wd wp Пошук: ⬜

Ямайка

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ямайка (значэнні).

Яма́йка (англ.: Jamaica) — астраўная дзяржава ў Карыбскім моры, на адным з Вялікіх Антыльскіх астравоў. За 630 км ад кантынентальнай Цэнтральнай Амерыкі, за 145 км ад Кубы, і 191 км ад Гаіці. Чацвёртая па плошчы і колькасці насельніцтва дзяржава Вест-Індыі. Насельніцтва пераважна складаюць з нашчадкі былых афрыканскіх рабоў. Трэцяя па колькасці насельніцтва англамоўная дзяржава Амерыкі. Найбуйнейшым горадам з’яўляецца сталіца Кінгстан. Буйны вытворца баксітаў і гліназёму; значны экспарцёр сельскагаспадарчай прадукцыі: кавы, бананаў; і прадуктаў харчовай прамысловасці (цукру, рому).

Этымалогія

Слова «хаймака» з мовы індзейцаў таіна перакладаецца як «краіна вады і лесу» ці «зямля крыніц».[2]

Геаграфія

Ямайка — астраўная дзяржава. Найбуйнейшы востраў Ямайка займае плошчу 10911 км² і з’яўляецца трэцім па велічыні ў Карыбскім моры. Галоўны востраў размешчаны за 145 км на поўдзень ад Кубы, за 191 км на захад ад Гаіці, за 290 км на паўднёвы ўсход ад Кайманавых астравоў. Бліжэйшая кропка кантынента — мыс Грасіяс-а-Д’ёс (Нікарагуа), размешчаны ў 630 км у паўднёва-заходнім накірунку. Працягласць вострава з захаду на ўсход складае 225 км, з поўначы на поўдзень — ад 35 да 82 км. Даўжыня берагавой лініі складае 1022 км[3]

Прырода

Асноўны артыкул: Ямайка (востраў) Востраў Ямайка мае вулканічнае паходжанне. Вылучаюцца тры ландшафтныя рэгіёны: вапняковае плато ў цэнтральнай частцы вострава; Блакітныя горы (Blue Mountains) і горы Джон-Кроў на паўночным захадзе; прыбярэжныя раўніны. Найвышэйшы пункт Блу-Маўнтын-Пік — 2256 м над узроўнем мора. Вапняковы карст займае дзве траціны вострава. Для яго характэрныя ўзгорыстыя і грэбневыя ўзняцці, гроты і пячоры, варонкі, у якіх губляюцца рэкі. На паўночным усходзе карст падыходзіць да самага ўзбярэжжа. Паўночнае ўзбярэжжа прадстаўлена доўгай вузкай прыбярэжнай раўнінай з белымі пляжамі. Дзякуючы каралаваму рыфу мора тут заўсёды спакойнае. Заходняе і паўднёвае ўзбярэжжы сфармавана шырокімі далінамі. На заходнім узбярэжжы вылучаецца вялікая пясчаная каса ў раёне курорта Негрыл.

Астатнія астравы каралавага паходжання, невялікія і не маюць пастаяннага насельніцтва.

Клімат Ямайкі трапічны, пасатны. Тэмпературны рэжым амаль нязменны на працягу года: 25 — 30°С на раўнінах і 15 — 20°С у гарах. На паўночна-заходнім узбярэжжы заўсёды дзьмуць свежыя брызы. Сярэдняя колькасць ападкаў — 1960 мм у год, на поўдні — 762 мм у год. На наветраных схілах гор Джон-Кроў на паўночным усходзе вострава выпадае да 7600 мм. У летнія месяцы часта завітваюць моцныя ўраганы. У зімовыя месяцы на поўдні вострава зрэдзьчас здараюцца засухі.

Самая доўгая рака - Міньё (93 км). На значную адлегласць суднаходная рака Блэк-Рывер — невялікія судны могуць падымацца па ёй на 48 км ад вусця.

У канцы XV ст., калі Ямайка была адкрыта еўрапейцамі, большая частка вострава была пакрыта густымі лясамі і саваннамі. Некаторыя дзікарослыя расліны (какосавая і саламяная пальма, тытунь, бавоўна, какао, ямайскі перац і інш.) актыўна выкарыстоўваліся чалавекам. У наш час раслінны полаг у асноўным мае другасны характар. Сёння лясамі пакрыта толькі 20 % вострава. Карэнная лясная расліннасць часткова захавалася на паўночным усходзе. У лясах распаўсюджаныя зараснікі бамбука, папараці, шыпшыны, чырвонага і чорнага дрэваў, сейбы, дальбергіі. На поўдні сустракаюцца месцы з паўпустыннай жорсткалісцевай расліннасцю і кактусамі.

Жывёльны свет Ямайкі таксама моцна змяніўся пад уплывам чалавека. Частка эндэмічных жывёлін (чырвоны ара, ямайскі голуб, кайман і інш.) была знішчана. У астатнім захавалася тыповая для карыбскіх краін фаўна: яшчаркі, рэптыліі, мноства птушак, у тым ліку папугаі, калібры, зязюлі і пласкадзюбы. Прыбярэжныя воды багатыя рыбай. Прыродаахоўныя тэрыторыі вострава ўключаюць у сябе Какпіт-Кантры, лясныя запаведнікі Хелшайр-Хілс і Літчфілд. У 1992 годзе быў арганізаваны першы марскі парк у бухце Мантэга плошчай 15 кв.км. У 1993 былі створаны нацыянальныя паркі ў гарах Блу-Маунцінс і Джон-Кро.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Ямайкі

Востраў, заселены плямёнамі аравакаў (зборная назва - таіна), быў адкрыты Хрыстафорам Калумбам ў 1494 годзе. Калумб назваў яго ў гонар каралеўскай пары востравам Фердынанда і Ізабелы, але назва не прыжылася. Першае паселішча на Ямайцы іспанцы заснавалі ў 1509 годзе. Іспанцы каланізавалі востраў, названы імі Сант’яга, не занадта актыўна, што не выратавала індзейцаў: колькасць аравакаў скарацілася з 60 тыс. у год адкрыцця да 74 чалавек ў 1611 годзе. Затое ў 1655 годзе Ямайку захапілі англічане і заснавалі форт, што за паўстагоддзя ператварыўся ў пірацкую сталіцу Порт-Роял. Землятрус 1692 года разбурыў Порт-Роял, аднак англічане да таго часу ўжо трывала замацаваліся на Ямайцы, ператварыўшы востраў у сваю «цукровыя сталіцу». Прамысловасць Ямайкі вырабляла цукар-сырэц, патаку-меласу і знакаміты ямайскі ром. На плантацыях працавалі завезеныя з Афрыкі рабы, якія неаднаразова паўставалі (да пачатку 19 стагоддзя было падаўлена больш за 150 паўстанняў). Адмена рабства ў 1838 годзе істотна падарвала эканоміку Ямайкі: многія былыя рабы аддалі перавагу апрацоўцы ўласных надзелаў замест працы на плантацыях. У XX стагоддзі эканамічная сітуацыя на Ямайцы істотна змянілася ў выніку інвестыцый ЗША, якія арганізавалі тут плантацыйную гаспадарку для забяспечання свайго рынку. Знаходзячыся пад амерыканскім уплывам, Ямайка прыняла ўдзел у дзвюх сусветных войнах, даслаўшы сваіх жаўнераў у Еўропу. У 1944 востраў атрымаў частковае самакіраванне. У 1958-1962 уваходзіў а склад Вест-Індскай федэрацыі, што так і не адбылася як дзяржава. У 1959 годзе Ямайка атрымала ўнутранае самакіраванне, у жніўні 1962 года Брытанія дазволіла Ямайцы незалежнасць у складзе Брытанскай Садружнасці. У перыяд незалежнасці характар знешняй палітыкі Ямайкі залежыць ад таго, якая партыя стаіць каля руля. Калі лейбарысты - востраў арыентуецца на ЗША ці Вялікабрытанію, калі сацыял-дэмакраты - на Кубу, Лацінскую Амерыку, Рух недалучэння. У 2012 годзе прэзідэнт Ямайкі заявіў аб жаданні вострава атрымаць поўную незалежнасць. Букінгемскі палац адказаў, што сваё меркаванне павінен выказаць увесь ямайскі народ.

Насельніцтва

Натуральны прырост 1,12% (2017), міграцыйны — — 0,43%[4]. У пачатку XXI стагоддзя больш за 2,5 млн ямайцаў жылі за межамі вострава, пераважна ў Велікабрытаніі, ЗША і Канадзе. Буйныя ямайскія абшчыны ёсць таксама на Трынідадзе і Табага, Пуэрта-Рыка і Барбадасе. Ямайскі нацыянальны дэвіз «З многіх людзей» адсылае да мультынацыянальных этнічных каранёў. У сучасным насельніцтве абсалютна пераважаюць чарнаскурыя (92,1%); на другім месцы — мулаты (6,1%), далей — індыйцы з усходняй Індыі (0,8%); каля 20 тыс. ямайцаў мае ліванскае паходжанне. Астатнія — кітайцы, еўрапейцы, кубінцы, выхадцы з краін Лацінскай Амерыкі і асобы так званага змяшанага паходжання. Продкі большасці ямайцаў жылі пераважна ў Заходняй Афрыцы (Гана, Камерун).[5] Сярод афраямайцаў вылучаецца група марунаў (некалькі сот чалавек), якая мае асобны культурны і юрыдычны статус. Многія ямайскія мулаты ідэнтыфікуюць сябе як «чарнаскурыя». Асноўнай гутарковай мовай з’яўляецца ямайская крэольская («Пату») на аснове англійскай, афіцыйнай мовай служыць стандартная англійская. 46% ямайцаў білінгвы. Ямайка — трэцяя па насельніцтве англамоўная краіна Амерыкі. 70% насельніцтва — пратэстанты («Царква Бога» (24%), царква адвентыстаў сёмага дня (11%), пяцідзясятнікі (10%), баптысты (7%), англікане (4%); 2% насельніцтва вызнаюць каталіцтва, каля 1% — растафары [6]. Урбанізацыя — 55% (2017). У агламерацыі Кінгстана пражывае 661 тыс. чал. (перапіс 2011), у Партморы, спадарожніку Кінгстана — 182 тысячы, Спаніш-Таўн (147 тыс.). Найбуйнейшы горад паўночнага ўзбярэжжа — Мантэга-Бей (110 тыс.) Узровень пісьменнасці — 88,7 % (2015)[4], сярод жанчын ён вышэй чым сярод мужчын. у 1962—2009 Ямайка скацілася з апошняга месца ў свеце па ўзроўні забойстваў на адно з першых.

Рэлігія

Ямайка з’яўляецца краінай з найвялікшай колькасцю рэлігійных аб’яднанняў у дачыненні да колькасці насельніцтва ў свеце. Большасць вернікаў (61,3 %) належаць да пратэстантскіх цэркваў і кангрэгацый: баптыстаў, англікан, уніяністаў, метадыстаў і г. д. Незалежна ад арганізацыйнай прыналежнасці сярод пратэстантаў Ямайкі распаўсюджаны фундаменталісцкі і радыкальны рухі. Меншасць вернікаў прадстаўлена рымскімі каталікамі (4 %), маранітамі, індусамі, бахаямі і мусульманамі. Акрамя таго, існуюць афрахрысціянскія культы абеа, куміна, пакамана і растафары. Каля 20 % ямайцаў дэкларуюць незалежнасць у адносінах да пэўных рэлігійных аб’яднанняў, аднак колькасць атэістаў і агностыкаў адносна невысокая (каля 6 %). Уплыў рэлігіі традыцыйна прасочваецца на грамадскіх і палітычных адносінах. Так, у каланіяльныя часы большасць белага насельніцтва належыла да англікан і прэсвітарыян. Сярод неграў-рабоў і марунаў панавалі афрыканскія культы. З другой паловы XVIII ст. усё большы ўплыў сярод афраямайцаў набываюць баптыты. Баптысцкія прапаведнікі ўдзельнічалі ў падрыхтоўцы паўстанняў 1798, 1831, 1865 і 1938 гг. У наш час баптысты, пратэстанты-радыкалы і прадстаўнікі рэлігійных меншасцей звычайна падтрымліваюць Народную Нацыянальную партыю, а англікане, уніяністы і пратэстанты-фундаменталісты — Лейбарысцкую партыю. Назіраецца рэлігійнае раз’яданне сярод прадстаўнікоў буйнога бізнесу, прафсаюзаў і крымінальных груповак.

Дзяржаўнае кіраванне і палітыка

Ямайка — незалежная краіна, уваходзіць у брытанскую Садружнасць. Палітычны лад — канстытуцыйная манархія. Згодна Канстытуцыі 1962 г., глава дзяржавы — каралева Велікабрытаніі, якая афіцыйна мае тытул каралевы Ямайкі. Яна са згоды ўраду прызначае генерал-губернатара, пры якім дзейнічае Патаемная рада з 10 чалавек (звычайна ў яе склад уваходзяць прадстаўнікі заканадаўчай, выканаўчай і судовай улады). Заканадаўчая ўлада належыць двухпалатнаму парламенту. У ніжэйшую Палату прадстаўнікоў (House of Representatives) уваходзіць 60 членаў, выбраных грамадзянамі Ямайкі пад час галасавання па партыйных спісах. Прадстаўнікі партыі, набраўшай большасць галасоў, прызначаюць спікера Палаты і прэм’ер-міністра. Астатнія прадстаўнікі фарміруюць апазіцыю. Вышэйшая палата — Сенат, у склад якога генерал-губернатар па радзе прэм’ер-міністра і лідара апазіцыі прызначае частку прадстаўнікоў ніжэйшай Палаты (усяго 21 член, якія размяркоўваюцца прапарцыянальна складу ніжэйшай Палаты). Выканаўчую ўладу прадстаўляе ўрад, прызначаны генерал-губернатарам па рэкамендацыі прэм’ер-міністра. Судовую ўладу прадстаўляе Сход Правасуддзя (Court of Justice), члены якога прызначаюцца генерал-губернатарам. Большую частку ўзброенных сіл складаюць прафесійныя Ямайскія сілы самаабароны (Jamaica Defense Force). Акрамя таго дзейнічаюць агульнадзяржаўныя Ямайскія сілы службы канстэбляў (Jamaica Constabulary Force), якія выконваюць ваенныя і паліцэйскія функцыі. Ахову грамадскага парадку здзейсняюць парафіяльная паліцыя і дабраахвотная міліцыя. На Ямайке дзейнічае 51 палітычная арганізацыя, аднак большасць галасоў традыцыйна збіраюць Лейбарыская партыя (лідар Брус Голдынг, з 2007 — правячая) і Народная Нацыянальная партыя (лідар Портыя Сімпсан-Мілер). Абедзве партыі не маюць істотных адрозненняў у праграмах і дэкларуюць прынцыпы пабудовы сацыяльна-арыентаванага грамадства і незалежнай знешняй палітыкі.

Эканоміка

Грашовая адзінка — ямайскі долар, аднак паралельна яму легальна ўжываецца долар ЗША (USD). ВУП на душу насельніцтва — каля 9300 долараў (2017)[4]. Важнейшая крыніца даходаў у канвертуемай валюце — абслугоўванне турыстаў (20 % ВУП). На працах, звязаных з абслугоўнавеенм турызму працуюць да 30 % эканамічна актыўнага насельніцтва. Тым не менш спецыялісты лічаць, што магчымасці для развіцця турызму далёка не вычарпаны. Развіццё галіны стрымліваецца канкурэнцыяй з боку Карыбскіх краін і складанай крымінальнай сітуацыяй. Важную ролю ў эканоміцы граюць грашовыя паступленні ад працуючых за мяжой (20 % ВУП) і экспарт сельскагаспадарчай прадукцыі, прадукцыі харчовай прамысловасці, баксітаў і гліназёму, штучнага карунду. Значная частка прадпрыемстваў (баксітная прамысловасць, унутраны транспарт і энергетыка, лясная і камунальная гаспадарка) належаць дзяржаве. Для прыцягнення знешніх інвестыцый заснавана некалькі свабодных эканамічных зон са спрошчанымі формамі рэгістрацыі і падаткаабкладання.

Галоўныя галіны прамысловасці — здабыча баксітаў і вытворчасць гліназёму. Баксітная прамысловасць адыгрывала значную ролю ў эканамічным развіцці краіны ў 1956—1980 гг., аднак падзенне кошту алюмінія і баксітнай сыравіны ў 1980-ых гг. выклікалі працяглы эканамічны крызіс гэтай галіны гаспадаркі. Харчовая і лёгкая прамысловасць прадстаўлены дробнымі прадпрыествамі, якія заняты вытворчасцю цукру, рому, тканін, мэблі, цыгар, сувеніраў. На ЗША прыходзіцца 40 % знешняга гандлю. Іншыя важныя знешнегандлёвыя партнёры: ЗША, Канада, Велікабрытанія, краіны ЕС. Імпарт пераважна складаецца з прадуктаў харчавання і паліва.

Сельская гаспадарка дае 7,5 % ВУП[4] і яе роля ў эканамічным жыцці краіны няўхільна зніжаецца. Аднак у сельскагаспадарчай вытворчасці занята каля 17 % працаздольнага насельніцтва. Усяго выкарыстоўваецца каля 1 млн гектараў зямлі. 40 % плантатарскіх гаспадарак лічацца буйнымі і займаюць больш за 20 гектараў зямельных угоддзяў. Астатнія — невялікія фермерскія гаспадаркі — не перавышаюць 2 — 3 гектараў. У каланіяльныя час эканоміка вострава базавалася на вырошчванні цукровага трыснягу, плантацыі размяшчаліся на поўдні вострава. У пачатку XX стагоддзя амерыканскія кампаніі арганізавалі на Ямайцы буйную экспартную вытворчасць бананаў, а таксама какавы, кавы і какосаў. Амерыканцы заняліся і развіццём інфраструктуры Ямайкі (чыгуначная сетка і т. п.). Сёння вырошчванне бананаў, кавы, цукровага трыснягу і вытворчасць рому застаюцца важнымі галінамі гаспадаркі і найважнейшай экспартнай прадукцыяй. Іншыя экспартныя культуры: бананы, какосы, кава, тытунь, бавоўна і г. д. Для ўнутранага ўжытку вырошчваюць рыс, кукурузу, амарант, садавіну і гародніну. Ва ўнутраных раёнах займаюцца жывёлагадоўляй. У заходніх раёнах краіны незаконна вырошчваюцца індыйскія каноплі, з якіх робіцца марыхуана

Культура і адукацыя

Традыцыйная культура Ямайкі ўвабрала ў сябе многія рысы еўрапейскай, афрыканскай і ў меньшай ступені азіяцкай культурных традыцый. На аснове англійскай мовы пад уплывам афрыканскіх і раманскіх моў на Ямайке сфарміраваўся спецыфічны дыялект патва (patwa), якім у паўседзённым жыцці карыстаецца большасць ямайцаў. У ім таксама вылучаюць шэраг гаворак (мантэга патва, раста-крэоль, марун-крэоль і г. д.). З канца XIX ст. ямайская патва ўжывалася ў літаратуры. У вусным фальклоры распаўсюджаны калядныя казкі і легенды, цыкл казак пра павука Энэнсі (Anansi), міфы і паданні аб стварэнні свету, духах і прывідах. Найбольш вядомыя англамоўныя пісьменнікі ямайскага паходжання: Клод Мак-Кі (Claude McKay), Хэзл Кэмпбел (Hazel Campbell), акцёр і паэт Луіс Бенет-Коверлі (Louise Bennett-Coverly). На востраве жылі і працавалі пісьменнікі Ян Флемінг і Дэрак Вэйлкот (лаўрэат Нобелеўскай прэміі па літаратуры 1993 г.). У краінах Паўночнай Амерыкі і Карыбскага басейну вядомы журналіст, філосаф і палітык ямайскага паходжання, барацьбіт за правы негрыцянскага насельніцтва ў ЗША, Маркус Гарві (Marcus Harvey).

Для ямайскай музычнай і танцавальнай культуры характэрна спалучэнне шматлікіх мясцовых і знешніх традыцый. У міжваенны перыяд у ЗША і некаторых еўрапейскіх краінах папулярнасцю карыстаўся ямайскі джаз. У другой палове ХХ ст. на Ямайцы ўзнік музычны стыль рэгі (reggae). Найбольш вядомыя выканаўцы — Боб Марлі (Bob Marley), Джымі Кліф (Jimmy Cliff) і Пітар Тош (Peter Tosh). Акрамя рэгі на Ямайцы існуе мноства іншых мясцовых стыляў і напрамкаў. Дзейнічае Ямайская Танцавальная асацыяцыя, якая праводзіць штогадовыя конкурсы і фестывалі. З запазычаных стыляў найбольш папулярныя — рок, ска, рэп, джангл. Многія ямайскія музыкі і спевакі працуюць у ЗША, Велікабрытаніі і Канадзе.

У сярэдзіне ХХ ст. сфарміраваўся «ямайскі» стыль жывапісу. Вядомыя прадстаўнікі: Эдна Мэнлі (Edna Manley), Альберт Хью (Albert Huie), Капо (Kapo).

Ва ўсім свеце добра вядома ямайскае кулінарнае мастацтва (галоўным чынам, алкагольныя напоі, кандытарскія вырабы і стравы на аснове ямайскага перцу).

Найбольш папулярныя віды спорту: футбол, лёгкая атлетыка, крыкет, бабслей. На Алімпійскіх гульнях у Пекіне (2008 г.) нацыянальная зборная Ямайкі атрымала 6 залатых медалёў, з якіх 3 на рахунку лёгкаатлета Усейна Болта.

Хаця абавязковая пачатковая адукацыя была ўведзена ў краіне ў 1860 — 1870-ых гг., да другой паловы ХХ ст. не мелася адзінай сістэмы адукацыі. У выніку адукацыйных рэформ 1972—1976 і 1982 гг. была створана сістэма, набліжаная да амерыканскай. На яе развіццё траціцца каля 11 % дзяржаўнага бюджэту. Дзейнічае 6 ўстаноў, якія даюць вышэйшы ўніверсітэцкі ўзровень адукацыі.

Турызм

Ямайка — сусветна вядомы кліматычны курорт. Большасць турыстаў наведваюць з яго з мэтай адпачынку на моры. Найбольшай папулярнасцю карыстаюцца пляжы на заходняй і паўночнай частках вострава (так званая Ямайская Рыўера). У Спаніш-Таўне захаваўся стары каланіяльны горад, пабудаваны ў XVII — пачатку ХХ стст. У Кінгстане дзейнічае шэраг музеяў, у тым ліку Гістарычны музей і музей Боба Марлі. Іншыя атракцыі: вадапады на рацэ Дэнс-Рывер, гістарычны нацыянальны парк на месцы плантацыі Бельведэра і інш. На працягу года праводзяцца фестывалі, у тым ліку штогадовы забаўляльны карнавал. Для грамадзян Беларусі для наведвання Ямайкі абавязковая віза. Турыстычную візу (без права на працу) да 30 дзён набывання магчыма аформіць пры прыбыцці (пры ўмове наяўнасці забраніраваннага жылля).

Некаторыя цікавінкі

Порт-Роял меў славу «самага грэшнага горада ва ўсім хрысціянскім свеце», паколькі туды з выспы Тартуга перамясцілася «сталіца» марскіх разбойнікаў. У канцы XVII стагоддзя ў горадзе Порт-Роял было 8 тысяч жыхароў, з іх — паўтары тысячы піратаў. Аднак 7 чэрвеня 1692 года большая частка гэтага «распуснага Вавілона» у выніку землетрасення знікла ў марской бездані. Ўзрадаваная царква каталіцкай Іспаніі паспяшалася паведаміць, што «Бог пакараў бязбожны горад за грахі».
Ужо ў другой палове XVII стагоддзя ў найбольш аддаленых горна-лясістых раёнах Ямайкі пасяліліся мароны — збеглыя негры-рабы і іх нашчадкі, якія стварылі нешта накшталт ўласнай дзяржавы. Яны здзяйснялі набегі з мэтай захопу жывёлы і іншых рабаванняў, і ў выніку ў канцы XVIII стагоддзя англічане правялі дэпартацыю маронаў ў Афрыку (у С’ера-Леонэ, дзе яны заснавалі горад Фрытаўн). Але не ўсіх. Многія ямайскія мароны па-ранейшаму маюць свае ўласныя традыцыі і размаўляюць на сваёй уласнай мове, вядомай тут як «краманці». Ямайскія мароны вынайшлі тэхніку падрыхтоўкі ежы Jerk (cooking) з выкарыстаннем курыцы і спецый.

Многія ямайцы азіяцкага паходжання атрымалі сусветную вядомасць: мадэль Наомі Кэмпбэл, жакей Шон Брыдгмахан, канадскі мільярдэр Мішэль Ле Чын.

Зноскі

Літаратура

Carnegie Ch. V. Garvey and the Black Transnation. // Small Axe, No 5, vol.3, 1999. — p. 48 — 66 Chevannes B. Rastafari: Roots and Ideology. — Syracuse: Syracuse University Press, 1994.
Jamaica: A Plantation Community in Slavery and Freedom. / Higman B. W., Aarons G. A., Karklins K., Reitz E. J. — Barbados: University of West Indies Press, 1998
Maroon Heritage: Archaeological, Ethnographic, and Historical Perspectives. / Ed. E. K. Agorsah. — Barbados: Canoe Press, University of West Indies Press, 1994
Senior O. The Encyclopedia of Jamaican Heritage. — Kingston: Twin Guinep Publishers Ltd, 2004

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ямайка
Рэсурс пра розныя бакі жыцця Ямайкі
Рэсурс для наведвальнікаў Ямайкі
Банк Ямайкі
Паштовая карпарацыя Ямайкі
Кіраўніцтва па прыёму паштовых адпраўленняў Ямайкі на сайце Белпошты Архівавана 29 верасня 2008.
Інфармацыя для наведвальнікаў Ямайкі на сайце Interfax.by Архівавана 22 сакавіка 2009.

Тэмы гэтай старонкі (7):
Катэгорыя·Астраўныя дзяржавы
Катэгорыя·Ямайка
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Катэгорыя·Англамоўныя краіны і тэрыторыі
Катэгорыя·Унітарныя дзяржавы
Катэгорыя·Дзяржавы паводле алфавіта
Катэгорыя·Канстытуцыйныя манархіі