wd wp Пошук:
    ⬜

    Трохпальцы дзяцел

    Трохпальцы дзяцел, жоўтагаловы дзяцел[1] (Picoides tridactylus) — птушка сямейства дзятлавых, распаўсюджаная ў хвойных і мяшаных лясах Еўразіі.

    Аддае перавагу забалочаным лясам. Ад іншых дзятлаў рэгіёну адрозніваецца цытрынава-жоўтай, а не чырвонай шапачкай пёраў на галаве. Гняздуе парамі, у астатні час года вядзе адзіночны лад жыцця. На большай частцы тэрыторыі аселая птушка. На Беларусі трапляецца пераважна на поўначы, занесены ў Чырвоную кнігу. Сілкуецца насякомымі, якія галоўным чынам жывуць у гнілой драўніне.

    У від часам уключаюць паўночнаамерыканскую папуляцыю, якую разглядаюць як конспецыфічную ў адносінах да еўраазіяцкай. Тым не менш, генетычныя даследаванні паказваюць значныя адрозненні паміж гэтымі двума групамі, і па гэтай прычыне было прынята вылучыць амерыканскіх птушак у асобны від Picoides dorsalis[2]

    Апісанне

    Знешні выгляд

    Невялікая птушка з даволі буйной галавой і вострай дзюбай; крыху драбнейшая за вялікага стракатага дзятла, аднак у палову буйнейшая за малога пярэстага. Даўжыня 21-24 см, размах крылаў 33-37 см, маса 50-90 г[3].

    Апярэнне чорна-белае, але з боку выглядае хутчэй цёмным — за пераважна чорных бакоў і крылаў. Чырвоныя меткі на галаве і падхвосці, характэрныя для іншых дзятлаў, адсутнічаюць. Замест іх у самца і маладых птушак абодвух палоў на цемені развіта цытрынава-жоўтая, у самкі серабрыста-шэрая шапачка з цёмнымі стракацінамі. Па баках галавы чаргаванне чорных і белых палос, адна з якіх утварае вузкія «вусы» ад вугла дзюбы, а другая цягнецца ад вока і апускаецца ўздоўж бакавой часткі шыі. Уздоўж спіны ад патылiцы да надхвосця праходзіць белая паласа — выразна адрозная ў большасці формаў і слаба развітая ў падвіду alpinus, якія насяляюць горы Цэнтральнай Еўропы. Ніжняя частка бялёсая з цёмнымі меткамі падоўжнай, папярочнай альбо V-падобнай формы; інтэнсіўнасць гэтых метак памяншаецца з захаду на ўсход і з поўначы на ​​поўдзень. На назе 3 пальцы — два накіраваныя наперад і адзін назад. Чацвёрты палец рэдукаваны[4][5]. Палёт хуткі і прамалінейны.

    Голас

    Дастаткова маўклівы і ў параўнанні з іншымі дзятламі валодае бяднейшым рэпертуарам. Звычайная пазыўка, якая выдаецца на працягу года — мяккае «цюк» або «цік» — ніжэй, чым у вялікага дзятла (Dendrocopos major), але вышэй, чым у беласпіннага дзятла (Dendrocopos leucotos). Пры ўзбуджэнні выдае серыю аналагічных гукаў — дастаткова хуткую, хоць і павольней, чым такая ў вялікага і сярэдняга (Dendrocopos medius) дзятлаў. У пачатку сезону размнажэння выдае шчабятухі або стракатлівыя гукі, больш ціхія і мяккія чым у вялікага дзятла. Барабаняць абодва полы, самкі ў меншай ступені. Дроб больш падобная на такую ​​ў беласпіннага дзятла (Dendrocopos leucotos) і прыкметна адрозніваецца ад дробу вялікага дзятла — яна даўжэй і энергічней, нагадвае аўтаматную чаргу[6].

    Распаўсюджанне

    Арэал

    Жоўтагаловы дзяцел у Беларусі.

    Вобласць распаўсюджання — паласа хвойных і змешаных лясоў Еўразіі ад Скандынавіі і Цэнтральнай Еўропы на ўсход да Камчаткі, Сахаліна, Хакайда і Карэйскага паўвострава[7]. У цэнтральных абласцях Еўропы арэал спарадычны, у асноўным абмежаваны горнымі раёнамі. Невялікія папуляцыі адзначаны ва французскіх Альпах і на захадзе Германіі; у Грэцыі, Паўночнай Македоніі, Чэхіі, Славакіі, Латвіі і Літве гняздуецца вельмі рэдка. Некалькі лепш ідуць справы ў Польшчы — дзятлы досыць шматлікія ў Карпатах і Белавежскай пушчы, а таксама ў невялікай колькасці гняздуюцца ў Аўгустоўскай пушчы. На Беларусі рэдкі на гнездаванні аселы і, магчыма, качуючы від. Асноўны ўчастак арэала знаходзіцца на тэрыторыі Расіі, а таксама ў Скандынавіі (каля 80 тыс. пар) і Фінляндыі (23 тыс. пар)[6]. У Казахстане гняздуецца толькі на крайнім усходзе і паўднёвым усходзе краіны ў гарах Цянь-Шаня і Джунгарскага Алатау[8]. У Манголіі распаўсюджаны на поўдзень да паўднёвых схілаў Хангая і Хэнтэя, на паўночным усходзе Кітая на поўдзень да Вялікага Хінгана(руск.) бел. і правінцыі Хэйлунцзян, на ўсход да паўночна-ўсходняй часткі Карэі. Ізаляваны ўчастак маецца на поўдні Кітая ў раёне паўднёвага Ганьсу, паўночнай і заходняй Сычуань, усходнім і паўднёвым Цынхаі і паўночна-заходнім Юньнань. На ўсход ад мацерыка гняздуецца на Шантарскіх астравах, Сахаліне і Хакайда[7].

    На поўначы пашыраны да мяжы драўнянай расліннасці — селіцца па лістоўнічных астравах у паўднёвай частцы тундры, месцамі гняздуецца ў запаляр’е. Сустракаецца да поўначы ў Нарвегіі да 70° з. ш., у Швецыі да 60° з. ш., у Фінляндыі да 63° з. ш., на Кольскім паўвостраве да вусця Колы(руск.) бел., у даліне Пячоры да 67° з. ш., на захадзе Сібіры да раёна Обскай губы, у басейнах Енісея і Лены да 68° з. ш., у басейне Індыгіркі да 70° з. ш., у басейне Калымы да 68° з. ш., у даліне Анадыра да 67° з. ш[7]. Найболей звычайны ў паўночнай частцы арэала, але ў многіх месцах рэдкі[3].

    Месцы пасялення

    Трохпальцы дзяцел на лістоўніцы.

    Засяляе сталыя іглічныя і змешаныя лясы тайговага тыпу, часта прыгнечаныя або сухія. У Цэнтральнай і Усходняй Еўропе селіцца ў горнай лясістай мясцовасці ў прамежку паміж 650 і 1900 м над узроўнем мора[2][6], выбіраючы цяжкадаступныя схілы, парослыя іглічнымі пародамі дрэў — елкай, хвояй, еўрапейскім кедрам, альбо паўзабалочаныя ўчасткі з прымешкам ясеня і вольхі, а таксама дубова-грабавыя гаі. На поўначы Еўропы гняздуецца ў спелых і перастойных лясах з дамінаваннем елкі і піхты. У Сібіры звычайны ў суцэльнай цёмнахваёвай тайзе і лістоўнічніках. Паўсюль аддае перавагу нізінным затапляемым участкам старога лесу, дзе маецца шмат хворых і загінулых дрэў. Нярэдка сустракаецца на гарах, высечках, па ўскраінах балот. У Манголіі адзначаны да 2300 м[6], у паўднёва-ўсходнім Тыбеце да 3300—4000 м над узроўнем мора[2].

    Харчаванне

    Харчуецца насякомымі, галоўным чынам лічынкамі і кукалкамі ксілафагаў(руск.) бел.. Сярод жукоў пераважаюць караеды (Scolytinae) і вусачы (Cerambycidae), у меншай ступені харчуецца лістаедамі (Chrysomelidae), златкамі (Buprestidae), слонікамі (Curculionidae), жужалямі (Carabidae), стракачамі (Cleridae), вузкацелкамі (Colydiinae) і некаторымі іншымі. З моляў ужывае ў ежу совак (Noctuidae), пядзенікаў (Geometridae), ліставёртак (Tortricidae) і Cossidae. Акрамя відаў, што харчуюцца драўнінай, часам есць і іншых бесхрыбетных — мурашак, павукоў, вяснянак, конікаў, мух, пчол, нават малюскаў. З раслінных кармоў харчуецца сокам драўніны, зрэдку ўжывае ў ежу ягады рабіны. Шышак не дзяўбе[3][6].

    Корм часцей за ўсё здабывае з-пад кары дрэў, часам за дзень паспяваючы абадраць буйную елку, дзе можа хавацца да 10 тысяч лічынак караедаў[5]. Улетку таксама часта ловіць адкрыта поўзаючых насякомых[9]. Радзей дзяўбе гнілую драўніну альбо абшнырвае паверхню ствалоў і сукоў. Калі дрэва не цалкам ачышчана за раз, вяртаецца да яго на наступны дзень. Пасля раставання снегу даследуесукі, якія ляжаць на зямлі, і пакрытыя мохам гнілыя пні. На паверхні зямлі корм збірае вельмі рэдка[6]. Корміцца ​​звычайна на вышыні 1-3 м ад зямлі, аддаючы перавагу загінулым дрэвам, нярэдка крывым або тым, што ляжаць на баку. У гнездавы перыяд самцы ў сярэднім здабываюць корм некалькі ніжэй самак, аддаючы перавагу пням і выбіраючы больш буйныя ствалы. З іншага боку, самкі часам кормяцца на жывых дрэвах[2].

    Размнажэнне

    Манагамны, хоць у Германіі былі адзначаны асобныя выпадкі класічнай паліандрыі[10]. Палавая сталасць, відаць, настае да канца першага года жыцця[2]. Як і беласпінны дзяцел (Dendrocopos leucotos), гняздуецца даволі рана: адкладка яек прыпадае на сярэдзіну ці другую палову мая, пры гэтым на поўдні Еўропы птушкі прыступаюць да размнажэння на два тыдні раней паўночных папуляцый[2][6]. Шлюбнае абуджэнне птушак пачынаецца з лютага і працягваецца да канца мая — у гэты перыяд птушкі абодвух падлог выдаюць барабанны дроб і верашчаць. Утварэнне пар адбываецца ў прамежку паміж канцом сакавіка і пачаткам мая; падчас заляцання самцы пырхаюць як матылі, выцягваюць дзюбу, калыхаюць галавой і ускудлачваюць пёры на цемені[2]. Дзятлы штогод выдзёўбваюць новае дупло, выбіраючы тое дрэва, што загінула альбо раз’едзена грыбком, з падгніўшым асяродкам — як правіла, гэта елка або іншае хваёвае дрэва, але можа быць таполя або бяроза. Вышыня дупла ад зямлі звычайна вар’іруе ў прамежку ад 1 да 10 м, хоць, вядома, і больш высокія пабудовы. На дзяўбаны сыходзіць больш за 5-і дзён, у будаўніцтве прымаюць удзел абедзве птушкі пары[6]. Дыяметр дупла 8-14 см, глыбіня дупла 20-35 см, дыяметр лятка 4 — 5 см[3]. У большасці выпадкаў ляток накіраваны ў паўднёвым кірунку. У якасці высцілання выкарыстоўваецца толькі драўняная труха[6].

    У кладцы 3-6 (рэдка 7) даўгаватых белых яек з гладкай бліскучай шкарлупінай[2]. Памеры яек: (21—28)х(17—21) мм[3]. Наседжванне з апошняга яйка; сядзяць абедзве птушкі, за дзень змяняючыся 5-6 разоў. Тым не менш, у цёмны час сутак у гняздзе знаходзіцца толькі самец. Голыя і бездапаможныя птушаняты з’яўляюцца на свет сінхронна праз 11-14 дзён пасля пачатку наседжвання. Іх выкормліваюць па чарзе абодва бацькі, адрыгваючы прынесеную ежу з дзюбы ў дзюбу. Звычайна ціхія і непрыкметныя, пасля з’яўлення патомства дзятлы становяцца неспакойнымі і больш шумнымі; падрослае нашчадства крычыць, высунуўшыся з гнязда. Ва ўзросце 22-26 дзён птушаняты пакідаюць гняздо і пачынаюць перапырхваць, аднак яшчэ каля месяца трымаюцца каля бацькоў, пасля чаго канчаткова рассейваюцца[6]. На паўночным захадзе Расіі слёткі з’яўляюцца з канца чэрвеня да сярэдзіны ліпеня[9].

    Сістэматыка

    Выданне «Handbook of the birds of the world» вылучае 5 падвідаў трохпальцага дзятла, без уліку паўночнаамерыканскай папуляцыі, чый статус раней быў павялічаны да самастойнага віду[2]. Зменлівасць выяўляецца ў вар’іраванні суадносін чорнага і белага на розных частках апярэння, у характары і ступені развіцця цёмнага і белага малюнкаў[7].

    Ахова

    Ахоўваецца Бернскай канвенцыяй (дадатак II). Паводле класіфікацыі відаў агульнаеўрапейскай прыродаахоўнай значнасці мае катэгорыю SPEC3, статус «Рэдкі».

    Ахова ва Украіне

    Унесены ў Чырвоную кнігу Украіны (2009) (статус — уразлівы). Ва Украіне ахоўваецца ў Карпацкім біясферным(руск.) бел., Палескім(руск.) бел., Ровенскім(руск.) бел. і Чарэмскім(руск.) бел. прыродных запаведніках і нацыянальных прыродных парках: Карпацкім(руск.) бел., «Гуцульшчына(укр.) бел.», «Сінявір(руск.) бел.». З мэтай эфектыўнай аховы неабходна ствараць заказнікі і помнікі прыроды, забараніць усе віды высечак лесу, пракладку турысцкіх маршрутаў у месцах канцэнтрацыі віду.

    Ахова ў Беларусі

    Унесены ў Чырвоную кнігу Беларусі (1981) (статус — мае неспрыяльныя тэндэнцыі)[11].

    Для аховы віду ад знішчэння патрэбна максімальнае захаванне барэальных векавых лясоў, а таксама участкаў бураломаў, гараў (адмова ад прымянення расчысткі і штучнага лесаўзнаўлення)[11].

    Ахова ў іншых краінах

    Таксама ўключаны ў Чырвоныя кнігі Літвы, Латвіі і Польшчы[11].

    Зноскі

    1. ↑ ТРЕХПАЛЫЙ ДЯТЕЛ Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
    2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Winkler, Hans; Christie, David A. 2002. Family Picidae (Woodpeckers) in del Hoyo, J., Elliott, A., & Sargatal, J., eds. Volume 7: Jacamars to Woodpeckers // Путеводитель по птицам мира = Handbook of the birds of the world. — Barcelona: Lynx Edicions, 2002. — С. 494-495.
    3. 1 2 3 4 5 Рябицев В. К. Птицы Урала, Приуралья и Западной Сибири: Справочник-определитель. — Екатеринбург: Изд-во Уральского университета, 2001. — С. 346-347.
    4. ↑ Mullarney, Killian; Lars Svensson; Dan Zetterström & Peter J. Grant. Птицы Европы = Birds of Europe. — United States: Princeton University Press, 2000. — 400 с. — ISBN 978-0-691-05054-6.
    5. 1 2 Picoides tridactylus (Linnaeus, 1758) - Трехпалый дятел (нявызн.) (недаступная спасылка). Позвоночные животные России. Інстытут РАН імя А. М. Северцава[ru]. Архівавана з першакрыніцы 4 кастрычніка 2018. Праверана 24 кастрычніка 2010.
    6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S. Cramp, K.E.L. Simmons. Vol. IV — Terns to Woodpeckers // The Birds of the Western Palearctic. — Oxford University Press, 1986. — С. 913-923.
    7. 1 2 3 4 Степанян Л. С. Конспект орнитологической фауны России и сопредельных территорий. — М.: Академкнига, 2003. — С. 323-325.
    8. ↑ Гаврилов Э. И. Фауна и распространение птиц Казахстана. — Алматы: Наука, 1999. — 198 с.
    9. 1 2 Естафьев А. А., Минеев Ю. Н., Кочанов С. К., Ануфриев В. М., Деметриадес К. К., Нейфельд Е. Д. Том I, часть 2. Птицы. Неворобьиные // Фауна европейского северо-востока России. — Санкт-Петербург: Наука, 1999. — С. 119-121.
    10. ↑ Pechacek, Peter; Klaus G. Michalek, Hans Winkler, Donald Blomqvist. Classical polyandry found in the three-toed woodpecker Picoides tridactylus // Journal of Ornithology. — 2006. — Т. 147. — № 1. — С. 112-114.
    11. 1 2 3 ТРЕХПАЛЫЙ ДЯТЕЛ Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (11):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Чырвоная кніга Беларусі
    Катэгорыя·Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы
    Катэгорыя·Віды па-за небяспекай
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з украінскай
    Катэгорыя·Птушкі Паўночнай Амерыкі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Жывёлы, апісаныя ў 1758 годзе
    Катэгорыя·Дзятлавыя
    Катэгорыя·Птушкі Еўразіі
    Катэгорыя·Жывёлы паводле алфавіта