тыдняў рэкамендуецца даваць грудное малако іншымі спосабамі, напрыклад, з лыжкі, або кубачка. Акрамя таго, пажадана, каб сцэджаным малаком кармілі іншыя карміцелькі, акрамя маці, каб яна асацыявалася выключна з прамым грудным выкормліваннем, а бутэлькі і іншыя сродкі кармлення — з яе памочнікамі.

З паляпшэннем якасці малакаатсосаў, многія жанчыны здольныя вярнуцца да працы ў той час, калі яшчэ кормяць сваіх дзяцей выключна грудным малаком, таму што могуць сцэджваць малако ў працоўны час. Жанчыны таксама могуць пакінуць сваіх дзяцей пад апеку іншых для адпачынку ці ў час працяглых паездак, пры гэтым пакідаючы для немаўляці запас груднога малака. Гэта можа быць вельмі зручным для маці[59].

Некаторыя жанчыны аддаюць сваё сцэджанае грудное малако іншым, альбо непасрэдна, альбо праз банкі малочнага малака(англ.) бел.. Хоць гістарычна выкарыстанне карміцелек было звычайнай з’явай, некаторым жанчынам не падабаецца ідэя кармлення свайго дзіцяці малаком іншай жанчынай; іншыя цэняць магчымасць даць іх дзіцяці перавагу груднога малака, няхай і чужога. Кармленне сцэджаным сваім ці донарскім грудным малаком — найлепшы выбар кармлення для неданошаных дзяцей[60]. Перадача некаторых вірусных захворванняў праз грудное малако можа быць папярэджана шляхам пастэрызацыі[61].

Змяшанае выкормліванне

Змяшанае грудное гадаванне азначае кармленне грудным малаком разам з дзіцячай малочнай сумессю, дзіцячым харчаваннем і нават вадой, у залежнасці ад узросту дзіцяці. Немаўлят кормяць з рознага посуду са штучнымі саскамі, якія замяняюць грудзі. З грудзей малако здабываецца з дапамогай масажных рухаў дзіцячага языка, пры гэтым фактычна дзіця не смогча, а выконвае складаны комлекс рухаў усёй ротавай поласцю. Пры выкарыстанні бутэлькі немаўля павінна навучыцца смактаць мацней, а харчаванне трапляе яму ў рот больш хуткімі тэмпамі. З-за гэтай розніцы дзеці часта пачынаюць аддаваць перавагу штучным спосабам кармлення. Каб пазбегнуць гэтага, рэкамендуецца пры штучным кармленні карыстацца шпрыцом, гнуткім кубкам, спецыяльнымі лыжкамі з рэзервуарам і гэтак далей[62].

Кармленне дзяцей пасля шматплодных родаў

У выпадках шматплодных родаў з трыма і болей дзецьмі(руск.) бел., маці вымушана рашаць складаную задачу арганізацыі кармлення з улікам патрабаванняў усіх немаўлят. У такіх выпадках грудныя залозы рэагуюць на попыт і вырабляюць большую колькасць малака. Вядомы выпадкі паспяховага кармлення грудзьмі трайнят[63][64][65].

Тандэмнае выкормліванне

Асноўны артыкул: Тандэмнае выкормліванне

Тандэмным выкормліваннем(ісп.) бел. называюць кармленне грудзьмі, пры якім маці корміць дзяцей рознага ўзросту (напрыклад, нованароджанага і двухгадовае дзіця)[66].

Паколькі апетыт і асаблівасці харчавання рознаўзроставых дзяцей не могуць быць аднолькавымі, маці корміць іх з індывідуальнымі інтэрваламі, пры гэтым могуць здарацца і сумесныя адначасовыя прыкладванні, калі кожны з дзяцей атрымлівае па саску.

Неабходнасць такога кармлення ўзнікае, калі жанчына нараджае другое дзіця падчас кармлення грудзьмі першага. На позніх стадыях цяжарнасці, малако змяняецца на малодзіва, і некаторыя старэйшыя дзеці працягваць карміцца нават з гэтымі зменамі, у той час як іншыя могуць адмовіцца ад такой ежы ў сувязі са змяненнем смаку або памяншэннем колькасці. Грудное гадаванне дзіцяці ў час новай цяжарнасці можна таксама разглядаць як форму тандэмнага кармлення для кармячай маці, бо яна таксама забяспечвае харчаванне для дваіх[67].

Сумеснае грудное выкормліванне

Асноўны артыкул: Карміцелька

Сумеснае ці калектыўнае грудное выкормліванне (англ.: Shared breastfeeding) — гэта арганізацыя кармлення такім чынам, што групу дзяцей кормяць некалькі жанчын папераменна. Лічыцца, што раней такая форма гадавання была распаўсюджана па ўсім свеце, але дагэтуль яна захавалася толькі ў некаторых краінах Афрыкі.

Вызначана, што сумеснае кармленне з’яўляецца фактарам рызыкі для ВІЧ-інфіцыравання ў дзяцей груднога ўзросту[68]. Жанчына, якая корміць грудзьмі чужое дзіця, называецца карміцелька. Сумеснае грудное гадаванне можа часам вызываць негатыўную рэакцыю ў англасферы(руск.) бел.[69]. Амерыканская актывістка фемінізму Джэніфер Баўмгарднер(англ.) бел. пісала пра свой вопыт з такой з’явай у Нью-Ёрку[70].

Рэлактацыя

Рэлактацыяй называецца працэс аднаўлення лактацыі жанчынай, якая раней карміла грудзьмі[71]. Для рэлактацыі неабходна рэгулярная (пажадана кожныя тры гадзіны або часцей) стымуляцыя грудзей смактаннем дзіцяці або сцэджваннем. Гэта выклікае павышэнне ўзроўню пралактыну ў крыві ў жанчыны, разрастанне залозавай тканкі грудзей. У выніку пачынае выпрацоўвацца малако. Калі малако рэгулярна выдаляецца з грудзей, яго выпрацоўка паступова павялічваецца. Апісаны выпадкі, калі рэлактавалі жанчыны ў постменапаўзе, напрыклад, бабулі, якім па нейкай прычыне даводзілася прыкладаць да грудзей унукаў[72][73].

Падобным працэсам з’яўляецца працэс наладжвання кармлення грудзьмі прыёмнага дзіцяці жанчынай, якая ніколі не карміла грудзьмі. У сітуацыях, калі малака яшчэ не дастаткова, жанчыне могуць парэкамендаваць выкарыстоўваць сістэму дакорму каля грудзей(руск.) бел..

Індукаваная лактацыя

У сітуацыі, калі жанчына не нараджала дзяцей, калі яе дзіця было ​​народжана іншай жанчынай (сурагатнай маці або было ўсыноўлена), жанчына таксама можа карміць дзіця грудзьмі. У такім выпадку яе лактацыя называецца індукаванай. Яе можна выклікаць з дапамогай спецыфічнай гарманальнай тэрапіі і/або механічнай стымуляцыі саскоў жанчыны. Калі жанчына корміць сваё дзіця і мае патрэбу ў павелічэнні лактацыі, каб карміць грудзьмі прыёмнае дзіця, то лактацыя называецца часткова індукаванай[74].

Значэнне груднога выкормлівання для дзяцей

Навуковыя даследаванні, напрыклад, тыя, што былі абагульненыя ў аглядзе 2007 года для ЗША агенствам па даследваннях аховы здароўя і якасці(англ.) бел. (AHRQ)[75] і аглядзе 2007 года СААЗ[76] паказваюць, што знойдзены шматлікія перавагі груднога выкормлівання. Праведзенныя Амерыканскай акадэміяй педыятрыі(англ.) бел. даследаванні паказваюць, што грудное выкормліванне забяспечвае перавагі ў сувязі з агульным станам здароўя, росту і развіцця. У дзяцей, якіх не кармілі жаночым малаком, сярод іншых значна павялічваецца рызыка наступных захворванняў[77]:

• алергія[78]
• астма(руск.) бел.[79][80]
• аўтаімунныя захворванні шчытападобнай залозы[81]
• бактэрыяльнае запаленне мазгавых абалонак[8]
• цэліякія[82]
• Хвароба Крона(руск.) бел.[83]
• цукровы дыябет[5][8]
• дыярэя[5][8]
• экзэма[84]
• запаленне страўнікава-кішэчнага тракту[85]
• лімфагранулематоз(руск.) бел.[5][8]
• некратычны энтэракаліт(польск.) бел.[8]
• атлусценне[5][8]
• сярэдні атыт(руск.) бел.[5][8]
• рэспіраторныя інфекцыі i хрыпы(англ.) бел.[5][8]
• рэўматоідны артрыт(руск.) бел.[86]
• інфекцыі мачавыводзячых шляхоў[8]

Існуе цэлы шэраг даследаванняў, якія паказваюць магчымы ахоўны эфект кармлення грудным малаком супраць сіндрому раптоўнай дзіцячай смерці(руск.) бел., лімфомы(руск.) бел., язвавага каліту(руск.) бел., а таксама эфект магчымага павышэння узроўню пазнавальнага развіцця[8].

Праз жаночае малако, дзіця атрымлівае прыкладна 0,25-0,5 г сакраторных IgA антыцелаў(англ.) бел. у суткі[87][88]. Гэта адна з найбольш важных асаблівасцей малодзіва(руск.) бел.[89]. Асноўнай мішэнню для гэтых антыцел, верагодна, становяцца мікраарганізмы ў кішэчніку дзіцяці. Існуе некаторы ўплыў IgA на астатнія часткі цела[90] але сумарны эфект адносна невялікі[91]. Акрамя таго, грудное малако змяшчае некалькі анты-інфекцыйных фактараў, такія як жоўцевая солезалежная ліпаза(англ.) бел. (абарона ад амёбнай інфекцыі) і лактаферын(руск.) бел. (які звязваецца з жалезам і душыць рост кішачных бактэрый(укр.) бел.)[92][93].

Вакцынацыя маці падчас кармлення грудзьмі

У аглядным артыкуле, апублікаваным у часопісе Pediatrics(англ.) бел., даныя з 2001 па 2012 г. былі прааналізаваны, каб вылучыць якую-небудзь праблему бяспекі для вакцынацыі маці падчас кармлення грудзьмі. Амерыканская акадэмія педыятрыі(англ.) бел. (ААП) прыйшла да высновы, што для жанчын гэта атрыманне амаль усіх вакцын падчас кармлення сваіх дзяцей. У даследаванні таксама ўстаноўлена, што ахоўны імунітэт маці, атрыманы з дапамогай вакцынацыі супраць слупняку, дыфтэрыі, коклюшу і грыпу можа перадавацца дзіцяці, і што грудное гадаванне можа зніжаць узровень запалення пасля імунізацыі дзяцей. Выключэннем з’яўляюцца вакцыны воспы і жоўтай ліхаманкі, якія павялічваюць рызыку немаўлят, у якіх развіваюцца вірус Vaccinia і энцэфаліт. Ва ўсіх астатніх выпадках ААП рэкамендуе жанчынам карміць грудзьмі пасля вакцынацыі[94][95].

Сіндром раптоўнай дзіцячай смерці

Дзеці на штучным кармленні маюць пагаршэнні сну ва ўзросце 2-3 месяцаў. Гэта супадае з пікам такога захворвання, як сіндром раптоўнай дзіцячай смерці(руск.) бел.[96]. Даследаванне, праведзенае ва ўніверсітэце Мюнстэра выявіла, што штучнае гадаванне ў два разы павялічвае рызыку сіндрому раптоўнай дзіцячай смерці ў дзяцей ва ўзросце да 1 года[97].

Дыябет

Дзеці, якія маюць выключна грудное выкормліванне, маюць меншы шанец развіцця дыябету першага тыпу(руск.) бел., чым тыя, што атрымлівалі грудное малако невялікі прамежак часу і рана былі пераведзеныя на штучныя сумесі з каровінага малака і цвёрды прыкорм[75][98]. Грудное выкормліванне таксама павялічвае ўстойлівасць супраць дыябету другога тыпу(руск.) бел.[75][76][99][100], як мінімум з-за таго, што рэгулюе вагу дзіцяці[100].

Псіхічнае здароўе

Грудное выкормліванне на працягу больш чым 6 месяцаў — гэта незалежны прэдыктар(руск.) бел. лепшага псіхічнага здароўя ў дзяцінстве і падлеткавым узросце ў адпаведнасці з вялікім даследаваннем 2009 года[101]. Чым больш месяцаў дзеці былі на грудным гадаванні, тым менш шанцаў, што яны будуць пакутаваць ад дэпрэсіі, супрацьпраўных паводзін, пытанняў канцэнтрацыі ўвагі і іншых псіхалагічных праблем[101]. Грудное выкормліванне таксама паляпшае кагнітыўнае развіццё(англ.) бел. па шэрагу іншых даследаванняў.

Дабратворны ўплыў, верагодна, у значнай меры ўзнікае ад ўнікальнага саставу жаночага малака, які, у параўнанні з малочнымі сумесямі, як было паказана, прыводзіць да паляпшэння рухальных навыкаў і кагнітыўнага развіцця ў неданошаных немаўлят[102].

Атлусценне ў дзяцей

Грудное гадаванне спрыяе зніжэнню рызыкі экстрэмальнага атлусцення ў дзяцей[103]. Ахоўны эфект груднога гадавання з атлусценнем паказваецца паслядоўным, хоць і невялікім, у многіх даследаваннях, і, здаецца, павялічваецца з працягласцю груднога гадавання[75][76][104].

Даследаванне таксама паказала, што немаўляты, якія знаходзіліся на штучным гадаванні ў раннім дзяцінстве, часцей дапіваюць бутэльку або кубак у канцы маленства чым тыя, што знаходзіліся на грудным гадаванні. «Штучнае гадаванне, незалежна ад тыпу малака, адрозніваецца ад кармлення каля грудзей у яго ўплыве на самарэгуляцыю спажывання малака ў немаўлят.» Паводле вынікаў даследавання, гэта можа быць звязана з адным з трох магчымых фактараў, у тым ліку, што падчас кармлення з бутэлечкі, бацькі могуць заахвочваць дзіця дапіваць бутэльку да канца, тады як падчас кармлення грудзьмі, у немаўляці натуральна развіваецца самарэгуляванне спажывання малака[105]. Даследаванне, праведзенае ў «Today’s Pediatrics» звязвае ранейшае ўвядзенне цвёрдай ежы ў якасці прыкорму для дзяцей на штучным гадаванні з тым, што да 3-гадовага ўзросту гэтыя дзеці будуць цярпець ад атлусцення. Так не бывае, калі прыкорм дзецям даецца на фоне груднога выкормлівання[106].

Алергічныя захворванні (атапія)

У дзяцей, якія падвяргаюцца рызыцы для развіцця алергічных захворванняў (вызначаецца як па меншай меры адзін з бацькоў ці братоў і сясцёр, які мае атапію(англ.) бел.), алергічныя сімптомы можна прадухіліць ці адтэрмінаваць шляхам выключна груднога гадавання на працягу чатырох месяцаў, хоць гэтыя перавагі не могуць прысутнічаць пасля чатырохмесячнага ўзросту[107]. Тым не менш, ключавым фактарам можа быць узрост, у якім уводзіцца негрудное малако, а не працягласць груднога гадавання[108]. Атапічны дэрматыт(руск.) бел., найбольш распаўсюджаная форма экзэмы, можна знізіць за кошт выключна груднога гадавання пасля 12 тыдняў у людзей з сямейнай гісторыяй атапіі, але падчас кармлення грудзьмі звыш 12 тыдняў, калі ў рацыён уводзяць іншыя прадукты, колькасць выпадкаў экзэмы павялічваецца незалежна ад сямейнага анамнезу[109].

Некратычны энтэракаліт у неданошаных дзяцей

Некратычны энтэракаліт(англ.) бел. (НЭК) з’яўляецца востым запаленчым захворваннем у кішачніку немаўлят. Вынікам могуць стаць некроз або смерць кішачнай тканкі. Гэта ў асноўным сустракаецца пры заўчасных родах. У адным даследаванні 926 неданошаных дзяцей, НЭК развіўся ў 51 немаўляці (5,5 %). Смяротнасць пры некратычным энтэракаліце склала 26 %. Было ўстаноўлена што НЭК у 6-10 разоў часцей сустракаецца ў дзяцей, якіх кармілі выключна штучна, і ў 3 разы часцей сустракаецца ў дзяцей, якіх кармілі сумессю груднога малака і штучных сумесей, у параўнанні з выключна грудным гадаваннем. У немаўлят, народжаных пасля 30 тыдняў, НЭК у 20 разоў часцей сустракаецца ў дзяцей, выкармленых выключна штучна[77]. У 2007 г. мета-аналіз чатырох выпадкова кантраляваных даследаванняў знайшоў «невялікую статыстычна значную сувязь» паміж грудным кармленнем і зніжэннем рызыкі НЭК[75].

Іншыя доўгатэрміновыя эфекты для здароўя

Хоць ні адно даследаванне не паказала, што грудное гадаванне забяспечвае абарону ад алергіі, іншае даследаванне паказала дадатную карэляцыю паміж грудным кармленнем і больш нізкай рызыкай астмы. Гэта даследаванне таксама паказала, што грудное выкормліванне таксама абараняе ад алергіі, і рэспіраторных і кішачных інфекцый[110][111].

Агляд сувязі паміж грудным кармленнем і цэліякіяй дае высновы, што грудное гадаванне пры увядзенні глютэну ў рацыён зніжае рызыку гэтага захворвання. Даследаванне было не ў стане вызначыць, ці грудное гадаванне толькі адтэрміноўвала сімптомы, ці забяспечвала пажыццёвую абарону[112].

Паводле даследавання, праведзенага ва ўніверсітэце штата Вісконсін(руск.) бел., жанчыны, якіх кармілі грудзьмі ў маленстве маглі мець больш нізкую рызыку развіцця рака малочнай залозы, чым тыя, хто не былі на грудным гадаванні[113].

Грудное гадаванне можа паменшыць рызыку сардэчна-сасудзiстых захворванняў(англ.) бел. у далейшым жыцці, бо ў дарослых жанчын, якія былі на грудным гадаванні ў дзяцінстве, паказаны больш нізкія ўзроўні халестэрыну і C-рэактыўнага бялку(руск.) бел.[76][114]. Аднак у даследаванні 2001 года была выказана здагадка, што дарослыя, якія былі на грудным гадаванні ў дзяцінстве, мелі больш нізкую расцяжымасць артэрыяльнай сценкі, чым дарослыя, якія не былі на грудным гадаванні[115], у 2007 г. агляд для СААЗ зрабіў высновы, што грудное гадаванне немаўлят «робіць ніжэй паказчык сярэдняга артэрыяльнага ціску» ў далейшым жыцці[76].

Агляд 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці(англ.) бел. выявіў, што «існуе сувязь паміж гісторыяй груднога гадавання ў маленстве і невялікага паніжэння артэрыяльнага ціску ў дарослых, але клінічнае значэнне гэтай высновы незразумелае»[75]. Даследаванне 2006 года паказала, што грудныя дзеці здольныя лепш спраўляцца са стрэсам ў далейшым жыцці[116].

У артыкуле, абраным ЮНІСЕФ, як «Артыкул месяца па грудному гадаванню», было адзначана, што грудныя дзеці маюць больш шанцаў добрага здароўя зубоў, чым немаўляты на штучным гадаванні, з-за наступстваў груднога гадавання на развіццё ротавай поласці і дыхальных шляхоў. Лічыцца, што з меншай колькасцю парушэнняў прыкусу, грудныя дзеці могуць мець паніжаную неабходнасць артадантычнага ўмяшання. У дакладзе таксама адзначана, што дзеці з правільна развітай, добра акругленай, «U-падобнай» зубной дугой, якая часцей сустракаецца ў грудных дзяцей, могуць мець менш праблем з храпам і апноэ ў сталым узросце[117].

Сувязь з інтэлектам

Даследаванні паказалі, што грудное гадаванне ў немаўлят звязана з вышэйшым узроўнем інтэлекту ў далейшым жыцці. Магчымая сувязь паміж грудным кармленнем і інтэлектам не ясная. У аглядзе 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці(англ.) бел. адзначаецца, што не знойдзена «ніякай сувязі паміж грудным кармленнем ў даношаных дзяцей і кагнітыўнымі функцыямі»[75], а ў 2006 г., праспектыўнае кагортнае даследаванне(руск.) бел., аналіз пар родных братоў і сясцёр і мета-аналіз(руск.) бел. дапамаглі прыйсці да высновы, што «Грудное гадаванне мае малы ўплыў ці ўвогуле не ўплывае на інтэлект у дзяцей»[118]. Даследчыкі выявілі, што «вялікая частка назіранай сувязі паміж грудным гадаваннем і кагнітыўным развіццём з’яўляецца вынікам умяшання няўлічанага фактара(англ.) бел. матчынага інтэлекту»[118].

Аднак агляд 2007 года для СААЗ «мяркуе, што грудное гадаванне звязана з павелічэннем пазнавальнага развіцця ў дзяцінстве». У аглядзе таксама гаворыцца, што «пытанне заключана ў тым, ці звязваць такі эфект з уласцівасцямі самога груднога малака, ці з больш цеснай сувяззю паміж маці і немаўлём, якая спрыяе інтэлектуальнаму развіццю»[76]. Даследаванне 2005 года з выкарыстаннем даных пра 2 734 роднасныя пары ў межах Нацыянальнага падоўжанага даследавання здароўя падлеткаў(руск.) бел. забяспечыла пераканаўчыя доказы прычыннай сувязі паміж грудным кармленнем і інтэлектам[119].

У іншым даследаванні, азначаным як «найбуйнейшае рандамізаванае даследаванне, што калі-небудзь праводзіліся ў галіне лактацыі чалавека», і якое праводзілася паміж 1996 і 1997 г. у радзільных дамах і паліклініках Беларусі, вывучалася выпадковае атрыманне або не атрыманне груднога кармлення, якое праводзілся па ўзоры бальніц, добразычлівых да дзіцяці(руск.) бел.[120]. З 13 889 дзяцей, народжаных у пэўных бальніцах і паліклініках у 2002—2005 гг., у тых, хто быў народжаны ў медыцынскіх установах, якія падтрымлівалі ініцыятыву заахвочвання груднога гадавання, ​​IQ быў на 2.9-7.5 пункты вышэй (што з’яўляецца значным павышэннем)[120]. Паколькі (сярод іншых чыннікаў) рандамізаванае даследаванне павінна кантраляваць уплыў мацярынскага IQ, аўтары прыйшлі да высновы ў артыкуле 2008 года, што даныя «даюць пераканаўчыя доказы, што доўгае і выключна грудное гадаванне паляпшае дзіцячае кагнітыўнае развіццё»[120]. Далейшыя даследаванні ў 2013 г. падтрымалі гэтую тэорыю[121]. Адно з даследаванняў 2013 года тамаграфіяй паказала, што дзеці на грудным гадаванні адчуваюць 15-34 % узмацненне развіцця белага рэчыва мозга[122].

Генетычныя даследаванні

У 2007 г. А. Каспі і іншыя апублікавалі даследаванне «Мадэрацыя ўздзеяння груднога гадавання на IQ па генетычнай зменлівасці ў метабалізме тлустых кіслот». Аўтары адзначаюць, што ў цяперашні час існуе пагадненне ў навуковай супольнасці, што і генетычныя, і экалагічныя фактары даюць некаторы эфект сукупна, а не паасобку. Гэты факт натхніў іх паспрабаваць знайсці ген, які патлумачыў бы добра вядомую з’яву таго, што дзеці на грудным гадаванні маюць больш высокі IQ. У сваім даследаванні яны выявілі, што немаўляты з пэўнай версіяй гена FADS2(англ.) бел. прадэманстравалі IQ у сярэднім на 7 пунктаў вышэй, калі былі на грудным гадаванні, у параўнанні з немаўлятамі з менш распаўсюджанай версіяй гена, якія не паказалі ніякіх паляпшэнняў пры грудным гадаванні[123]. FADS2 уплывае на метабалізм поліненасычаных тлустых кіслот, выяўленых у грудным малацэ, напрыклад, доказагексаенавай кіслаты(руск.) бел. і арахідонавай кіслот, якія, звязаныя з раннім развіццём мозга[123]. Па словах даследчыкаў «іх вынікі пацвярджаюць ідэю, што пажыўная каштоўнасць груднога малака дае адрозненні, якія бачныя ў чалавечым IQ, але гэта не простая ўсё-ці-нічога сувязь, бо яна залежыць у некаторай ступені ад генетычнай структуры кожнага немаўляці»[124] і, «далейшае расследаванне, якое паўторыць і растлумачыць гэтае спецыфічнае ўзаемадзеянне генатыпу і асяроддзя, з’яўляецца апраўданым»[123]. Тым не менш, спроба паўтарыць гэта даследаванне ў 5934 васьмігадовымі дзяцьмі не атрымалася[125][126].

Значэнне груднога выкормлівання для жанчын

Грудное гадаванне з’яўляецца эканамічна эфектыўным спосабам кармлення дзіцяці, які забяспечвае харчаванне для дзіцяці па маленькай цане для маці. Частае і выключна грудное гадаванне, як правіла, затрымлівае вяртанне фертыльнасці праз лактацыйную аменарэю(руск.) бел., хоць грудное кармленне з’яўляецца недасканалым сродкам кантролю над нараджальнасцю. Падчас груднога кармлення дабратворныя гармоны вырабляюцца ў арганізме маці[88] і мацярынскі інстынкт становіцца мацней[5]. Грудное гадаванне магчыма на працягу ўсёй цяжарнасці, але ў цэлым вытворчасць малака будзе зніжана ў нейкі момант[127]. Дзеці, якіх не кормяць грудзьмі маюць амаль у шэсць разоў больш шанцаў памерці ва ўзросце аднаго месяца, чым дзеці, якія атрымліваюць прынамсі, некаторую колькасць груднога малака[128].

Матчына замілаванасць

Паводле некаторых аўтараў, існуе ўсё больш доказаў, якія дазваляюць выказаць здагадку, што кантакт скура-да-скуры(англ.) бел. (у англамоўнай літаратуры часам завецца англ.: Kangaroo care — метад Кенгуру) маці і дзіцяці стымулюе харчовыя паводзіны дзіцяці ў кірунку груднога выкормлівання[129]. Нованароджаныя, якіх адразу ж змяшчаюць на скуру маці маюць натуральны інстынкт далучыцца да грудзей і пачаць сасанне, як правіла, на працягу адной гадзіны ад моманту нараджэння. Лiчыцца, што непасрэдны кантакт скура-да-скуры забяспечвае форму імпрынтынгу(руск.) бел., што робіць наступнае кармленне значна лягчэйшым.

Сусветная арганізацыя аховы здароўя паведамляе, што ў дадатак да больш паспяховага груднога гадавання, кантакт скура-да-скуры паміж маці і яе нованароджаным дзіцём адразу пасля родаў таксама зніжае колькасць плачу, паляпшае ўзамадзеянне маці і дзіцяці і трымае дзіця ў цяпле. Паводле даследаванняў, каціруемых ЮНІСЕФ, немаўляты, як назіралі, натуральным чынам становяцца ўдзельнікамі ўнікальнага працэсу, які прыводзіць да першага кармлення грудзьмі. Першапачаткова пасля нараджэння дзеці плачуць і робяць свае першыя ўдыхі. Неўзабаве пасля гэтага, яны расслабляюцца і пачынаюць рабіць невялікія рухі рук, плячэй і галавы. Дзіця падпаўзае да грудзей і пачынае сасанне. Пасля кармлення нармальна для дзіцяці заставацца прыкладзеным да грудзей, каб адпачыць. У гэты момант часта ствараецца ўражанне, што дзіця ўжо не галоднае, аднак гэта не так. Падобныя паводзіны звычайныя і натуральныя для дзяцей пасля знаходжання крыніцы ежы. Пры ўмове, што не робіцца перапынкаў у кантакце з маці, праз некаторы час дзіця працягвае кармленне. Калі ж дзіця на некаторы час бяруць ад маці для таго, каб узважыць, зрабіць медыцынскія маніпуляцыі і г.д., то падобнае можа прывесці да праблем з грудным выкормліваніем у будучыні[130].

Гармоны, якія вызваляюцца падчас груднога выкормлівання, дапамагаюць умацаваць матчыну замілаванасць дзіцём(англ.) бел.[5]. Навучанне бацькоў спосабам рашэння звычайных цяжкасцей павышае паказчыкі груднога кармлення[131]. Падтрымка маці падчас кармлення грудзьмі можа дапамагчы ў сямейных сувязах(англ.) бел. і дапамагчы пабудаваць сувязь паміж бацькам і дзіцем(руск.) бел.[132].

Калі маці прыходзіцца адысці ад немаўляці на некаторы час, той, хто даглядае дзіця, можа накарміць яго сцэжаным грудным малаком.

Гарманальны фон

Гармоны, якія вылучаюцца пры грудным кармленні аксітацын і пралактын(руск.) бел., расслабляюць маці і прымушаюць яе адчуваць сябе больш здольнай для выхавання свайго дзіцяці[133]. Такі гарманальны фон дапамагае лепш спаць, у адваротным выпадку ў жанчынай могуць узнікнуць цяжкасці са сном. Грудное гадаванне неўзабаве пасля родаў павялічвае ўзровень аксітацыну ў маці, што стымулюе больш хуткае скарачэнне маткі і памяншэнне крывацёку. Пітацын, сінтэтычны гармон, які выкарыстоўваецца для стымулявання штучнага скарачэння маткі падчас і пасля родаў, структурна створаны па ўзоры аксітацыну. Сінтацынон, іншы сінтэтычны аналаг аксітацыну, звычайна выкарыстоўваецца ў Аўстраліі і Вялікабрытаніі замест пітацыну[134].

Страта вагі

Паколькі тлушчы, назапашаныя падчас цяжарнасці, выкарыстоўвацца для вытворчасці малака, працягванне груднога гадавання па меншай меры да 6 месяцаў можа дапамагчы маці пахудзець[135][136][137]. Тым не менш, страта вагі моцна вар’іруе сярод жанчын, якія кормяць дзіця грудным малаком; маніторынг дыет і павелічэнне колькасці і інтэнсіўнасці фізічных практыкаванняў з’яўляюцца больш надзейнымі спосабамі пахудання[138]. Агляд 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці(англ.) бел. даводзіць, што «Уплыў груднога гадавання на вяртанне маці ў дацяжарную вагу быў нязначны, а ўплыў груднога гадавання на пасляродавую страту вагі быў незразумелым»[75].

Змены, звязаныя з гестацыяй

Драматычныя змены адбываюцца ў абмене рэчываў і складзе цела цяжарнай жанчыны, калі яна выконвае патрабаванні, якія прадугледжваюць патрэбнасці ў харчаванні плода, што расце ў ёй, і метабалізму на дваіх. Напярэдадні лактацыі, у маці назапашваецца некаторая колькасць вісцаральнага тлушчу, але большасць яго захоўваецца ў выглядзе падскурнага тлушчу ў сцёгнах, руках, ягадзіцах, і грудзях[139]. Гэты зрух ва ўтрыманні тлушчу прыводзіць да павелічэння вытворчасці інсуліну, інсулінарэзістэнтнасці(руск.) бел., і ўзроўня ліпідаў, якія цыркулююць у арганізме маці. Даследаванні паказалі, што гестацыйнае павелічэнне вагі можа спрыяць ускладненням падчас родаў, і гэта з’яўляецца самым надзейным фактарам у прагназаванні ўтрымання вагі пасля родаў[140]. У цэлым, чым большая вага, якую жанчына набірае падчас цяжарнасці, тым больш вагі яны захоўваюць пасля родаў. Меры, накіраваныя на стрымліванне набору вагі ў час цяжарнасці ў Злучаных Штатах і іншых краінах мелі неадназначныя вынікі ў зніжэнні прагнозу пасляродавай вагі[141].

Нядаўняе прызнанне ўплыву прагназуемага набору пасляродавай вагі прынесла ўсплёск ў галіне аналізу даных. На самай справе, доля ЗША жанчын, якія набіраюць вагу празмерна падчас цяжарнасці расце. У 2005 г. 20,6 % атрымалі 18,2 кг, верхнюю мяжу, рэкамендаваны Інстытутам Медыцыны[142]. Рэкамендаванае павелічэнне вагі падчас цяжарнасці вар’іруецца ў залежнасці ад мацярынскай дацяжарнай вагі. Інстытут Медыцыны(руск.) бел. ўстанавіў прынцыпы, па якіх жанчынам з недастатковай вагой (ІМЦ менш 18,5), прапануецца набраць 13-18 кг, жанчынам з нармальнай вагой (ІМЦ 18,5-24,9) рэкамендуецца набраць 11-16 кг; тым, хто мае залішнюю вагу (ІМЦ 25-29,9) прапанавалі набіраць 7-11 кг, а тым, хто пакутуе атлусценнем I тыпу (ІМЦ 30-34.9) рэкамендуецца набіраць 5-9 кг[143]. Гэтыя рэкамендацыі з’яўляюцца зменнымі і прызначаны для інфармавання акушэраў у доглядзе цяжарных жанчын. Экстрэмальныя поспехі ў наборы вісцаральнага тлушчу могуць павысіць у жанчын рызыку сардэчна-сасудзістых і глікемічных расстройстваў у больш познім узросце.

Пасляродавыя змены

Пасля нараджэння тлушчавыя запасы, створаныя падчас цяжарнасці, расшчапляюцца, каб быць засвоенымі праз лактацыю. Некаторыя даследчыкі вывучылі сувязь паміж працягласцю лактацыі і пасляродавай зменай вагі і знайшлі мноства зыходаў. Увогуле, было выяўлена, што доўгае выключна грудное гадаванне звязана з падвышанай стратай вагі, асабліва калі павышэнне вагі пры гестацыі таксама кантралявалася, а пасля родаў жанчына сочыць за якасцю, колькасцю і каларыйнасцю харчавання[144].

Дыетычнае харчаванне і расход энергіі ўплываюць на тое, колькі масы жанчыны губляюць з лактацыяй. Калі харчаванне з’яўляецца лёгка даступным, жанчыны кампенсуюць ўзрослыя патрабаванні энергіі за кошт павелічэння спажывання і зніжэння расходу энергіі, а не мабілізацыі тлушчавых запасаў. Мабілізацыя тлушчу, здаецца, павялічваецца пасля першых 3 месяцаў пасля родаў, адлюстроўваючы змены ў гарманальных эфектах лактацыі на матчыным апетыце, паколькі частата кармленняў немаўляці памяншаецца[145]. Некаторыя даныя сведчаць аб тым, што някормячыя маці, якія на працягу першых двух месяцаў пасля родаў спажываюць ад 600 да 800 менш калорый, чым кормячыя маці і страчвалі істотна больш вагі. Ад 3 да 6 месяцаў пасля родаў, аднак, страта вагі сярод кормячых жанчын істотна ўзрасла[146]. Гэтыя вынікі дазваляюць выказаць здагадку, што ў раннім пасляродавым перыядзе, жанчыны ў развітых краінах, якія добра харчуюцца, маюць тэндэнцыю да павелічэння спажывання энергіі і/або паменшанай фізічнай актыўнасці, каб задаволіць энергетычныя патрэбы лактацыі, у той час як праз 3 месяцы, кормячыя жанчыны, больш верагодна, мабілізуюць тлушчавыя запасы.

Падоўжныя даследаванні з выкарыстаннем таўшчыні скурнай зморшчыны і МРТ сканаванне тлушчавай сканкі падчас цяжарнасці і ў перыяд лактацыі нязменна паказваюць назапашванне тлушчу ў сцёгнавых і ягадзіцавых абласцях падчас цяжарнасці, з мабілізацыяй з гэтых раёнаў пасля родаў[147][148]. Гэтыя даследаванні таксама паказалі, што кармленне грудзьмі звязана са скарачэннем падскурных тлушчавых адкладаў і агульнай масы цела.

Доўгатэрміновыя эфекты лактацыі на здароўе і будову цела

Апошнія дадзеныя паказваюць, што кармленне грудзьмі звязана з паменшанай рызыкай хранічных захворванняў, такіх як дыябет 2-га тыпу і сардэчна-сасудзістыя захворванні[149]. Доўгатэрміновыя эфекты лактацыі на будове цела змяняюцца, і, здаецца, пад уплывам сацыяльна-эканамічных фактараў[150]. Даследаванні паслядоўна паказалі, што кармленне грудзьмі дапамагае падрыхтаваць цела маці для наступных цяжарнасцей і памяншае ўскладненні ў пазнейшыя перыяды будучых цяжарнасці і родаў. Неабходныя далейшыя даследаванні, каб вывучыць доўгатэрміновыя наступствы лактацыі на будову цела маці і рызыку развіцця хранічных захворванняў[151].

Прыроднае пасляродавае бясплоддзе

Грудное гадаванне можа адкласці вяртанне фертыльнасці(руск.) бел. ў некаторых жанчын, падаўляючы авуляцыю. Жанчына, якая корміць грудзьмі, можа не мець авуляцыі, або мець яе рэгулярна на працягу ўсяго перыяду лактацыі. Перыяд, у якім авуляцыя адсутнічае, адрозніваецца ў кожнай жанчыны. Гэта лактацыйная аменарэя(руск.) бел. можа быць выкарыстана ў якасці недасканалай формы натуральнай кантрацэпцыі(руск.) бел., з больш чым 98 % эфектыўнасці на працягу першых шасці месяцаў пасля нараджэння, калі прысутнічае выключна грудное кармленне па патрабаванні[152]. Але цалкам магчыма, калі авуляцыя вяртаецца ўжо праз два месяцы пасля нараджэння дзіцяці, нават пры выключным грудным гадаванні і магчыма новая цяжарнасць.

Значэнне для жаночага здароўя

Грудное выкормліванне таксама звязана з паменшанай рызыкай некаторых мацярынскіх захворванняў, у тым ліку такіх, як:

• метабалічны сіндром[153][154][155]
• рак малочнай залозы[156], рак яечніка(руск.) бел. і карцынома эндаметрыя(руск.) бел.[8][75][157][158].
• Пасляродавыя крывацёкі[134].

Даследаванне 2009 года паказала, што кармленне грудзьмі на працягу па меншай меры 24 месяцаў звязана з 23 % зніжэннем рызыкі развіцця ішэмічнай хваробы сэрца[159].

Хоць агляд 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці(англ.) бел. паказваў, што «няма сувязі паміж гісторыяй лактацыі і рыскам астэапарозу»[75], маці, якія кормяць грудзьмі даўжэй, чым восем месяцаў, атрымліваюць карысць ад ремінералізацыі касцей[160].

Кормячыя маці, хворыя на цукровы дыябет, маюць патрэбу ў меншай колькасці інсуліну[161].

Згодна з даследаваннем Універсітэта Мальмё, апублікаваным у 2009 г., жанчыны, якія кормяць грудзьмі як мага даўжэй, памяншаюць для сябе рызыку захворвання на рэўматоідны артрыт(руск.) бел., чым жанчыны, якія кармілі мала ці не кармілі зусім[162].

Паводле іспанскіх даследаванняў, апублікаваных у «Journal of Clinical Nursing», кармленне грудзьмі на працягу больш чым шасці месяцаў памяншае ўзровень оэстрагену, абараняе жанчын ад раку грудзей і адтэрміноўвае наступ хваробы на 10 гадоў[163].

Фінансавыя выгады

Паводле меркавання Амерыканскай акадэміі педыятрыі, кармленне грудзьмі таксама мае перавагі з эканамічнага боку, таму што грудное гадаванне прыводзіць да зніжэння выдаткаў на ахову здароўя. Значна ніжэйшы ўзровень захворванняў у груднога дзіцяці таксама дае бацькам больш часу для ўвагі да братоў і сясцёр немаўляці і іншых сямейных абавязкаў, памяншае бацькоўскую адсутнасць на працы і страчаны прыбытак.

З выкарыстаннем паказчыкаў за 1993 год, было падлічана, што выдаткі на набыццё дзіцячых сумесей на працягу першага года пасля нараджэння складаюць каля $855. На працягу першых 6 тыдняў лактацыі, спажыванне калорый прыкладна аднольнавае для маці, незалежна ад натуральнага ці штучнага спосабу кармлення. Па заканчэнні гэтага тэрміну, спажыванне прадуктаў харчавання і вадкасці ў кормячых маці павялічваецца, але было падлічана, што ў пераліку на калорыі карміць маці, якая корміць грудзьмі, прыкладна ў 2 разы танней, чым купляць малочныя сумесі, што прыводзіць да эканоміі каля $400[164].

Працяглае грудное выкормліванне

Паўночная Амерыка

Элізабэт Болдуін кажа ў працы «Працяглае грудное гадаванне і закон» (англ.: Extended Breastfeeding and the Law): «Паколькі наша культура мае тэндэнцыі да разгляданне грудзей, як сексуальнага аб’екта, для людзей бывае цяжка зразумець, што грудное выкормліванне з’яўляецца натуральным спосабам выхавання дзяцей»[165]. У заходніх краінах, такіх як Злучаныя Штаты Амерыкі, Канада і Вялікабрытанія, падоўжанае грудное выкормліванне з’яўляецца актам табу. Цяжка атрымаць дакладную інфармацыю і статыстычныя дадзеныя аб пашырэнні груднога гадавання ў гэтых краінах з-за збянтэжанасці маці[35]. Маці, якія кормяць даўжэй, чым дазваляе сацыяльная норма часам хаваюць гэты факт ад усіх, акрамя вельмі блізкіх членаў сям’і і сяброў. Гэта называецца «шафавае кармленне» (англ.: closet nursing)[35]. У даследаванні, апублікаваным у часопісе «Journal of Tropical Pediatrics», 24 % амерыканскіх і канадскіх маці, якія кармілі грудзьмі да 6 месяцаў, адчувалі сацыяльную варожасць у адносінах да іх. Гэта колькасць вырасла да 42 %, калі маці карміла пасля 1 года. Акрамя таго, 10 % маці адчувалі збянтэжанасць, калі іх дзеці з добрымі здольнасцямі да вербальных зносін паведамлялі іншымі, што яшчэ смокчуць малако[35].

У ЗША кармленне грудзьмі пасля 1 года жыцця лічыцца падоўжаным грудным кармленнем, і ў адрозненне ад рэкамендацый СААЗ, Амерыканская акадэмія педыятрыі(англ.) бел. заявіла ў 1997 г., што, «Грудное гадаванне павінна працягвацца, па меншай меры, у першы год жыцця і за яго межамі да тых часоў, пакуль на гэта маецца ўзаемнае жаданне маці і дзіцяці»[8][34].

У Злучаных Штатах у цэлым, у адпаведнасці са справаздачай цэнтраў па кантролі і прафілактыцы захворванняў(руск.) бел., 43 % дзяцей не знаходзяцца на грудным гадаванні да 6 месяцаў і 22,4 % не знаходзяцца на грудным гадаванні да 12 месяцаў, пры тым, што працягласць кармлення вар’іруецца паміж штатамі[166].

Працэнт дзяцей у ЗША, якіх кармілі грудзьмі да 6 месяцаў, вырас з 34,2 % у 2000 г. да 43,5 % у 2006 г., а працэнт тых, каго дакармілі на 12 месяцаў, вырасла з 15,7 % у 2000 г. да 22,7 % у 2006 г. Мэтай дзяржаўнай праграмы ЗША Здаровыя людзі 2010(англ.) бел. было мець не менш за 60 % немаўлят выключна на грудным выкормліванні на працягу 3 месяцаў і 25 % — на працягу 6 месяцаў, але гэтая мэта да гэтага часу не дасягнута[167].

У Злучаных Штатах у даследаванні, апублікаваным Цэнтрамі па кантролі і прафілактыцы захворванняў паказаў, што 75 % маці пачыналі грудное гадаванне. Тым не менш, да 6 месяцаў гэты паказчык знізіўся да 43 % і было ўсяго 22 % кормячых праз год. Гэты паказчык вар’іраваўся па ўсёй краіне, ад амаль 90 % пачаўшых кармленне грудзьмі ў штаце Юта да 52,5 % у штаце Місісіпі. Закон аховы здароўя(англ.) бел. ў цяперашні час патрабуе ад працадаўцаў прадастаўляць кормячым маці перапынкі і асабістую прастору, каб карміць сваіх дзяцей[168].

Вядома некалькі выпадкаў у ЗША, калі дзеці былі аднятыя ад маці, таму што Амерыканскі суд або дзяржаўныя ўстановы выявілі працяглае грудное гадаванне недарэчным.

У 1992 г. у штаце Нью-Ёрк маці страціла права апекі над дзіцем на працягу года. Яна працягвала карміць грудзьмі дзіця ва ўзросце 3 гадоў і паведаміла пра вопыт сексуальнага ўзбуджэння падчас кармлення грудзьмі дзіцяці. Улады забралі дзіця з дому з-за асцярог, што маці можа рабіць сексуальны гвалт дзіцяці. Пазней агенцтва сацыяльных паслуг, якое займалася гэтым выпадкам, паведаміла, што было ўлічана больш абставін справы, але з-за меркаванняў канфiдэнцыяльнасцi пра іх нельга паведаміць СМІ[165].

У 2000 г. у Ілінойсе дзіця было вызвалена ад апекі маці пасля таго як суддзя пастанавіў, што дзіця можа пацярпець эмацыйную шкоду ад таго, што яго доўга не адлучаюць ад грудзей. Дзіця было пазней вернута да маці, а суддзя адмяніў заключэнне ў неналежным выкананні абавязкаў[165].

Органамі сацыяльнай службы ў Каларада 5-гадовае дзіця было адабрана ад маці, таму што яна ўсё яшчэ корміць грудзьмі, але суд абавязаў дзіця вярнуць да сваёй сям’і адразу[165].

Гвінея-Бісау

У Гвінеі-Бісау, Заходняя Афрыка, сярэдняя працягласць груднога гадавання складае 22,6 месяцаў[169].

Філіпіны

У Філіпінах правілы і палажэнні Малочнага кодэксу для вытворцаў патрабуюць, што грудное гадаванне варта заахвочваць для немаўлят ва ўзросце да 2 гадоў і болей. Тым жа кодэксам забаронена рэкламаваць дзіцячыя сумесі або заменнікі груднога малака, прызначаныя для немаўлят і маленькіх дзяцей, якім яшчэ не споўнілася 24 месяцы[170]. На практыцы, аднак, апытанне 2008 года СААЗ, паказала, што ў сярэднім маці на Філіпінах кормяць грудзьмі сваіх немаўлят да 14-месячнага ўзросту, а ў сельскай мясцовасці прыкладна да 17 месяцаў. Амаль 58 % маці, апытаных па ўсёй краіне, кармілі дзяцей да года і 34,2 % — да двух гадоў[171].

У 2012 г. было аб’яўлена, што ўводзяцца змены ў ранейшыя заканадаўчыя акты, якія звужаюць перыяд прымяненне Малочнага кодэкса, у прыватнасці, памяншаецца тэрмін дзеяння абмежаванняў рэкамендацый супраць ужывання штучных прадуктаў дзіцячага харчавання для дзяцей з ранейшых 36 месяцаў да 6 месяцаў ад моманту нараджэння. Таксама здымаюцца абмежаванні выкарыстання штучных малочных прадуктаў у надзвычайных сітуацыях, напрыклад, гэта тычыцца маці, якія пакутуюць ад інваліднасці, бо цяпер яны могуць карыстацца заменнікамі малака замест прыцягнення іншых жанчын у якасці карміліц.

Заканадаўча ўстаноўлены перыяд для маці, якія кормяць грудзьмі, з аплатнага стаў неаплатным, таксама знята забарона для вытворцаў штучных малочных прадуктаў раздаваць бясплатныя ўзоры іх прадукцыі ў сістэме аховы здароўя[172][173].

Індыя

У Індыі маці звычайна кормяць грудзьмі, пакуль дзіцяці не споўніцца каля 2-3 гадоў. Каровіна малако даецца ў спалучэнні з грудным малаком, хоць выкарыстанне штучных сумесей таксама пашыраецца[34].

У лістападзе 2012 г.[174] Міністэрствам па справах жанчын і развіццю дзяцей(руск.) бел. разам з ЮНІСЭФ, у якасці тэхнічнага партнёра, была распачата агульнанацыянальная кампанія для прасоўвання выключна груднога выкормлівання дзяцей груднога ўзросту ва ўзросце да шасці месяцаў — адна з серыі кансультатыўных праграм — як частка праграмы інфармавання, накіраванай на выкараненне недаядання ў краіне. Індыйскі акцёр Аамір Хан(руск.) бел. стаў паслом кампаніі і зняўся ў шматлікіх тэлевізійных сацыяльных роліках.

Беларусь

У Беларусі з ліку дзяцей, якія дасягнулі ў 2009 г. аднаго года, атрымлівалі грудное малако да 3 месяцаў — 82,6 %, да 6 месяцаў — 57,8 %, да 12 месяцаў — 32,2 %[175].

У цэлым па краіне адзначаецца станоўчая дынаміка. Па дадзеных ЮНІСЕФ, колькасць дзяцей, якія знаходзіліся на грудным гадаванні да 3 месяцаў, павялічылася з 68,3 % у 2000 г. да 82,6 % у 2009 г. Колькасць дзяцей, якія атрымлівалі матчына малако да 6 месяцаў, вырасла з 38,2 % у 2000 г. да 57,8 % у 2009 г.[175]

Уплыў падоўжанага груднога выкормлівання на здароўе

Прысцыла Калета (англ.: Priscilla Colletto) заявіла ў працы «Па той бок дзяцінства[176]: Адносіны з грудным выкормліваннем працягваюцца» (англ.: Beyond Toddlerhood: The Breastfeeding Relationship Continues):

Неспрыяльныя наступствы для здароўя адлучэння дзіцяці ад грудзей да або падчас ранняга дзяцінства добра дакументаваны для краін трэцяга свету, такіх як Гвінея-Бісау, дзе дзеці, якія ўжо не былі на грудным гадаванні ва ўзросце 12-35 месяцаў, мелі ў 3,5 разы больш высокі ўзровень смяротнасці, чым у іх аднагодак, якіх працягвалі карміць грудзьмі[177]

Лоўрэнс Грумер-Строўн (англ.: Dr. Laurence Grummer-Strawn), шырока вядомая ў супольнасцях, якія займаюцца даследаваннямі і прапагандай груднога выкормлівання[178], заўважыў, што грудное гадаванне з’яўляецца ахоўным супраць дыярэйных захворванняў і іншых інфекцый, і што на грудным гадаванні дзеці ва ўзросце ад 12 да 36 месяцаў у Інданезіі маюць значна большы сярэдні абхват рукі, чым дзеці, адлучаныя ў раннім ўзросце. Ён таксама адзначыў, што захворванне ад недаядання ў грудных інданезійскіх дзяцей сустракаецца на 3-5 % радзей, чым звычайна сустракаецца ў ранне-адлучаных дзяцей. У адным даследаванні, дзеці на штучным выкормліванні часцей ў 2-3 разы хварэлі на значныя захворванні (маюцца на ўвазе сярэдні атыт(руск.) бел., захворванні ніжніх аддзелаў дыхальнай сістэмы, моцныя ваніты ці дыярэя, і любыя хваробы, якія патрабуюць шпіталізацыі)[35]. У традыцыйных чалавечых грамадствах, недахоп пажыўных рэчываў, якіх не хапае ў грудным малацэ, такіх як жалеза, цынк, і вітамін B12(руск.) бел., дапаўняўся праз пераджаванне(руск.) бел. і кармленне мясам дзяцей[179][180].

Псіхалагічныя эфекты

У працы «Час адвучыць» (англ.: A Time to Wean), Кэці Дэтвайлер(англ.) бел. гаворыцца, што «заходнія прамыслова развітыя грамадствы могуць кампенсаваць некаторыя (але не ўсё) імуналагічныя перавагі груднога гадавання з дапамогай антыбіётыкаў, вакцын і палепшанай санітарыі. Але фізічнае, пазнавальныя, і эмацыйныя патрэбы маленькага дзіцяці захоўваюцца»[181]. Многія дзеці, якія былі на грудным гадаванні ў раннія гады дзяцінства, выкарыстоўваць малако ў якасці пяшчотнага, блізкага моманту ў зносінах са сваімі маці[35]. У ходзе абследавання 152 маці ў 1974 г., 17 % сказалі, што бяспека, якую іх малыя атрымліваюць праз падоўжанае грудное гадаванне, дапамагла ім стаць больш незалежнымі, 14 % сказалі, што пашыранае грудное гадаванне стварыла моцную сувязь паміж маці і дзіцем, і 14,6 % сказалі, што падоўжанае грудное гадаванне ўмацавала іх мацярынскія здольнасці. Чатыры маці сказалі, што яны адчувалі празмерную залежнасць дзіцяці, а адна маці лічыла сваё дзіця бедным людаедам[35]. Доктар Штайн адзначаў: «Маці ў маёй практыцы, якая карміла грудзямі 2 дзяцей да 2 гадоў, патлумачыла, што яна мае магчымасць даць пільную ўвагу кожнаму дзіцяці некалькі разоў у дзень падчас кармлення грудзьмі. Яе дзеці ведалі, што ў яе заўсёды быў час для такіх момантаў кожны дзень. Гэты час быў таксама важны для маці для адпачынку і рэлаксацыі. Для многіх малых на грудным выкормліванні грудзі выконваюць тую ж функцыю, як любімая коўдра або мяккія цацкі ў забеспячэнні камфорту і пачуцця бяспекі».

Адным з важных пытанняў працяглага груднога гадавання з’яўляецца здольнасць маці і дзіцяці адасобіцца адно ад аднаго. Некаторыя кажуць, што імкненне да працяглага груднога выкормлівання паходзіць ад няздольнасці маці адпусціць сваё дзіця[34]. Болдуін абвяргае гэтую заяву, бо лічыць дзіця тым суб’ектам, які вырашае тэрміны адлучэння ад грудзей, бо вельмі цяжка прымусіць дзіця да смактання грудзей.

Складанасці груднога выкормлівання

Асноўны артыкул: Складанасці груднога выкормлівання

У той час як грудное гадаванне з’яўляецца натуральнай чалавечай дзейнасцю, цяжкасці і ўскладненні не з’яўляюцца рэдкасцю. Прыкладванне дзіцяці да грудзей як мага хутчэй пасля нараджэння дапамагае пазбегнуць шматлікіх праблем, у тым ліку мастыту(руск.) бел.[182]. Палітыка Амерыканскай акадэміі педыятрыі(англ.) бел. па грудному выкормліванню кажа: «Варта адкласці ўзважванне, вымярэнне, купанне, медыцынскія і прафілактычныя працэдуры, пакуль не адбудзецца першае[183] кармленне грудзьмі»[8]. Многія цяжкасці груднога гадавання могуць быць папярэджаны ці вырашаны арганізацыяй працэдур бальніц, наяўнасцю падрыхтаваных акушэрак, лекараў і персаналу бальніцы, а таксама і кансультантаў па кармленню грудзьмі[184].

Міжнародныя сертыфікаваныя кансультанты па лактацыі

Міжнародныя сертыфікаваныя кансультанты па лактацыі (англ.: International board certified lactation consultants (IBCLCs)) з’яўляюцца выдатным выбарам для дапамогі маці, якія кормяць грудзьмі. IBCLCs з’яўляюцца спецыялістамі ў галіне аховы здароўя, сертыфікаванымі ў сферы лактацыі. Яны працуюць з маці для вырашэння праблем груднога гадавання(англ.) бел. і навучання сем’яў і спецыялістаў у галіне аховы здароўя аб карысці груднога гадавання. Даследаванні паказваюць, што тэмпы выключна груднога гадавання, а таксама любога груднога гадавання вышэй сярод жанчын, якія мелі дзяцей у лякарнях з IBCLCs сярод персаналу[185].

Фізіялагічныя абмежаванні для груднога выкормлівання

Ёсць некалькі сітуацый, у якіх грудное гадаванне можа быць шкодным для дзіцяці, у тым ліку інфекцыі ВІЧ і вострае атручванне забруджвальнікамі навакольнага асяроддзя, такімі як свінец[111]. Інстытут медыцыны паведаміў, што аперацыі на малочнай залозе, у тым ліку грудныя імплантаты або аперацыі па змяншэнню грудзей, зніжае імавернасць таго, што жанчына будзе мець дастатковую колькасць малака для кармлення грудзьмі[186]. Даследаванні паказваюць, што жанчыны, цяжарнасці якіх з’яўляюцца непажаданымі(англ.) бел., радзей кормяць грудзьмі сваіх немаўлят[187].

Бар’еры для груднога гадавання

Большасць маці маюць намер карміць грудзьмі, калі іх дзіця народзіцца. Ёсць шмат рэчаў, якія адбываюцца, якія парушаюць або ўмешваюцца ў гэтыя планы. Вось толькі некаторыя з бар’ераў, з якімі сутыкаюцца жанчыны пры спробе карміць грудзьмі:

• Працэдуры нараджэння — аддзяленне дзіця ад маці, затрымка першага прыкладвання да грудзей, медыкаменты і спосаб родаў — усё перашкаджае натуральнаму грудному выкормліванню. Вялікая колькасць медыцынскіх устаноў не надае дастатковай увагі працэдурам і палітыкам, якія падтрымліваюць асноўныя прынцыпы наладжвання лактацыі[188];
• Арганізацыя догляду за дзецьмі — аддзяленне ад маці, асобны пакой, выкарыстанне бутэлек і сосак таксама можа перашкодзіць нармальнай арганізацыі груднога выкормлівання. Каля чвэрці ўсіх груднічкоў атрымліваюць штучны дакорм у першыя два дні жыцця[189];
• Веды і сацыяльная падтрымка:
  • Асабістыя — грудное гадаванне з’яўляецца біялагічнай нормай, але ў адсутнасці вопыту догляду і няньчання жывых дзяцей (г. зн. паводзіннай гісторыі груднога выкормлівання), яно з’яўляецца страчанымі паводзінамі[190]. Курсы, кнігі і асабістыя кансультацыі (прафесійныя або аматарскія) могуць быць карыснымі. Некаторыя жанчыны не хочуць карміць грудзьмі, таму што яны баяцца, што грудное выкормліванне можа негатыўна паўплываць на знешні выгляд грудзей, хоць «апусканне» ці «правісанне» грудзей(руск.) бел. могуць вызваць цяжарнасць, старэнне і табакапаленне. Паводле даследавання, апублікаванага Часопісам эстэтычнай хірургіі(англ.) бел. ў 2008 г., «ідэя, што грудное выкормліванне можа прывесці да абвісання ці памяньшэння грудзей — гэта міф». Даследаванне паказала, што кармленне грудзьмі не аказала ўплыву на жаночыя грудзі, іншыя фактары зрабілі свой уклад у абвісанне, такія як сталы ўзрост маці, колькасць яе цяжарнасцей і яе табакапаленне. Усе тры фактары могуць прывесці да змянення грудзей, але грудное выкормліванне не было ідэнтыфікавана ў якасці маркера для змены агульнага вонкавага выгляду грудзей[191].
• Партнёрскія — Партнёры таксама не маюць ведаў па грудным гадаванні і не ўпэўненыя, якую ролю могуць адыгрываць у грудным выкормліванні.
• Медперсанал — Урачы і малодшы медыцынскі персанал маюць мала ведаў пра лактацыю і падтрымку грудного выкормлівання. Адным з асноўных пунктаў у «Звароце да галоўнага хірурга ЗША(англ.) бел. па дзеяннях у падтрымку груднога выкормлівання» з’яўляецца дапамога па навучанню медперсаналу па пытаннях груднога гадавання і груднога выкормлівання[192]. Даследванні паказваюць, што жанчыны часта маюць патрэбу ў падобнай інфармацыі і падтрымцы, але гэта патрэба часта застаецца незадаволенай[190].
• Працаўладкаванне — Вяртанне да працы з’яўляецца найбольш распаўсюджанай прычынай спынення груднога гадавання[193]. Дэкрэтны адпачынак(руск.) бел. у ЗША вагаецца ў шырокіх межах, нягледзячы на Закон аб адпачынку па сямейных і медыцынскіх абставінах 1993 года(англ.) бел., які забяспечвае большасць працуючых маці ва ўзросце водпускам працягласцю не менш 12 тыдняў. Многія маці вымушаны браць неаплатны адпачынак на працы, а большасць не выкарыстоўваюць гарантаваны тэрмін у поўныя дванаццаць тыдняў. Мужчыны таксама могуць выкарыстоўваць дадзены водпуск пры нараджэння ці ўсынаўленні дзіцяці. Працягласць дэкрэтнага адпачынку шырока вар’іруюцца па штатах. Па выніках апошніх даследванняў арганізацыі Save the Children(руск.) бел. розных заканадаўчых асаблівасцей па прадастаўленні адпачынкаў па мацярынству, у тым ліку права рабіць перапынкі на кармленні ў час працы, і іншыя індыкатараў быў створаны рэйтынг 36 прамысловых краін, які паказвае адносіны да падтрымкі груднога выкормлівання і жанчын, якія кормяць грудзьмі. Нарвегія паказала найлепшыя вынікі, а Злучаныя Штаты Амерыкі трапілі на апошняе месца[194].
• Дрэнны захоп, выкліканы няправільным пазіцыянаваннем дзіцяці на грудзях або дэфектамі развіцця ў ротавай поласці дзіцяці, можа выклікаць моцны боль у маці, і тым самым перашкодзіць грудному выкормліванню. Гэтыя праблемы, як правіла, можна выправіць (шляхам паўторнага прыкладвання або сімптамальным лячэннем дэфектаў). Адным з самых распаўсюджаных фізічных дэфектаў, якія перашкаджаюць правільнаму захопу, з’яўляецца кароткая вуздэчка языка(англ.) бел.[195], яна вырашаецца хірургічным лячэннем[196].

Сацыялагічныя фактары

Даследчыкі выявілі некалькі сацыяльных фактараў, якія карэлююць з адрозненнямі ў распаўсюджанні і працягласці груднога гадавання сярод маці. Раса, этнічныя адрозненні, сацыяльна-эканамічны статус і іншыя фактары, як было паказана, уплываюць на выбар маці, ці карміць грудзьмі сваё дзіця і як доўга гэта працягваць. Нядаўняе даследаванне паказала, што ў сярэднім жанчыны, якія кармілі грудзьмі сваіх немаўлят мелі больш высокі ўзровень адукацыі, былі старэйшымі па ўзросту і, хутчэй за ўсё, былі белай расы[189]. Прычыны ўпарта нізкіх тэмпаў груднога гадавання сярод афра-амерыканскіх жанчын ЗША не так зразумелыя, але занятасць можа гуляць ролю. Афра-амерыканскія жанчыны, як правіла, жадаюць вярнуцца на працу раней пасля родаў, чым белыя жанчыны, і яны, хутчэй за ўсё, працуюць ва ўмовах, якія не падтрымліваюць грудное гадаванне. Хоць даследаванні паказалі, што вяртанне да працы звязана з больш раннім спыненнем груднога выкормлівання, спрыяльныя ўмовы працы могуць прыпыніць ці замарудзіць гэты працэс і дазволіць маці карміць грудзьмі больш доўгі час[189].

Даследаванні Дэбары Дзі выявілі, што жанчыны і дзеці, якія маюць права на ўдзел у Спецыяльнай дадатковай праграме харчавання для жанчын, немаўлят і дзяцей у ЗША (WIC)(руск.) бел., былі ў ліку тых, хто радзей пачынае грудное гадаванне. Узровень даходу можа таксама спрыяць таму, што жанчыны спыняюць кармленне грудзьмі раней. Больш высока адукаваныя жанчыны маюць больш шанцаў мець доступ да інфармацыі пра цяжкасці з грудным кармленнем, што дазваляе ім працягваць кармленне грудзьмі праз цяжкасці, а не адлучаць дзяцей занадта рана. Магчымасць мець больш доўгі пасляродавы перапынак а таксама спалучаць выхад на працу і працягванне кармленняў спрыяе больш доўгім тэрмінам ад нараджэння дзіцяці да яго адлучэння ад грудзей. Жанчыны з нізкім узроўнем даходаў маюць больш шанцаў на непажаданыя цяжарнасці[189], а маці, чые цяжарнасці з’яўляюцца непажаданымі, менш імаверна стануць карміць грудзьмі сваіх немаўлят[187].

Грудное кармленне на публіцы

Асноўны артыкул: Грудное кармленне на публіцы

Грудное кармленне ў грамадскіх месцах(англ.) бел. забаронена заканадаўствам некаторых краін, не разглядаецца законам у іншых і абсалютна законнае як на публіцы, так і на працоўным месцы ў трэціх. Але нават там, дзе публічнае грудное выкормліванне законна, некаторыя маці могуць карміць грудзьмі на публіцы неахвотна[197][198], а некаторыя староннія людзі могуць быць супраць такой практыкі[199].

Здараліся выпадкі, калі ўласнікі памяшканняў ці людзей, якія прысутнічалі там, пярэчылі ці забаранялі грудное кармленне. У некаторых выпадках маці проста выходзілі; у іншых выпадках, калі закон, які гарантуе права карміць, быў парушаны, адбывалася юрыдычнае рэгуляванне. Часам кампанія прыносіла прабачэнні пасля інцындэнту[200]. У апошні час, калі здараліся такія выпадкі, кормячыя маці арганізоўвалі пратэсты. Яны збіраліся і ладзілі «карміцельныя флэшмобы» з адначасовым прыкладваннем да грудзей сваіх дзяцей у тым памяшканні, дзе кармленне спрабавалі забараніць.

У 2006 г. рэдактары амерыканскага часопіса «Babytalk(руск.) бел.» атрымалі шмат скарг ад чытачоў пасля размяшчэння на вокладцы жнівеньскага нумара дзіцяці, якое кормяць з голых грудзей. Нягледзячы на тое, сасок мадэлі не быў паказаны, чытачы, многія з якіх самі з’яўляюцца маці, пісалі, што вобраз быў «непрыстойны». У наступным апытанні чвэрць з 4000 чытачоў, якія адгукнуліся, аднесліся да вокладкі адмоўна. Рэдактар часопіса Сьюзан Кэйн адкаментавала: «У амерыканцаў у гэтым месцы велізарная пурытанская праслойка».

У ходзе апытання праведзенага ў 2004 г. Амерыканскай дыетычнай асацыяцыі(англ.) бел. 43 % з 3719 апытаных палічыла, што жанчыны, павінны мець права карміць грудзьмі ў публічных месцах[201].

У некаторых грамадскіх месцах і на працоўных месцах ствараюцца пакоі для маці, каб можна было пакарміць дзіця з захаваннем сваёй прыватнасці.

Стыгматызацыя груднога выкормлівання

Успрыманне грудзей як сексуальнага аб’екта

Негатыўнае ўспрыманне груднога кармлення ў сацыяльных умовах прывяло некаторых жанчын адчуваць дыскамфорт падчас кармлення грудзьмі ў грамадскіх месцах[202]. Хаця многія жанчыны атрымліваюць адукацыю пра карысць для здароўя груднога гадавання, менш чым 25 % выбіраюць карміць грудзьмі сваіх дзяцей. Заходняе грамадства мае тэндэнцыю думаць пра грудзі ў сексуальным плане, а не пра іх асноўныя біялагічныя мэты — даваць харчаванне для грудных дзяцей[203]. Сексуальны вобраз грудзей прымушае многіх выдаваць неспрыяльныя рэакцыі на грудное гадаванне, таму што людзі не любяць звязваць кармленне дзіцяці з сексуальным задавальненнем. Наступствы сексуалізацыі грудзей у заходняй культуры прывялі да таго, што жанчыны адчуваюць збянтэжанасць не толькі ад кармлення грудзьмі ў грамадскіх месцах, але і ў прыватных месцах[197]. Абмежаванні ў месцах, у якіх жанчыны могуць карміць грудзьмі, а таксама негатыўныя культурныя канатацыі, звязаныя з грудным кармленнем, могуць адыграць пэўную ролю ў колькасці часу, які жанчына будзе карміць грудзьмі[204]. Канчатковым вынікам з’яўляецца часты выпадак, калі жанчына адмаўляецца ад груднога гадавання і пераходзіць да бутэлькі[197].

Грамадства бачыць у паказванні грудзей сексуальнае дзеянне і не прымае грудное гадаванне на публіцы па большай частцы[205]. Да з’яўлення бутэлек і штучных сумесей традыцыйным выхадам раней было выкарыстанне карміцелькі ў сітуацыі, калі маці не магла карміць грудзьмі сваё дзіця[206]. У 1800-х гг., аднак, на выкарыстанне карміцелек глядзелі пагардліва і штучнае гадаванне было прыкметай багацця і статусу[206].

Матчына пачуццё віны і сораму

Даследаванні паказалі, што матчына пачуццё віны і сораму часта звязана з тым, якім чынам маці корміць сваё дзіця. Гэтыя эмоцыі з’яўляюцца вынікам няздольнасці дасягнення ідэалізаванага паняцця аб тым, што значыць быць добрай маці. Калі маці з рознымі дзецьмі выкарыстоўвалі і штучнае, і грудное выкормліванні, яны часта адчуваюць сорам і/або пачуццё віны па розных прычынах. Маці, якія кормяць сваіх дзяцей з бутэлькі могуць адчуваць, што яны няўдачнікі з грудным гадаваннем[207]. З іншага боку, маці, якія кормяць грудзьмі, могуць адчуваць на сабе грамадскі ўплыў падчас кармлення ў грамадскіх месцах з-за сексуальных канатацый, звязаных з грудзьмі. Яны таксама могуць асцерагацца эмацыйных выпадаў за адкрытыя грудзі. Некаторыя могуць убачыць грудное гадаванне ў якасці «непрыстойнага, агіднага, жывёльнага, сексуальнага, і нават, магчыма, заганнага акта»[203]. У адказ на непрыманне груднога выкормлівання з боку грамадства, яго прыхільнікі выкарыстоўваюць масавыя кармленні, каб паказаць іншым, што не павінна быць ніякай ганьбы ў кармленні грудзьмі ў грамадскіх месцах[202]. Аднак яны не могуць перамагчы сорам, які жанчына можа адчуваць, калі яна не можа карміць грудзьмі і павінна карыстацца бутэлькамі для штучных сумесей ці сцэджанага малака, каб падсілкаваць сваё дзіця. Ганьба не павінна выкарыстоўвацца ў якасці інструмента для прапаганды груднога гадавання, а жанчыны павінны мець магчымасць індывідуальна вызначаць, што ёсць добрая маці. Замест таго, каб засяродзіцца на выбары жанчыны, які яна робіць у выбары спосабу кармлення, трэба рабіць акцэнт на прадастаўленні жанчынам ведаў пра перавагі груднога гадавання, а таксама навыкі рашэння праблем для жанчын, якія могуць сутыкнуцца з цяжкасцямі[207].

Мабільнасць груднога малака

Культурная традыцыя заходняга грамадства не заўсёды апраўдвае кармленне грудзьмі ў грамадскіх месцах[202]. Па дадзеных аднаго даследавання, апублікаванага ў часопісе Амерыканскай дыетычнай асацыяцыі, больш за палавіну людзей, якія прагаласавалі, лічыць, што жанчынам нельга дазваляць карміць грудзьмі ў грамадскіх месцах. Гэта даследаванне пацвярджае вынікі папярэдніх даследаванняў, якія паказваюць, што амерыканцы не хочуць бачыць грудзі на публіцы. Такім чынам, стыгма(руск.) бел., звязаная з грудным кармленнем у грамадскіх месцах можа прыводзіць бацькоў да пошукаў альтэрнатывы грудному гадаванню, нават калі яна будзе не самым лепшым выбарам для дзіцяці і яго здароўя[208]. Раней існавала толькі два варыянты кармлення грудных дзяцей: грудное і штучнае выкормліванне. З увядзеннем штучных сумесей у якасці навукова даказанага спосабу выкормлівання немаўлят, многія людзі сталі аддаваць перавагу ім перад грудным малаком. Штучнае выкормліванне для некаторых больш прывабнае з-за зручнасці і магчымасці кармлення дзяцей іншымі людзьмі акрамя маці[209]. Пры разглядзе вынаходкі штучных сумесей з біякультурнага погляду, можна было б таксама ўбачыць гэта дасягненне навукі як спосаб, якім заходняя культура адаптуецца да негатыўных культурных уяўленняў груднога гадавання ў грамадскіх месцах[208]. У адказ на негатывізм у дачыненні да груднога гадавання, Ла Лече Ліга пачала прапагандысцкі рух за грудное гадаванне, закліканы інфармаваць грамадскасць пра кароткатэрміновыя і доўгатэрміновыя перавагі груднога выкормлівання як для маці, так і дзіцяці. З увядзеннем малакаадсосаў прыйшоў «трэці варыянт», які прынёс перавагі мабільнасці штучных сумесей і карысць для здароўя груднога гадавання. Гэта дазволіла маці пакідаць дзяцей з іншымі людзьмі на некаторы час пры захаванні груднога выкормлівання[209].

Роля маркетынгу

Існуе супрацьстаянне груднога малака са штучнымі сумесямі(англ.) бел. з-за маркетынгу апошняга, у прыватнасці, трэба разглядаць пытанне, як рэклама заменнікаў жаночага малака ўплывае на адукацыю маці ў краінах Трэцяга Свету(руск.) бел. і іх разумення (ці яго адсутнасці) карысці для здароўя груднога гадавання[210]. Найбольш вядомым інцындэнтам у гэтым супрацьстаянні з’яўляецца Байкот Nestlé(руск.) бел., які быў распачаты ў 1970-х гг. і падтрымлівацца сусветна вядомымі асобамі і міжнароднымі групамі па гэты дзень[211][212].

У 1981 г. Сусветная асамблея аховы здароўя(руск.) бел. прыняла рэзалюцыю WHA34.22, якая ўключала Міжнародны збор правіл па збыце заменнікаў груднога малака(руск.) бел.. Пасля з’явілася Дэкларацыя Іначэнці, прынятая дзеячамі СААЗ і ЮНІСЕФ у жніўні 1990 г. для аховы, прапаганды і падтрымкі груднога кармлення[213].

У 2013 г. артыкул у брытанскай «The Guardian» паведаміў, што Sarihusada(індан.) бел., даччыная кампанія Danone(руск.) бел., забяспечвала падарункамі акушэрак у Інданезіі, якія маглі ўключаць тэлевізары, але часцей прадстаўлялі сабой прадметы, патрэбныя ў іх практыцы, напрыклад, прыборы для электраміястымуляцыі(руск.) бел. ці небулайзеры(руск.) бел.. Sarihusada мела таксама і законныя сувязі, у тым ліку і фінансавыя, з інданезійскімі медыкамі, якія ладзілі семінары для акушэрак. Акрамя таго, кампанія спансіруе прафесійныя арганізацыі і канферэнцыі, а таксама фельчарска-акушэрскія ўзнагароды, якія ўручае Міністэрства правоў і магчымасцей жанчын і абароны дзяцей Інданезіі(індан.) бел.. У адным выпадку, апісаным у гэтым артыкуле, маці двухмесячнай дачкі хвалявалася тым, што прымае кантрацэптывы, якія шкодзяць малаку. Яе акушэрка пагадзілася і дала ёй бясплатны ўзор дзіцячай сумесі. Гэта сямейства зараз пераводзіць 50 % свайго сямейнага бюджэту на штучнае харчаванне для аднаго дзіцяці. У артыкуле падымаецца пытанне пра тыя сем’і з нізкімі даходамі, якія часам разводзяць сумесь павялічанай колькасцю вадкасці, каб зэканоміць на кошце, павялічваючы рызыку, што іх дзіця стане недаядаць. Акрамя таго, шматлікія сем’і не маюць надзейнага доступу да чыстай вады. Інданезійскі педыятр заявіў, што многія з дзетак, якіх кармілі штучна, будуць пакутаваць ад недаядання і дыярэі, а некаторыя з гэтых дзяцей памруць[214].

Адзенне для кармлення

Існуюць спецыяльнае адзенне і бялізна для кормячых маці. Як вопратка, так і бялізна для кармлення сканструяваная такім чынам, што для кармлення адкрываецца толькі невялікая частка грудзей, дастатковая для прыкладання малога. У выпадку адзення (футболкі, тунікі, сукенкі і інш.) грудзі, жывот і спіна маці застаюцца закрытымі, што дазваляе захаваць цяпло. У такой вопратцы існуюць розныя варыянты забеспячэння доступу да грудзей («сакрэты кармлення»)[215]. Адзенне можа быць дапоўнена часткова прышытай дэталлю, якой можна прыкрыць аголеныя грудзі ў час кармлення.

Бюстгалтары для кармлення(англ.) бел. робяцца са зручнай натуральнай тканіны і шырокімі шлейкамі на плячах для большага камфорту. Яны распрацаваны для падтрымкі грудзей павялічанага памеру пад час кармлення грудзьмі, могуць мець магчымасць рэгуліроўкі чашак, каб можна было крыху мяняць іх памер пры ваганні памеру грудзей у цяжарных і кормячых жанчын. Такая бялізна спрашчае кармленне грудзьмі дзякуючы выкарыстанню клапанаў або ўставак з тканіны, якія аднімаюцца і адцягваюцца ўніз або ў бок і агаляюць сасок і арэолу[216]. Костачкі не рэкамендуюцца для такіх бюстгальтараў, бо могуць перашкаджаць патоку малака і выклікаць лактастаз ці мастыт. У некаторых варыянтах прымяняецца эластычная тканіна, якая дазваляе жанчыне адцягнуць увесь бюстгальтар у бок для аблягчэння кармлення[217].

Зноскі

1. ↑ Информация для женщин и не только для женщин !(недаступная спасылка)
2. ↑ Schiebinger, Londa (1993). Nature’s Body. Gender in the Making of Modern Science. Boston: Beacon Press. page 68
3. 1 2 Nathoo, Tasnim; Ostry, Aleck (2009). The One Best Way?: Breastfeeding History, Politics, and Policy in Canada. Wilfrid Laurier Univ. Press. ISBN 978-1-55458-171-9.
4. ↑ Ramsay DT, Kent JC, Owens RA, Hartmann PE. (February 2004). “Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women.”. Pediatrics 113 (22): 361-367. PMID 14754950.
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Mothers and Children Benefit from Breastfeeding (нявызн.). Womenshealth.gov (27 лютага 2009). Архівавана з першакрыніцы 16 сакавіка 2009. Праверана 20 снежня 2013.
6. ↑ Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen LA (August 1993). “Maternal weight-loss patterns during prolonged lactation”. Am. J. Clin. Nutr. 58 (2): 162–6. PMID 8338042. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_1993-08_58_2/page/162.
7. ↑ Fisher D. Social drugs and breastfeeding (нявызн.) (недаступная спасылка). Queensland, Australia: Health e-Learning (1 лістапада 2006). Архівавана з першакрыніцы 27 лістапада 2018. Праверана 21 снежня 2013.
8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Gartner LM, et al Breastfeeding and the use of human milk. — 2005. — В. 115. — № 2. — С. 496–506. — DOI:10.1542/peds.2004-2491
9. ↑ Nutrition in the First 1,000 Days: State of the World’s Mothers, 2012 (нявызн.). Праверана October 26, 2013.
10. ↑ Kramer MS, Kakuma R (2002). Kramer, Michael S. ed. “Optimal duration of exclusive breastfeeding”. Cochrane Database Syst Rev (1): CD003517. doi:10.1002/14651858.CD003517. PMID 11869667.
11. ↑ Baker R (2003). “Human milk substitutes. An American perspective”. Minerva Pediatr 55 (3): 195–207. PMID 12900706.
12. ↑ Agostoni C, Haschke F (June 2003). “Infant formulas. Recent developments and new issues”. Minerva Pediatr. 55 (3): 181–94. PMID 12900705.
13. ↑ Awatef M, Olfa G, Imed H, et al. (March 2010). “Breastfeeding reduces breast cancer risk: a case-control study in Tunisia”. Cancer Causes Control 21 (3): 393–7. doi:10.1007/s10552-009-9471-3. PMID 19921444.
14. ↑ http://apps.who.int/gb/archive/pdf_files/WHA54/ra54id4.pdf
15. ↑ https://web.archive.org/web/20090518052526/http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA58/WHA58_32-ru.pdf
16. ↑ http://www.llli.org/docs/Outcomes_of_breastfeeding_June_2007.pdf Архівавана 26 мая 2013.
17. ↑ Глобальная стратегия по кормлению детей грудного и раннего возраста / Всемирная организация здравоохранения. — Женева, 2003.
18. ↑ Widström AM, Wahlberg V, Matthiesen AS, et al. (March 1990). “Short-term effects of early suckling and touch of the nipple on maternal behaviour”. Early Hum. Dev. 21 (3): 153–63. doi:10.1016/0378-3782(90)90114-X. PMID 2311552. https://archive.org/details/sim_early-human-development_1990-03_21_3/page/153.
19. ↑ Breastfeeding Benefits: How They Add Up | Breastfeeding Basics
20. ↑ Early skin-to-skin contact for mothers and their healthy newborn infants
21. ↑ Breastfeeding Frequency from California Pacific Medical Center. Retrieved June 2012.
22. 1 2 Marasco L (1998 Apr-May). “Common breastfeeding myths”. Leaven 34 (2): 21–24. http://www.llli.org/llleaderweb/LV/LVAprMay98p21.html. Retrieved on 2009-09-21.  Архівавана 6 ліпеня 2009.
23. ↑ Pope Francis encourages mothers to breastfeed — even in the Sistine Chapel | World news | The Guardian
24. 1 2 Proper positioning and latch-on skills (нявызн.). AskDrSears.com (2006). Праверана 24 верасня 2008.
25. ↑ Staff, Healthwise.. Breast-feeding: Learning how to nurse (нявызн.). Праверана 17 чэрвеня 2009.
26. ↑ Natural Birth and Baby Care.com Архівавана 5 чэрвеня 2010.
27. ↑ Breastfeeding Guidelines (нявызн.). Rady Children’s Hospital San Diego. Праверана 4 сакавіка 2007.
28. ↑ Paul I, Lehman E, Hollenbeak C, Maisels M (2006). “Preventable newborn readmissions since passage of the Newborns’ and Mothers’ Health Protection Act”. Pediatrics 118 (6): 2349–58. doi:10.1542/peds.2006-2043. PMID 17142518.
29. ↑ World Health Organization. (2003). Global strategy for infant and young child feeding. Geneva, Switzerland: World Health Organization and UNICEF. ISBN 92-4-156221-8. http://whqlibdoc.who.int/publications/2003/9241562218.pdf. Retrieved on 2009-09-20.
30. ↑ WHO | Breastfeeding (англ.)
31. 1 2 Breastfeeding: Data: Report Card 2012: Outcome Indicators | DNPAO | CDC (англ.)
32. ↑ Douglas Quenqua. Infants Are Fed Solid Food Too Soon, C.D.C. Finds (нявызн.) (March 25, 2013). Праверана March 25, 2013.
33. ↑ Baldwin, Elizabeth N. (2001). “Extended Breastfeeding and the Law”. Breastfeeding Abstracts 20 (3): 19–20.
34. 1 2 3 4 Stein MT, Boies EG, Snyder D (2004). “Parental concerns about extended breastfeeding in a toddler”. J Dev Behav Pediatr 25 (5 Suppl): S107–11. PMID 15502526. http://journals.lww.com/jrnldbp/Fulltext/2004/10001/Parental_Concerns_About_Extended_Breastfeeding_in.22.aspx.
35. 1 2 3 4 5 6 7 Reamer SB, Sugarman M (1987). “Breastfeeding Beyond Six Months: Mothers’ Perceptions of the Positive and Negative Consuquences”. Journal of Tropical Pediatrics 33 (2): 93–7. doi:10.1093/tropej/33.2.93. PMID 3586100. https://archive.org/details/sim_journal-of-tropical-pediatrics_1987-04_33_2/page/93.
36. ↑ zviazda.by
37. ↑ Myers GJ, Thurston SW, Pearson AT, Davidson PW, Cox C, Shamlaye CF, Cernichiari E, Clarkson TW (2009). “Postnatal exposure to methyl mercury from fish consumption: a review and new data from the Seychelles Child Development Study”. Neurotoxicology 30 (3): 338–49. doi:10.1016/j.neuro.2009.01.005. PMID 19442817.
38. ↑ Little RE, Anderson KW, Ervin CH, Worthington-Roberts B, Clarren SK (1989). “Maternal alcohol use during breast-feeding and infant mental and motor development at one year”. NEJM 321 (7): 425–30. doi:10.1056/NEJM198908173210703. PMID 2761576.
39. ↑ Дыета пры грудным гадаванні
40. ↑ Howard CR, Lawrence RA (1998). “Breast-feeding and drug exposure”. Obstet Gynecol Clin North Am 25 (1): 195–217. doi:10.1016/S0889-8545(05)70365-X. PMID 9547767. https://archive.org/details/sim_obstetrics-and-gynecology-clinics-of-north-america_1998-03_25_1/page/195.
41. ↑ Sun Y, Irie M, Kishikawa N, Wada M, Kuroda N, Nakashima K (2004). “Determination of bisphenol a in human breast milk by HPLC with column-switching andfluorescence detection”. Biomedical Chromatography 18 (8): 501–507. doi:10.1002/bmc.345. PMID 15386523.
42. ↑ Ye X, Kuklenyik Z, Needham LL, Calafat AM (2006). “Measuring environmental phenols and chlorinated organic chemicals in breast milk using automated on-line column-switching–high performance liquid chromatography–isotope dilution tandem mass spectrometry”. Journal of Chromatography B 831 (1–2): 110–115. doi:10.1016/j.jchromb.2005.11.050. PMID 16377264.
43. ↑ Weight gain (growth patterns) (нявызн.). AskDrSears.com. Праверана 3 красавіка 2007.
44. ↑ Swagerty DL, Walling AD, Klein RM (May 2002). “Lactose intolerance”. Am Fam Physician 65 (9): 1845–50. PMID 12018807. http://www.aafp.org/afp/20020501/1845.html. Retrieved on 9 ліпеня 2014.  Архівавана 4 ліпеня 2008.
45. ↑ Bulhões AC, Goldani HA, Oliveira FS, Matte US, Mazzuca RB, Silveira TR (2007). “Correlation between lactose absorption and the C/T-13910 and G/A-22018 mutations of the lactase-phlorizin hydrolase (LCT) gene in adult-type hypolactasia”. Brazilian Journal of Medical and Biological Research 40 (11): 1441–6. doi:10.1590/S0100-879X2007001100004. PMID 17934640.
46. ↑ Daws, Dilys (August 1997). “The perils of intimacy: Closeness and distance in feeding and weaning”. Journal of Child Psychotherapy 23 (2): 179–199. doi:10.1080/00754179708254541.
47. ↑ U.S. Food and Drug Administration. FDA moves to end use of bromocriptine for postpartum breast engorgement (нявызн.) (17 жніўня 1994). Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2007. Праверана 22 верасня 2009.
48. ↑ Breastmilk: Colostrum, Foremilk and Hindmilk Архівавана 29 чэрвеня 2008. (англ.)
49. ↑ Coutsoudis A, Pillay K, Kuhn L, Spooner E, Tsai WY, Coovadia HM (February 2001). “Method of feeding and transmission of HIV-1 from mothers to children by 15 months of age: prospective cohort study from Durban, South Africa”. AIDS 15 (3): 379–87. doi:10.1097/00002030-200102160-00011. PMID 11273218. http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0269-9370&volume=15&issue=3&spage=379.  Архівавана 4 мая 2013.
50. ↑ Coovadia HM, Rollins NC, Bland RM, et al. (March 2007). “Mother-to-child transmission of HIV-1 infection during exclusive breastfeeding in the first 6 months of life: an intervention cohort study”. Lancet 369 (9567): 1107–16. doi:10.1016/S0140-6736(07)60283-9. PMID 17398310. http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140-6736(07)60283-9.
51. ↑ Coutsoudis A, Pillay K, Spooner E, Kuhn L, Coovadia HM (August 1999). “Influence of infant-feeding patterns on early mother-to-child transmission of HIV-1 in Durban, South Africa: a prospective cohort study. South African Vitamin A Study Group”. Lancet 354 (9177): 471–6. doi:10.1016/S0140-6736(99)01101-0. PMID 10465172. http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673699011010.
52. ↑ Iliff PJ, Piwoz EG, Tavengwa NV, et al. (April 2005). “Early exclusive breastfeeding reduces the risk of postnatal HIV-1 transmission and increases HIV-free survival”. AIDS 19 (7): 699–708. doi:10.1097/01.aids.0000166093.16446.c9. PMID 15821396. http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0269-9370&volume=19&issue=7&spage=699.  Архівавана 5 мая 2013.
53. ↑ Iwinski S (2006). “Is Weighing Baby to Measure Milk Intake a Good Idea?”. LEAVEN 42 (3): 51–3. http://www.lalecheleague.org/llleaderweb/LV/LVJulAugSep06p51.html. Retrieved on 2007-04-08.
54. 1 2 LLLI | How can I tell if my baby is getting enough milk? Архівавана 7 сакавіка 2013. (англ.)
55. ↑ What are the LLLI guidelines for storing my pumped milk? (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 ліпеня 2014. Праверана 14 мая 2014.
56. ↑ Hanna N; Ahmed K; Anwar N; Petrova A; M Hiatt M; Hegyi T (November 2004). “Effect of storage on breast milk antioxidant activity”. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed (BMJ Publishing Group Ltd) 89 (6): F518–20. doi:10.1136/adc.2004.049247. PMID 15499145.
57. ↑ Maximizing Milk Production with Hands On Pumping (нявызн.).
58. ↑ Arlene Eisenberg (1989). What to Expect the First Year. Workman Publishing Company. ISBN 0-89480-577-0. https://archive.org/details/whattoexpectfirs00eise.
59. ↑ Sears, Dr. W. Ask Dr. Sears: Leaving Baby for Vacation (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 лютага 2013. Праверана 16 мая 2014.
60. ↑ Spatz D (2006). “State of the science: use of human milk and breast-feeding for vulnerable infants”. J Perinat Neonatal Nurs 20 (1): 51–5. doi:10.1097/00005237-200601000-00017. PMID 16508463.
61. ↑ Tully DB, Jones F, Tully MR (2001). “Donor milk: what’s in it and what’s not”. J Hum Lact 17 (2): 152–5. doi:10.1177/089033440101700212. PMID 11847831. http://jhl.sagepub.com/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=11847831. (недаступная спасылка)
62. ↑ Breast Milk, Breastmilk, Breastfeeding, Breast Feeding — Rehydration Project (англ.)
63. ↑ Grunberg R (1992). “Breastfeeding multiples: Breastfeeding triplets”. New Beginnings 9 (5): 135–6. http://www.lalecheleague.org/NB/NBSepOct92p135.html. Retrieved on 20 мая 2014.  Архівавана 12 кастрычніка 2004.
64. ↑ Australian Breastfeeding Association: Breastfeeding triplets, quads and higher Архівавана 11 кастрычніка 2007.
65. ↑ Association of Radical Midwives: Breastfeeding triplets Архівавана 20 кастрычніка 2007.
66. ↑ Все о кормлении тандемом на сайте Ла Лече Лиги Архівавана 2 снежня 2008. (руск.)
67. ↑ Flower H (2003). Adventures in Tandem Nursing: Breastfeeding During Pregnancy and Beyond. La Leche League International. ISBN 978-0-912500-97-3. https://archive.org/details/adventuresintand00hila.
68. ↑ Alcorn K. Shared breastfeeding identified as new risk factor for HIV (нявызн.), aidsmap(англ.) бел. (24 жніўня 2004). Праверана 10 красавіка 2007.
69. ↑ Guardian Unlimited: Not your mother’s milk
70. ↑ Джэніфер Баўмгарднер(англ.) бел., Breast Friends, Babble, 2007
71. ↑ Relactation. A review of experience and recommendations for practice / World Health Organization. — Geneva, 1998.
72. ↑ Slome C. (лістапад 1956). “Non-puerperal lactation in grandmothers.”. Journal of Pediatrics 49 (5): 550-552. PMID 13368016. https://archive.org/details/sim_journal-of-pediatrics_1956-11_49_5/page/550.
73. ↑ Hornmann E. Breastfeeding an adopted baby and relactation. 2006
74. ↑ Media Release Breastfeeding an Adopted Baby and Relactation are Possible! Архівавана 31 снежня 2010.
75. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ip S, Chung M, Raman G, et al. (April 2007). “Breastfeeding and maternal and infant health outcomes in developed countries”. Evid Rep Technol Assess (Full Rep) (153): 1–186. ISBN 978-1-58763-242-6. PMID 17764214. https://archive.org/details/breastfeedingmat00ipst/page/1.
76. 1 2 3 4 5 6 Horta BL, Bahl R, Martines JC, Victora CG (2007). Evidence on the long-term effects of breastfeeding: systematic reviews and meta-analyses. Geneva, Switzerland: World Health Organization. ISBN 978-92-4-159523-0. http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241595230_eng.pdf. Retrieved on 2010-04-05.
77. 1 2 Lucas A, Cole TJ (1990). “Breast milk and neonatal necrotising enterocolitis”. Lancet 336 (8730): 1519–23. doi:10.1016/0140-6736(90)93304-8. PMID 1979363.
78. ↑ Kull I, Wickman M, Lilja G, Nordvall S, Pershagen G {{{загаловак}}} // Breast feeding and allergic diseases in infants-a prospective birth cohort study. — 2002. — В. 87. — № 6. — С. 478-81.
79. ↑ [W H Oddy, senior research officer http://www.bmj.com/cgi/content/full/319/7213/815 Asthma BMJ 1999]
80. ↑ [Oddy 2004 Czasopismo of Asthma 2004 Sept. http://jhl.sagepub.com/cgi/content/abstract/19/3/250 Архівавана 29 чэрвеня 2010. A review of the effects of breastfeeding on respiratory infections, atopy, and childhood asthma]
81. ↑ Fort P, Moses N, Fasano M, Goldberg T, Lifshitz F Breast and soy-formula feedings in early infancy and the prevalence of autoimmune thyroid disease in children // J Am Coll Nutr. — 1990. — В. 9. — № 2. — С. 164-7.
82. ↑ Akobeng A, Ramanan A, Buchan I, Heller R Effect of breast feeding on risk of coeliac disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies. — 2006. — В. 91. — № 1. — С. 39–43.
83. ↑ Rigas A, Rigas B, Glassman M, Yen Y, Lan S, Petridou E, Hsieh C, Trichopoulos D Breast-feeding and maternal smoking in the etiology of Crohn’s disease and ulcerative colitis in childhood // Ann Epidemiol. — 1993. — В. 3. — № 4. — С. 387-92.
84. ↑ Pratt H Breastfeeding and eczema // Early Hum Dev. — 1984. — В. 9. — № 3. — С. 283-90.
85. ↑ «Gastroenteritis». Merck Manuals Online Medical Library. 1 February 2003. Retrieved 21 November 2006.
86. ↑ Perinatal characteristics and risk of rheumatoid arthritis // BMJ. — 2003. — В. 326. — № 7398. — С. 1068–9.
87. ↑ Hanson LA, Söderström T (1981). “Human milk: Defense against infection”. Prog. Clin. Biol. Res. 61: 147–59. PMID 6798576.
88. 1 2 Van de Perre P (July 2003). “Transfer of antibody via mother’s milk”. Vaccine 21 (24): 3374–6. doi:10.1016/S0264-410X(03)00336-0. PMID 12850343.
89. ↑ Jackson KM, Nazar AM (April 2006). “Breastfeeding, the immune response, and long-term health”. J Am Osteopath Assoc 106 (4): 203–7. PMID 16627775. https://archive.org/details/sim_jaoa-the-journal-of-the-american-osteopathic-association_2006-04_106_4/page/203.
90. ↑ PMID 6875749 (PubMed)
    Бібліяграфічнае апісанне з’явіцца аўтаматычна праз некаторы час. Вы можаце падставіць цытату ўручную ці скарыстаўшыся ботам.
91. ↑ Weaver, L. T.; Wadd, N.; Taylor, C. E; Greenwell, J.; Toms, G. L. (1991). “The ontogeny of serum IgA in the newborn”. Pediatric Allergy and Immunology 2 (2): 72. doi:10.1111/j.1399-3038.1991.tb00185.x.
92. ↑ Kunz C, Rodriguez-Palmero M, Koletzko B, Jensen R (June 1999). “Nutritional and biochemical properties of human milk, Part I: General aspects, proteins, and carbohydrates”. Clin Perinatol 26 (2): 307–33. PMID 10394490. https://archive.org/details/sim_clinics-in-perinatology_1999-06_26_2/page/307.
93. ↑ Rodriguez-Palmero M, Koletzko B, Kunz C, Jensen R (June 1999). “Nutritional and biochemical properties of human milk: II. Lipids, micronutrients, and bioactive factors”. Clin Perinatol 26 (2): 335–59. PMID 10394491. https://archive.org/details/sim_clinics-in-perinatology_1999-06_26_2/page/335.
94. ↑ Winslow, Ron. Many Drugs Found Safe for Breast-Feeding Mothers (нявызн.) (26 August 2013). Праверана 2 September 2013.
95. ↑ Sachs, Hari Cheryl; Committee on Drugs (2013). “The Transfer of Drugs and Therapeutics Into Human Breast Milk: An Update on Selected Topics”. Pediatrics (The American Academy of Pediatrics) 132 (3): e796-e809. doi:10.1542/peds.2013-1985. PMID 23979084.
96. ↑ Horne RS, Parslow PM, Ferens D, Watts AM, Adamson TM (2004). “Comparison of evoked arousability in breast and formula fed infants”. Arch. Dis. Child. 89 (1): 22–5. PMID 14709496.
97. ↑ Vennemann MM, Bajanowski T, Brinkmann B, et al. (March 2009). “Does breastfeeding reduce the risk of sudden infant death syndrome?”. Pediatrics 123 (3): e406–10. doi:10.1542/peds.2008-2145. PMID 19254976.
98. ↑ Perez-Bravo F, Carrasco E, Gutierrez-Lopez MD, Martinez MT, Lopez G, de los Rios MG (February 1996). “Genetic predisposition and environmental factors leading to the development of insulin-dependent diabetes mellitus in Chilean children”. J. Mol. Med. 74 (2): 105–9. doi:10.1007/BF00196786. PMID 8820406.
99. ↑ Owen CG, Martin RM, Whincup PH, Smith GD, Cook DG (November 2006). “Does breastfeeding influence risk of type 2 diabetes in later life? A quantitative analysis of published evidence”. Am. J. Clin. Nutr. 84 (5): 1043–54. PMID 17093156. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_2006-11_84_5/page/1043.
100. 1 2 Mayer-Davis EJ, Dabelea D, Lamichhane AP, et al. (March 2008). “Breast-feeding and type 2 diabetes in the youth of three ethnic groups: the SEARCh for diabetes in youth case-control study”. Diabetes Care 31 (3): 470–5. doi:10.2337/dc07-1321. PMID 18071004. https://archive.org/details/sim_diabetes-care_2008-03_31_3/page/470.
101. 1 2 Oddy WH, Kendall GE, Li J, et al. (April 2010). “The long-term effects of breastfeeding on child and adolescent mental health: a pregnancy cohort study followed for 14 years”. J. Pediatr. 156 (4): 568–74. doi:10.1016/j.jpeds.2009.10.020. PMID 20004910. https://archive.org/details/sim_journal-of-pediatrics_2010-04_156_4/page/568.
102. ↑ Bier JA, Oliver T, Ferguson AE, Vohr BR (November 2002). “Human milk improves cognitive and motor development of premature infants during infancy”. J Hum Lact 18 (4): 361–7. doi:10.1177/089033402237909. PMID 12449052.
103. ↑ Armstrong J, Reilly JJ (2002). “Breastfeeding and lowering the risk of childhood obesity”. Lancet 359 (9322): 2003–4. doi:10.1016/S0140-6736(02)08837-2. PMID 12076560.
104. ↑ Arenz S, Rückerl R, Koletzko B, von Kries R (2004). “Breast-feeding and childhood obesity–a systematic review”. Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 28 (10): 1247–56. doi:10.1038/sj.ijo.0802758. PMID 15314625.
105. ↑ Li R, Fein SB, Grummer-Strawn LM (June 2010). “Do infants fed from bottles lack self-regulation of milk intake compared with directly breastfed infants?”. Pediatrics 125 (6): e1386–93. doi:10.1542/peds.2009-2549. PMID 20457676.
106. ↑ Most Popular E-mail Newsletter (нявызн.), USA Today . Праверана 9 лютага 2014. Архівавана 20 сакавіка 2012.
107. ↑ Greer FR, Sicherer SH, Burks AW (January 2008). “Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas”. Pediatrics 121 (1): 183–91. doi:10.1542/peds.2007-3022. PMID 18166574.
108. ↑ Oddy WH, Holt PG, Sly PD, et al. (September 1999). “Association between breast feeding and asthma in 6 year old children: findings of a prospective birth cohort study”. BMJ 319 (7213): 815–9. doi:10.1136/bmj.319.7213.815. PMID 10496824.
109. ↑ Pratt HF (April 1984). “Breastfeeding and eczema”. Early Hum. Dev. 9 (3): 283–90. doi:10.1016/0378-3782(84)90039-2. PMID 6734490.
110. ↑ Kramer MS, Matush L, Vanilovich I, et al. (2007). “Effect of prolonged and exclusive breast feeding on risk of allergy and asthma: cluster randomised trial”. BMJ 335 (7624): 815. doi:10.1136/bmj.39304.464016.AE. PMID 17855282.
111. 1 2 Mead MN (2008). “Contaminants in human milk: weighing the risks against the benefits of breastfeeding”. Environ Health Perspect 116 (10): A426–34. doi:10.1289/ehp.116-a426. PMID 18941560. PMC: 2569122. http://www.ehponline.org/members/2008/116-10/focus.html. Retrieved on 15 лютага 2014.
112. ↑ Akobeng AK, Ramanan AV, Buchan I, Heller RF (2006). “Effect of breast feeding on risk of coeliac disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies”. Arch. Dis. Child. 91 (1): 39–43. doi:10.1136/adc.2005.082016. PMID 16287899.
113. ↑ Nichols HB, Trentham-Dietz A, Sprague BL, et al (May 2008). “Effects of birth order and maternal age on breast cancer risk: modification by whether women had been breast-fed”. Epidemiology 19 (3): 417–23. doi:10.1097/EDE.0b013e31816a1cff. PMID 18379425.
114. ↑ Williams MJ, Williams SM, Poulton R (February 2006). “Breast feeding is related to C reactive protein concentration in adult women”. J Epidemiol Community Health 60 (2): 146–8. doi:10.1136/jech.2005.039222. PMID 16415265.
115. ↑ Leeson CP, Kattenhorn M, Deanfield JE, Lucas A (March 2001). “Duration of breast feeding and arterial distensibility in early adult life: population based study”. BMJ 322 (7287): 643–7. doi:10.1136/bmj.322.7287.643. PMID 11250848.
116. ↑ Montgomery SM, Ehlin A, Sacker A (December 2006). “Breast feeding and resilience against psychosocial stress”. Arch. Dis. Child. 91 (12): 990–4. doi:10.1136/adc.2006.096826. PMID 16887859. PMC: 2082977. https://archive.org/details/sim_archives-of-disease-in-childhood_2006-12_91_12/page/990. Lay summary – ScienceDaily (August 3, 2006).
117. ↑ Breastfeeding & the Oral Cavity
118. 1 2 Der G, Batty GD, Deary IJ (2006). “Effect of breast feeding on intelligence in children: prospective study, sibling pairs analysis, and meta-analysis”. BMJ 333 (7575): 945. doi:10.1136/bmj.38978.699583.55. PMID 17020911.
119. ↑ Evenhouse E, Reilly S (2005). “Improved estimates of the benefits of breastfeeding using sibling comparisons to reduce selection bias”. Health Serv Res 40 (6 Pt 1): 1781–802. doi:10.1111/j.1475-6773.2005.00453.x. PMID 16336548.
120. 1 2 3 Kramer MS, Aboud F, Mironova E, et al. (2008). “Breastfeeding and child cognitive development: new evidence from a large randomized trial”. Arch Gen Psychiatry 65 (5): 578–84. doi:10.1001/archpsyc.65.5.578. PMID 18458209. http://archpsyc.ama-assn.org/cgi/content/full/65/5/578.
121. ↑ Taylor, Justin Q.. The First 1,000 Days Define the Rest of Our Lives: New Infant Nutrition Research (нявызн.) (10 June 2013). Праверана 19 June 2013.
122. ↑ Deoni SC, Dean DC, Piryatinsky I, et al. (May 2013). “Breastfeeding and early white matter development: A cross-sectional study”. Neuroimage 82C: 77–86. doi:10.1016/j.neuroimage.2013.05.090. PMID 23721722.
123. 1 2 3 Caspi A, Williams B, Kim-Cohen J, et al. (2007). “Moderation of breastfeeding effects on the IQ by genetic variation in fatty acid metabolism”. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.(руск.) бел. 104 (47): 18860–5. doi:10.1073/pnas.0704292104. PMID 17984066.
124. ↑ Paddock C. IQ boost from breastfeeding linked to common gene (нявызн.) (6 November 2007). Праверана 20 September 2009.
125. ↑ Steer CD, Davey Smith G, Emmett PM, Hibbeln JR, Golding J (2010). Penha-Goncalves, Carlos. ed. “FADS2 polymorphisms modify the effect of breastfeeding on child IQ”. PLoS ONE 5 (7): e11570. doi:10.1371/journal.pone.0011570. PMID 20644632.
126. ↑ http://www.bio.davidson.edu/COurses/genomics/2008/Lau/IQgene.html
127. ↑ Feldman S (July–August 2000). “Nursing Through Pregnancy”. New Beginnings (La Leche League International) 17 (4): 116–118, 145. http://www.lalecheleague.org/NB/NBJulAug00p116.html. Retrieved on 2007-03-15.  Архівавана 26 сакавіка 2007.
128. ↑ WHO «strategic directions for improving the health and development of children and adolescents», WHO/FCH/CAH/02.21, Geneva: Department of Child and Adolescent Health and Development, World Health Organization.
129. ↑ Cornall, D (June 2011). “A review of the breastfeeding literature relevant to osteopathic practice”. International Journal of Osteopathic Medicine 14 (2): 61–66. doi:10.1016/j.ijosm.2010.12.003.
130. ↑ The Baby Friendly Initiative | Resources | Skin-to-skin contact Архівавана 6 мая 2013. (англ.)
131. ↑ Pisacane A, Continisio GI, Aldinucci M, D’Amora S, Continisio P (October 2005). “A controlled trial of the father’s role in breastfeeding promotion”. Pediatrics 116 (4): e494–8. doi:10.1542/peds.2005-0479. PMID 16199676.
132. ↑ van Willigen J (2002). Applied anthropology: an introduction. Westport, CT: Bergin & Garvey. ISBN 0-89789-833-8.
133. ↑ Stuart-Macadam P, Dettwyler K(руск.) бел. (1995). Breastfeeding: biocultural perspectives. Aldine de Gruyter. p. 131. ISBN 978-0-202-01192-9.
134. 1 2 Chua S, Arulkumaran S, Lim I, Selamat N, Ratnam S (1994). “Influence of breastfeeding and nipple stimulation on postpartum uterine activity”. Br J Obstet Gynaecol 101 (9): 804–5. doi:10.1111/j.1471-0528.1994.tb11950.x. PMID 7947531.
135. ↑ Zuckerbrot, Tanya. Benefits of breastfeeding (нявызн.). http://www.foxnews.com.+Праверана Sep 27, 2012.
136. ↑ Can Breastfeeding Help You Lose Weight (нявызн.) (недаступная спасылка). Health News. Архівавана з першакрыніцы 24 снежня 2013. Праверана September 27, 2012.
137. ↑ Dewey K, Heinig M, Nommsen L (1993). “Maternal weight-loss patterns during prolonged lactation”. Am J Clin Nutr 58 (2): 162–6. PMID 8338042. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_1993-08_58_2/page/162.
138. ↑ Lovelady C, Garner K, Moreno K, Williams J (2000). “The effect of weight loss in overweight, lactating women on the growth of their infants”. N Engl J Med 342 (7): 449–53. doi:10.1056/NEJM200002173420701. PMID 10675424.
139. ↑ Villamor E, Cnattingius S (2006). “Interpregnancy weight change and risk of adverse pregnancy outcomes: a population-based study”. Lancet 368 (9542): 1164–1170. doi:10.1016/S0140-6736(06)69473-7. PMID 17011943.
140. ↑ Cedergren M. Effects of gestational weight gain and body mass index on obstetric outcome in Sweden. Int J Gynaecol Obstet 2006;93:269 −74.
141. ↑ Polley BA, Wing RR, Sims CJ (2002). “Randomized controlled trial to prevent excessive weight gain in pregnant women”. Int J Obes Relat Metab Disord 26 (11): 1494–502. doi:10.1038/sj.ijo.0802130. PMID 12439652.
142. ↑ Martin JA, Hamilton BE, Sutton PD et al. (2007). “Births: final data for 2005”. National Vital Statistics Reports 56: 1–104.
143. ↑ Committee to Reexamine IOM Pregnancy Weight Guidelines, Food and Nutrition Board, and Board on Children, Youth and Families. Weight gain during pregnancy: Reexamining the guidelines. Institute of Medicine and National Research Council. http://www.nap.edu. Accessed 30 November 2011.
144. ↑ Kac G, Benicio MH, Velasquez-Melendez G, Valente JG, Struchiner CJ. Breastfeeding and postpartum weight retention in a cohort of Brazilian women" Am J Clin Nutr 2004;79:487-493.
145. ↑ Brewer MM, Bates MR, Vannoy LP (1989). “Postpartum changes in maternal weight and body fat depots in lactating vs nonlactating women”. Am J Clin Nutr 49 (2): 259–265. PMID 2916446. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_1989-02_49_2/page/259.
146. ↑ Sadurskis A, Kabir N, Wager J, Forsum E (1988). “Energy metabolism, body composition(англ.) бел., and milk production in healthy Swedish women during lactation”. Am J Clin Nutr 48 (1): 44–49. PMID 3389329.
147. ↑ Sohlstrom A, Forsum E. Changes in adipose tissue volume and distribution during reproduction in Swedish women as assessed by magnetic resonance imaging" Am J Clin Nutr 1995;61:287-295.
148. ↑ Kramer FM, Stunkard AJ, Marshall KA, McKinney S, Liebschutz J (1993). “Breast-feeding reduces maternal lower-body fat”. J Am Diet Assoc 93 (4): 429–433. doi:10.1016/0002-8223(93)92289-A. PMID 8454811.
149. ↑ Stuebe A, Gillman M, Kleinman K, Rifas-Shiman S, Rich-Edwards J (2007). “Duration of lactation and maternal metabolism at 3 years postpartum”. Am J Obstet Gynecol 197 (6): S128. doi:10.1016/j.ajog.2007.10.450.
150. ↑ Hilson JA, Rasmussen KM, Kjolhede CL (2006). “Excessive weight gain during pregnancy is associated with earlier termination of breast-feeding among white women”. J Nutr. 136 (1): 140–146. PMID 16365073. https://archive.org/details/sim_journal-of-nutrition_2006-01_136_1/page/140.
151. ↑ Janney CA, Zhang D, Sowers M (1997). “Lactation and weight retention”. Am J Clin Nutr 66 (5): 1116–24. PMID 9356528. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-clinical-nutrition_1997-11_66_5/page/1116.
152. ↑ Price C; Robinson S (2004). Birth: Conceiving, Nurturing and Giving Birth to Your Baby. McMillan. p. 489. ISBN 1-4050-3612-5.
153. ↑ Longer duration of breastfeeding reduces risk of metabolic syndrome for the mom (англ.)
154. ↑ PMID 18191796 (PubMed)
     Бібліяграфічнае апісанне з’явіцца аўтаматычна праз некаторы час. Вы можаце падставіць цытату ўручную ці скарыстаўшыся ботам.
155. ↑ PMID 19959762 (PubMed)
     Бібліяграфічнае апісанне з’явіцца аўтаматычна праз некаторы час. Вы можаце падставіць цытату ўручную ці скарыстаўшыся ботам.
156. ↑ Breastfeeding.
157. ↑ Rosenblatt K, Thomas D (1995). “Prolonged lactation and endometrial cancer. WHO Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives”. Int J Epidemiol 24 (3): 499–503. doi:10.1093/ije/24.3.499. PMID 7672888. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-epidemiology_1995-06_24_3/page/499.
158. ↑ Newcomb P, Trentham-Dietz A (2000). “Breast feeding practices in relation to endometrial cancer risk, USA”. Cancer Causes Control 11 (7): 663–7. doi:10.1023/A:1008978624266. PMID 10977111.
159. ↑ Stuebe AM, Michels KB, Willett WC, Manson JE, Rexrode K, Rich-Edwards JW (2009). “Duration of lactation and incidence of myocardial infarction in middle to late adulthood”. Am J Obstet Gynecol 200 (2): 138.e1–8. doi:10.1016/j.ajog.2008.10.001. PMID 19110223. PMC: 2684022. http://www.ajog.org/article/PIIS000293780802005X/fulltext.
160. ↑
     Melton III L; Bryant S, Wahner H, O’Fallon W, Malkasian G, Judd H, Riggs B (March 1993). “Influence of breastfeeding and other reproductive factors on bone mass later in life”. Osteoporosis International (London: Springer) 3 (2): 76–83. doi:10.1007/BF01623377. PMID 8453194.
161. ↑ Rayburn W, Piehl E, Lewis E, Schork A, Sereika S, Zabrensky K (1985). “Changes in insulin therapy during pregnancy”. Am J Perinatol 2 (4): 271–5. doi:10.1055/s-2007-999968. PMID 3902039. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-perinatology_1985-10_2_4/page/271.
162. ↑ Pikwer M, Bergström U, Nilsson JA, et al (Apr 2009). “Breast feeding, but not use of oral contraceptives, is associated with a reduced risk of rheumatoid arthritis”. Ann Rheum Dis 68 (4): 526–30. doi:10.1136/ard.2007.084707. PMID 18477739.
163. ↑ Breastfeeding for six months can delay breast cancer onset by a decade (нявызн.) (15 жніўня 2013). Праверана 3 лістапада 2013.
164. ↑ Breastfeeding and the Use of Human Milk (англ.)
165. 1 2 3 4 Baldwin EN (2001). “Extended Breastfeeding and the Law”. Breastfeeding Abstracts 20 (3): 19–20. https://www.llli.org/law/lawextended.html. Retrieved on 4 студзеня 2015.  Архівавана 4 лютага 2018.
166. ↑ Breastfeeding: Data: Report Card 2010 (нявызн.). U.S. Center for Disease Control and Prevention. Праверана 8 сакавіка 2011.
167. ↑ Healthy People 2010 : Maternal, Infant, and Child Health (нявызн.) (недаступная спасылка). U.S. Department of Health and Human Services. Архівавана з першакрыніцы 18 студзеня 2017. Праверана 8 сакавіка 2011.
168. ↑ «Childbirth: Breast-Feeding Ends by 6 Months for Many» article by Roni Caryn Rabin in The New York Times September 27, 2010, accessed September 28, 2010 (англ.)
169. ↑ Jakobsen MS, Sodemann M, Mølbak K, Aaby P (1996). “Reason for Termination of Breastfeeding and the Length of Breastfeeding”. International Journal of Epidemiology 25 (1): 115–21. doi:10.1093/ije/25.1.115. PMID 8666478. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-epidemiology_1996-02_25_1/page/115.
170. ↑ http://pcij.org/blog/wp-docs/ao2006-0012.pdf Архівавана 9 жніўня 2017.
171. ↑ http://www.who.int/nutrition/databases/infantfeeding/countries/phl.pdf
172. ↑ Rita Linda V. Jimeno. An alarming House bill (нявызн.) (June 4, 2012). Праверана 24 жніўня 2014. Архівавана 10 жніўня 2012.
173. ↑ Fifteenth Congress : House Bill No. 715 (нявызн.) (недаступная спасылка). House of Representatives of the Philippines(англ.) бел.. Архівавана з першакрыніцы 18 мая 2013. Праверана 24 жніўня 2014.
174. ↑ Aamir Khan roped in for drive against malnutrition (нявызн.) . Праверана 3 June 2013. Архівавана 5 лістапада 2013.
175. 1 2 Грудное вскармливание и репродуктивное здоровье женщины Архівавана 6 сакавіка 2016. (руск.)
176. ↑ у арыгінале маецца на ўвазе перыяд, які ў англамоўнай літаратуры называюць „Toddlerhood“ — узрост ад года да трох.
177. ↑ Colletto, Priscilla Young (1998). “Beyond Toddlerhood: The Breastfeeding Relationship Continues”. LEAVEN 34 (1): 3–5.
178. ↑ WHO | Dr Laurence Grummer-Strawn (англ.)
179. ↑ Pelto GH, Zhang Y, Habicht JP (2010). “Premastication: the second arm of infant and young child feeding for health and survival?”. Matern Child Nutr 6 (1): 4–18. doi:10.1111/j.1740-8709.2009.00200.x. PMID 20073131.
180. ↑ Krebs NF, Westcott JE, Butler N, Robinson C, Bell M, Hambidge KM (2006). “Meat as a first complementary food for breastfed infants: feasibility and impact on zinc intake and status”. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 42 (2): 207–14. doi:10.1097/01.mpg.0000189346.25172.fd. PMID 16456417.
181. ↑ Dettwyler, Katherine A. (1994). “A Time to Wean”. Breastfeeding Abstracts 14 (1): 3–4.
182. ↑ Breastfeeding — dealing with mastitis Архівавана 21 кастрычніка 2014. (англ.)
183. ↑ Маецца на ўвазе самае першае кармленне пасля родаў.
184. ↑ Newman J; Pitman T (2000). Dr. Jack Newman’s guide to breastfeeding. HarperCollins Publishers. ISBN 0-00-638568-0. https://archive.org/details/drjacknewmansgui0000newm.
185. ↑ The Surgeon General’s Call to Action to Support Breastfeeding (англ.)
186. ↑ Breast Surgery Likely to Cause Breastfeeding Problems (нявызн.) (недаступная спасылка). The Implant Information Project of the Nat. Research Center for Women & Families (1 лютага 2008). Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2010. Праверана 15 кастрычніка 2014.
187. 1 2 Family Planning - Healthy People 2020 (нявызн.). Праверана 18 жніўня 2011.
188. ↑ “Breastfeeding-related maternity practices at hospitals and birth centers—United States, 2007”. MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 57 (23): 621–5. June 2008. PMID 18551096. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5723a1.htm.
189. 1 2 3 4 Office of the Surgeon General (US); Centers for Disease Control and Prevention (US); Office on Women’s Health (US) (2011). “Call to Action to Support Breastfeeding”. Surgeon General’s Call to Action. PMID 21452448. http://www.surgeongeneral.gov/library/calls/breastfeeding/calltoactiontosupportbreastfeeding.pdf. Retrieved on 14 лістапада 2014.  Архівавана 17 лютага 2013. — даследаванне праводзілася ў ЗША і не ўлічвала рэгіёны свету з мінімальнай колькасцю светласкурых людзей.
190. 1 2 Woods NK, Chesser AK, Wipperman J (2013). “Describing adolescent breastfeeding environments through focus groups in an urban community”. J Prim Care Community Health 4 (4): 307–10. doi:10.1177/2150131913487380. PMID 23799673.
191. ↑ Ireland, Jae. Will My Breasts Be Ruined After Breastfeeding? (нявызн.). ‘LiveStrong.com’ (20 ліпеня 2011). Праверана 27 Jan 2013.
192. ↑ Benjamin RM (2011). “Public health in action: give mothers support for breastfeeding”. Public Health Rep 126 (5): 622–3. PMID 21886320.
193. ↑ Galson SK (July 2008). “Mothers and children benefit from breastfeeding”. Journal of the American Dietetic Association 108 (7): 1106. doi:10.1016/j.jada.2008.04.028. PMID 18589012. http://www.womenshealth.gov/breastfeeding/SG_081508.pdf. Retrieved on 25 August 2012.  Архівавана 14 жніўня 2012.
194. ↑ http://www.savethechildren.org/atf/cf/%7B9def2ebe-10ae-432c-9bd0-df91d2eba74a%7D/STATE-OF-THE-WORLDS-MOTHERS-REPORT-2012-FINAL.PDF
195. ↑ Короткая уздечка языка у ребенка и грудное вскармливание Архівавана 22 кастрычніка 2013. (руск.)
196. ↑ Короткая уздечка язычка у новорожденных и грудное вскармливание (руск.)
197. 1 2 3 Wolf JH (2008). “Got milk? Not in public!”. International breastfeeding journal 3 (1): 11. doi:10.1186/1746-4358-3-11. PMID 18680578. PMC: 2518137. http://internationalbreastfeedingjournal.com/content/3/1/11. Retrieved on 26 лістапада 2014.  Архівавана 1 верасня 2008.
198. ↑ “Breastfeeding Legislation in the United States: A General Overview and Implications for Helping Mothers”. LEAVEN 41 (3): 51–4. 2005. http://www.llli.org/llleaderweb/LV/LVJunJul05p51.html. Retrieved on 26 лістапада 2014.  Архівавана 31 сакавіка 2007.
199. ↑ Jordan, Tim; Pile, Steve (eds.) (2002). Social Change. Blackwell. p. 233. ISBN 0-631-23311-3.
200. ↑ Barsch, Sky. Woman alleges she was kicked off Burlington flight for breast-feeding (нявызн.), Burlington Free Press (14 лістапада 2006). Праверана 24 студзеня 2007.
201. ↑ Eyeful of breast-feeding mom sparks outrage (нявызн.) (27 ліпеня 2006). Праверана 25 November 2011.
202. 1 2 3 Boyer, K., & Geographies of Care. (March 01, 2011). The way to break the taboo is to do the taboo thing breastfeeding in public and citizen-activism in the UK. Health and Place, 17, 2, 430—437.
203. 1 2 Forbes GB, Adams-Curtis LE, Hamm NR, White KB (2003). “Perceptions of the Woman Who Breastfeeds: The Role of Erotophobia, Sexism, and Attitudinal Variables”. Sex Roles 49 (7/8): 379–388. doi:10.1023/A:1025116305434.
204. ↑ Harmon, A. (2005, June 7). ‘Lactivists’ Taking Their Cause, and Their Babies, to the Streets. The New York Times. Retrieved November 1, 2013, from http://www.nytimes.com/2005/06/07/nyregion/07nurse.html?ex=1275796800&en=0c55cf357d95bd30&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss&_r=0
205. ↑ Battersby, S. «Understanding the Social and Cultural Influences on Breast-Feeding Today.» Journal of Family Health Care 20 (2010): 128—131. Web. 14 November 2014. «http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21053661>>.
206. 1 2 Stevens, Emily E, Thelma E Patrick and Rita Pickler. «A History of Infant Feeding.» The Journal of Perinatal Education; Advancing Normal Birth Spring (2009): 32-39. Web. 11 November 2014. «http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2684040/>>
207. 1 2 Taylor EN, Wallace LE (2012). “For Shame: Feminism, Breastfeeding Advocacy, and Maternal Guilt”. Hypatia 27 (1): 76–98. doi:10.1111/j.1527-2001.2011.01238.x.
208. 1 2 Hausman, B. L. (January 01, 2007). Things (Not) to Do with Breasts in Public: Maternal Embodiment and the Biocultural Politics of Infant Feeding. New Literary History, 38, 3, 479—504.
209. 1 2 Boyer, K. (January 01, 2010). Of care and commodities: breast milk and the new politics of mobile biosubstances. Progress in Human Geography, 34, 1, 5-20.
210. ↑ Nestle Boycott Home (нявызн.). INFACT Canada. Праверана 11 May 2013.
211. ↑ Milking it Joanna Moorhead, The Guardian, May 15, 2007
212. ↑ Writers boycott literary festival (нявызн.), BBC News (27 May 2002). Праверана 7 чэрвеня 2007.
213. ↑ Innocenti Declaration . On the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding (нявызн.). WHO/UNICEF policymakers. Праверана 31 July 2013.
214. ↑ Baby health crisis in Indonesia as formula companies push products, The Guardian, Zoe Williams in Jakarta, 15 Feb. 2013.
215. ↑ Типы кормительных секретов в одежде для кормящих Архівавана 29 студзеня 2012.
216. ↑ Bra Glossery (нявызн.). Bare Necessities. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2013. Праверана 13 лістапада 2011.
217. ↑ Push Up Bras (нявызн.). TheOfficialWebsiteForBras.com. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2013. Праверана 26 красавіка 2010.

Літаратура

• Лифляндский, В. Г. Мать и дитя: Энциклопедия питания ребенка от рождения до юношества / В. Г. Лифляндский, В. В. Закревский. — Санкт-Петербург : Нева, 2004. — 354 с.
• Мать и дитя. Большая энциклопедия. — Москва : Современный литератор, 2003. — 816 с.
• Энциклопедия молодой семьи / редкол.: Г. И. Герасимович [и др.]. — Минск : БелСЭ, 1989. — 3-е изд. — 663 с.

Спасылкі

	Грудное выкормліванне на Вікісховішчы

• Грудное выкормліванне(недаступная спасылка) // baby-lobby.com
• Szkoła karmienia — materiały video Архівавана 4 студзеня 2013. (польск.)
• Poradnik o karmieniu piersią (польск.)

Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных артыкулаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі.

Тэмы гэтай старонкі (14):
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з неапрацаваным шаблонам Cite pmid
Катэгорыя·Вікіпедыя·Выдатныя артыкулы па біялогіі
Катэгорыя·Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы
Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
Катэгорыя·Неанаталогія
Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з украінскай
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
Катэгорыя·Педыятрыя
Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з польскай
Катэгорыя·Харчаванне чалавека
Катэгорыя·Дзяцінства
Катэгорыя·Вікіпедыя·Выдатныя артыкулы паводле алфавіта
Катэгорыя·Вікіпедыя·Старонкі з модулем Hatnote з чырвонай спасылкай