wd wp Пошук:
    ⬜

    Гімн любові

    Фрагмент 1-га ліста да Карынфян на папірусе III стагоддзя (1 Кар 7:33—8:4, Папірус 15[en]).

    Гімн любові — фрагмент біблейскага 1-га ліста да Карынфян святога апостала Паўла (1 Кар 13:1—13). Гэта песня[pl] хвалы, а таксама спроба тлумачэння, што такое любоў, праз пералік яе рыс.

    Паводле апостала Паўла, дар любові надае сэнс і каштоўнасць усім астатнім духоўным дарам[en]. Апостал Павел сцвярджае, што любоў — гэта імкненне да дабра і шчасця. Гэта прынясенне сябе ў бескарыслівы дар, сіла, якая пераадольвае эгаізм («не шукае свайго», 1 Кар 13:5). Ён таксама падкрэслівае важнасць самой веры праз некрытычны давер («усяму верыць, на ўсё спадзяецца», 1 Кар 13:7).

    «Гімн любові» таксама называюць «Песняй песняў Новага Запавету». У сваю чаргу, Папа Рымскі Бенедыкт XVI у сваёй першай энцыкліцы «Бог ёсць Любоў[en]» («Deus caritas est», 2005) назваў «Гімн любові» «вялікай хартыяй усёй касцёльнай паслугі»[1].

    Тэкст «Гімна любові» ў якасці біблейскага чытання часта суправаджае сакрамэнт[en] шлюбу ў хрысціянскіх цэрквах. Фрагменты і асобныя цытаты з «Гімна любові», а таксама іх парафразы нярэдка выкарыстоўваюцца ў разнастайных мастацкіх творах, у тым ліку ў літаратуры, музыцы і кіно .mw-parser-output .ts-Пераход img{margin-left:.285714em}Перайсці да раздзела ««Гімн любові» ў культуры».

    Пераклады на беларускую мову

    Уся Біблія або асобныя яе часткі неаднаразова перакладаліся на беларускую мову, аднак агульнапрынятага і прызнанага ўсімі канфэсіямі перакладу не існуе. Ніжэй змешчаны некаторыя з перакладаў «Гімна любові» на беларускую мову, тэксты перакладаў прыведзены ў арыгінальных варыянтах правапісу.

    Пераклад Яна Станкевіча і Майсея Гітліна (выданне 1973 года)  

    Першы ліст сьвятога Паўлы апостала да Карынцян. 13
    1Калі б я гу́каў мовамі людзскімі й ангільскімі, а міласьці ня меў, дык я — медзь зьвінячая і цымбалы гучныя. 2І калі б я меў прароцтвы, і ведаў усі тайны, і меў усялякае знацьцё, і меў бы ўсю веру, ажно горы перасуваў, а міласьці ня меў, — то я нічога. 3I калі б раздаў усе меньне свае, і калі б аддаў цела свае на спаленьне, а міласьці ня меў, — дык гэта імне не карысна. 4Міласьць цярплівая, зычлівая, міласьць не завідная, міласьць не вяльмуецца, не пыхацее, 5Не заховуецца нялець, ня шукае свайго собскага, ня квеліцца, ня думае ліха, 6Ня цешыцца зь бяспраўя, але цешыцца з праўды; 7Усе пакрывае, усяму вера, усяго спадзяецца, у вусім трывае. 8Міласьць ніколі не перастаець, хоць ё прароцтвы, але перастануць, хоць ё мовы, але перастануць, хоць ё веда, але перастане. 9Бо мы часткава ведаем і часткава праракаем. 10Як настане дасканальнае, тады часткавае адда́ліцца. 11Як я быў бязьлеткам, я зюкаў, як бязьлетак, я думаў, як бязьлетак, я разважаў, як бязьлетак; а як стаў мужам, дык пакінаў бязьлетнае. 12Цяпер мы глядзім, бы пераз шкло, наўманы, але тады відам да віду; цяпер я ведаю часткава, а тады пазна́ю, падобна як я супоўна пазнаны. 13Цяпер трываюць тры: вера, надзея, міласьць; гэтыя тры, але большая зь іх міласьць.[2]

    Пераклад Лукаша Дзекуць-Малея і Антона Луцкевіча (выданне 1991 года)  

    Пе́ршае Пасланьне да Карыньцянаў Сьвятога Апостала Паўлы. Разьдзе́л 13
    1Калі я гавару мовамі чалаве́чымі і ангельскімі, а любві ня маю, то я ме́дзь зьвінячая ці кімвал гудзячы. 2Калі я маю прароцтва, і ве́даю ўсе́ тайны і ўсякае ве́даньне, і калі маю ўсю ве́ру, каб і горы перастаўляць, а ня маю любві, дык я нішто. 3І калі я раздам усю маемасьць маю і аддам це́ла маё на спале́ньне, а любві ня маю, дык няма мне́ ніякае карысьці. 4Любоў це́рціць доўга, міласэрная яна; любоў не завідуе; любоў не вывышшаецца, не надзімаецца, 5ня буяніць, ня шукае свайго, не гняўліва, ня думае благога, 6ня радуецца з крыўды, але це́шыцца з праўды. 7Усё пакрывае, усяму ве́рыць, усяго спадзяе́цца, усё це́рпіць. 8Любоў ніколі ня чэзьне, а вось прароцтвы — і тыя чэзнуць, і мовы змоўкнуць, і ве́да зьніштожыцца. 9Бо мы часткова ве́даем і часткова прарочым; 10калі ж прыдзе дасканалае, тады тое, што часткова, счэзьне. 11Калі я быў дзіцяткам, дык падзіцячаму гаварыў, падзіцячаму разважаў; я як стаўся мужам, дык пакінуў дзіцячае. 12Цяпе́р мы бачым як-бы праз мутнае шкло, дагадваючыся; тады-ж абліччам да аблічча; цяпе́р я пазнаю́ часткова, а тагды пазна́ю гэтак сама, як сам я пазна́ны. 13А цяпе́р трываюць ве́ра, надзе́я, любоў — гэтыя тры; але большая з іх — любоў.[3]

    Пераклад Васіля Сёмухі (выданне 2002 года)  

    Першае пасланьне да Карынфянаў. Разьдзел 13
    1Калі я гавару мовамі чалавечымі і анёльскімі, а любові ня маю, дык я — медзь звонкая, альбо кімвал гулкі, 2Калі маю дар прароцтва, і ведаю ўсе таямніцы, і маю ўсякія веды і ўсю веру, так што магу і горы перастаўляць, а ня маю любові, — дык я нішто. 3І калі я раздам усю маёмасьць маю і аддам цела маё на спаленьне, а любові ня маю, — няма мне ў тым ніякай карысьці. 4Любоў церпіць доўга, умілажальваецца, любоў не зайздросьціць, любоў не праслаўляе сябе, не ганарыцца, 5ня бушуе, ня шукае свайго, не раздражняецца, не намышляе ліха, 6ня радуецца зь няпраўды, а разам цешыцца зь ісьціны; 7усё пакрывае, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё пераносіць. 8Любоў ніколі ня мінецца, хоць і прароцтвы спыняцца, і мовы змоўкнуць, і веды скасуюцца. 9Бо мы часткова ведаем і частакова прарочым; 10а калі настане дасканалае, тады тое, што частковае, спыніцца. 11Калі я быў дзіцем, дык па-дзіцячы гаварыў, па-дзіцячы мысьліў, па-дзіцячы разважаў; а як стаўся мужчынаю, дык пакінуў дзіцячае. 12Бо цяпер мы бачым, як празь цьмянае шкло, наўздогадзь, а тады твар да твару; цяпер я ведаю часткова, тады ж спазнаю так, як і я спазнаны. 13А тым часам жывуць вось гэтыя тры: вера, надзея, любоў; але любоў зь іх найбольшая.[4]

    Пераклад Беларускага біблейскага таварыства (выданне 2012 года)  

    Першы ліст да Карынцянаў. 13
    1Калі б я гаварыў мовамі людзей і анёлаў, а любові не меў бы, я быў бы як медзь, што звініць, або цымбалы, што гудзяць. 2І калі б я меў дар праракавання ды зведаў усе таямніцы і ўсякія веды, і меў усю веру, што і горы пераносіць, але любові не меў бы, я быў бы нічым. 3І калі б раздаў на бедных усю сваю маёмасць і цела сваё аддаў на спаленне, але любові не меў бы, ніякай мне з гэтага карысці. 4Любоў доўгацярплівая, любоў ласкавая, не зайздросціць, не бывае ганарыстай, не надзімаецца, 5не амбітная, не шукае таго, што сваё, не злуецца, не думае благога, 6не цешыцца з несправядлівасці, але радуецца праўдзе, 7усё пераносіць, ва ўсё верыць, на ўсё спадзяецца, усё церпіць. 8Любоў ніколі не знікае. А вось прароцтвы знікнуць, і мовы змоўкнуць, і веды занепадуць. 9Бо мы часткова пазнаём і часткова праракуем. 10Калі ж надыдзе дасканалае, знікне тое, што частковае. 11Калі я быў дзіцем, гаварыў па-дзіцячаму, думаў па-дзіцячаму, а як стаў мужам, пазбыўся таго, што дзіцячае. 12Цяпер мы бачым быццам праз мутнае шкло, не выразна, а тады тварам у твар. Цяпер пазнаю часткова, а тады пазнаю так, як я сам пазнаны. 13Дык цяпер трываюць гэтыя тры: вера, надзея і любоў; але большая з іх — любоў.[5]

    Пераклад Антонія Бокуна (выданне 2016 года)  

    Першае пасланьне да Карыньцянаў. Разьдзел 13
    1Калі я гавару мовамі чалавечымі і анёльскімі, а любові ня маю, я — медзь, якая зьвініць, ці цымбалы, якія гудуць. 2І калі я маю прароцтва, і ведаю ўсе тайны і ўсякае веданьне, і калі маю ўсю веру, каб і горы перастаўляць, а любові ня маю, я — нішто. 3І калі я раздам усю маёмасьць маю, і аддам цела маё на спаленьне, а любові ня маю, няма мне ніякае карысьці. 4Любоў доўга церпіць, робіць дабро; любоў не зайздросьціць; любоў не вывышаецца, не надзімаецца, 5ня робіць непрыстойнага, не шукае свайго, ня гневаецца, ня думае ліхога, 6ня радуецца з няправеднасьці, але цешыцца з праўды; 7усё вытрымлівае, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё трывае. 8Любоў ніколі ня зьнікне, калі нават прароцтвы зьнікнуць, калі мовы змоўкнуць, калі веданьне зьнішчыцца. 9Бо мы часткова ведаем і часткова прарочым; 10а калі прыйдзе дасканалае, тады тое, што частковае, зьнікне. 11Калі я быў немаўлём, як немаўлятка гаварыў, як немаўлятка думаў; а калі стаўся мужам, пакінуў тое, што немаўляці. 12Бо цяпер мы бачым праз [мутнае] шкло, невыразна; а тады — абліччам да аблічча; цяпер я разумею часткова, а тады пазнаю [гэтаксама], як я сам пазнаны. 13А цяпер застаюцца вера, надзея, любоў — гэтыя тры; але большая з іх — любоў.[6]

    Пераклад Рымска-Каталіцкага Касцёла на Беларусі (выданне 2017 года)  

    Першае пасланне да Карынцянаў. 13
    1Калі я гавару мовамі людзей і анёлаў, а любові не маю, я — як медзь звонкая або гулкія цымбалы. 2Калі маю дар прароцтва і спазнаў усе таямніцы, і маю ўсякія веды і паўнату веры, каб перастаўляць горы, а любові не маю, то я — нішто. 3Калі раздам усю маёмасць сваю і аддам цела сваё на спаленне, а любові не маю, няма мне з гэтага ніякай карысці. 4Любоў доўгацярплівая, любоў ласкавая, не зайздросціць, любоў не пыхлівая, не ганарыцца, 5не бессаромная, не шукае свайго, не гневаецца, не памятае зла, 6не радуецца несправядлівасці, але радуецца разам з праўдай. 7Усё зносіць, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё церпіць. 8Любоў ніколі не мінае. Не так як прароцтвы, якія спыняцца, ці мовы, якія змоўкнуць, ці веды, якія скончацца. 9Бо мы часткова пазнаем і часткова прарочым, 10а калі настане дасканалае, тады тое, што частковае, знікне. 11Калі я быў дзіцём, то як дзіця гаварыў, як дзіця думаў, як дзіця разважаў; а калі стаў мужчынам, то пакінуў дзіцячае. 12Бо цяпер мы бачым праз люстэрка, цьмяна, а тады — тварам у твар. Цяпер я ведаю часткова, тады ж спазнаю так, як і я спазнаны. 13А цяпер трываюць вера, надзея і любоў — гэтыя тры, але найбольшая з іх — любоў.[7]

    Пераклад Біблейскай камісіі Беларускай Праваслаўнай Царквы (выданне 2017 года)  

    Да Кары́нфян першае пасланне святога Апостала Паўла. Раздзел 13
    1Калі я размаўля́ю мовамі чалаве́чымі і а́нгельскімі, а любові не ма́ю, то я — медзь, якая звініць, альбо кімва́л, які гудзе́. 2Калі я маю дар прароцтва, і вало́даю усімі тайнамі і ўсімі ве́дамі, і ма́ю ўсю веру, так што магу і горы перастаўля́ць, а любові не ма́ю, то я — нішто. 3І калі я разда́м усю маёмасць сваю і адда́м це́ла сваё на спале́нне, а любові не ма́ю, то няма мне ніякай кары́сці. 4Любоў доўгацярплі́вая, міласэ́рная, любоў не зайздро́сціць, любоў не ўзвыша́е сябе, не ганары́цца, 5не бясчы́нствуе, не шука́е свайго, не раздражня́ецца, не па́мятае зла, 6не ра́дуецца няпра́ўдзе, а ра́дуецца ісціне; 7усё пакрыва́е, усяму верыць, на ўсё спадзяе́цца, усё перано́сіць. 8Любоў ніколі не перастае́, хоць і прароцтвы зні́кнуць, і мовы змо́ўкнуць, і веды зні́кнуць. 9Бо мы частко́ва ве́даем і частко́ва праро́чым; 10а калі наста́не даскана́лае, тады тое, што частко́вае, зні́кне. 11Калі я быў дзіцём, то размаўля́ў па-дзіця́чаму, ду́маў па-дзіця́чаму, разважа́ў па-дзіця́чаму; а калі стаў мужчынам, то пазбы́ўся дзіця́чага. 12Цяпер мы бачым у адлюстрава́нні, невыра́зна, а тады — твар у твар; цяпер я ве́даю частко́ва, а тады спазна́ю так, як і я спазна́ны. 13Цяпер жа застаю́цца вера, надзея, любоў — гэтыя тры; але найбо́льшая з іх — любоў.[8]

    Гісторыя

    Апостал Павел на карціне Рэмбранта.

    «Гімн любові» з’яўляецца часткай Першага ліста да Карынфян апостала Паўла.

    Першы раз Павел наведаў Карынф пад канец 50 года і заставаўся там каля васямнаццаці месяцаў. За гэты час ён навярнуў у хрысціянства значную колькасць язычнікаў і яўрэяў, арганізаваў жыццё хрысціянскай супольнасці. Аднак, калі Павел ад’ехаў, аказалася, што нованавернутыя хрысціяне не адмовіліся да канца ад старых звычак і былога ладу жыцця. Некаторыя заставаліся пад моцным уплывам язычніцтва, іншыя хацелі вярнуцца ў іўдаізм. Найбольшай праблемай быў удзел у язычніцкіх культах, выпадкі святатацтва падчас Эўхарыстыі, схільнасць да экстатычных станаў, як у містэрыйных культах, сексуальная свабода, а таксама прыняцце язычніцкай філасофіі, асабліва платанізму, што вяло да адкідвання істотнай праўды веры — уваскрашэння цела[9].

    Першае пасланне да Карынфян магчыма было напісана Паўлам восенню 54 года, калі Павел знаходзіўся ў Эфесе падчас другога місійнага падарожжа. Прычынай напісання паслання быў візіт людзей Хлоі і ліст карынфян, у якім яны задавалі апосталу пытанні і выказвалі свае сумненні (1 Кар 7,1). Адказваючы, Павел згадвае таксама іншыя складаныя сітуацыі, якія мелі месца ў карынфскай супольнасці: падзелы паміж хрысціянамі, казіродства, распусту, стаўленне да ўлады, выбар жыццёвага стану — сужэнства або цэлібат, спажыванне мяса, ахвяраванага ідалам, парадак на літургічных сходах, карыстанне з розных дароў Духа Святога і самае істотнае — пытанне наконт уваскрашэння і вечнага жыцця[9].

    Вакол гісторыі стварэння «Гімна любові» існуе шэраг сумнеўных момантаў, якія можна падзяліць на тры катэгорыі:

    Назва

    «Гімн любові» належыць да характэрнага для Старажытнай Грэцыі жанру гімна, «гімна хвалы найвышэйшай дабрадзейнасці», які пранік у яўрэйскую традыцыю мудрасці (Мдр 7:22—8:1 і 3 Езд 4:34—40)[14].

    У гімне апостал Павел апісвае паняцце любові старажытнагрэчаскім тэрмінам «ἀγάπη»[15], які мае нявызначаную гістарычную этымалогію[16][17]. У дабіблейскай грэчаскай мове гэты тэрмін амаль ніколі не ўжываўся ў форме назоўніка[17]. Ён выкарыстоўваўся або ў форме дзеяслова (стар.-грэч.: ἀγαπᾶν), або ў форме прыметніка (стар.-грэч.: ἀγαπητός). Дзеяслоўная форма «ἀγαπᾶν» мае мноства значэнняў (праяўляць прыхільнасць, пераконваць, лашчыць, жадаць, быць задаволеным, атрымліваць задавальненне ад нечага і г.д.), але найбольш распаўсюджаным яго значэннем было «праяўляць любоў»[17]. Прыметнік «ἀγαπητός» ужываўся, напрыклад, у такіх выразах, як «любімае дзіця», і азначаў «больш любімае, чым астатнія нашчадкі»[17]. Форма назоўніка была ўведзена перакладчыкамі Септуагінты пры перакладзе Песні песняў Саламона: тут гэтае слова ўпершыню становіцца тэрмінам, які азначае любоў. А ў Новым Запавеце гэты тэрмін становіцца асноўным для абазначэння любові[17][18]. Тэрмін «ἀγάπη» не мае нічога агульнага з магічнай сілай «ἐρᾶν» («кахаць»), але ў ім ёсць нешта ад цеплыні «φιλεῖν» («любіць»)[17]. У біблейскай грэчаскай мове ён выкарыстоўваецца для адлюстравання любові Бога і зазвычай азначае прывілеяванае становішча чалавека ў вачах Бога, які ўзлюбіў яго па-над усім[17][19].

    У старажытналацінскіх перакладах і ў Вульгаце выкарыстоўваюцца лацінскія адпаведнікі «caritas» або «dilectio»[18]. У «Гімне любові» выкарыстоўваецца менавіта слова «caritas», але апрача гэтага выпадку сустракаецца даволі рэдка. «Caritas» звычайна асацыіруецца з міласэрнасцю і з’яўляецца тэрмінам значна бяднейшым, чым «ἀγάπη»[18].

    Змест

    Гімн складаецца з трох тэматычных частак[20]:

    Першая частка

    Карціна Андрэа дзі Нікола[en] «Любоў» (англ.: «Charity», 1495—1500).

    1Калі я гавару мовамі людзей і анёлаў, а любові не маю, я — як медзь звонкая або гулкія цымбалы. 2Калі маю дар прароцтва і спазнаў усе таямніцы, і маю ўсякія веды і паўнату веры, каб перастаўляць горы, а любові не маю, то я — нішто. 3Калі раздам усю маёмасць сваю і аддам цела сваё на спаленне, а любові не маю, няма мне з гэтага ніякай карысці.

    У 12-м раздзеле Першага ліста да Карынфян, які непасрэдна папярэднічае «Гімну любові», апостал Павел пералічвае дары Святога Духа: слова мудрасці, слова пазнання, вера, дар аздараўлення, моц чыніць цуды, прароцтва, распазнаванне духаў, розныя мовы, тлумачэнне моў (1 Кар 12:8—10). Завяршаючы размову пра гэтыя дары, аўтар заклікае: «Але імкніцеся да большых дароў, і я пакажу вам шлях яшчэ больш дасканалы» (1 Кар 12:30). Гэты заклік з’яўляецца ўводзінамі ў тэкст гімна і адначасова арыенцірам да першай яго часткі.

    У першай частцы Гімна апостал Павел звяртаецца да любові (стар.-грэч.: αγαπη), як да найвышэйшага з дароў. Уся частка пабудавана паводле адной мадэлі: аўтар паслядоўна пералічвае дары, якія могуць быць у чалавека, а таксама ўчынкі, якія чалавек можа здзейсніць, — і абвяшчае, што ўсе гэтыя рэчы нішто пры адсутнасці любові. Пераходзячы ад аднаго дару да іншага, апостал прытрымліваецца парадку дароў з пункту гледжання ўзрастання іх значнасці: ад дару размовы на мовах («калі я гавару мовамі людзей і анёлаў»), праз інтэлектуальныя дары («калі маю дар прароцтва і спазнаў усе таямніцы, і маю ўсякія веды») і дары, звязаныя з верай («калі маю… паўнату веры, каб перастаўляць горы»), да ўчынкаў бескарыслівага дабра і самаахвяравання («калі раздам усю маёмасць сваю і аддам цела сваё на спаленне»). Такім чынам, паводле апостала Паўла, чалавек можа ўсё выказаць, усё ведаць, усё магчы, але гэта не прынясе яму асабіста ніякай карысці, калі ён не будзе мець у сабе любові. Для Царквы, для грамады веруючых гэтыя дары не губляюць карысці, але тых, хто гэтымі дарамі валодае, яны не збаўляюць[21].

    У першым вершы адметным з’яўляецца слова «цымбалы», якое часта выкарыстоўваецца ў Старым Запавеце, у той час як у Новым Запавеце яно выкарыстоўваецца толькі ў гэтым месцы[22]. У часы Паўла гэта быў інструмент, які выкарыстоўваўся ў язычніцкіх культах, асабліва для пакланення Кібеле і Дыянісу[22][23]. Па гэтай прычыне Харальд Рызенфельд[de] меркаваў, што спасылка на «гулкія цымбалы» мае адносіны да язычніцкага мінулага Карынфян, якое таксама згадваецца ў 1 Кар 12:2 («калі вы былі язычнікамі»)[24]. У другім вершы «перасоўванне гор» азначае здзяйсненне немагчымага[22], знішчэнне любых перашкод на шляху, якімі б вялікімі яны ні былі[21]. Верш сканчваецца высновай «я быў бы нічым», якая паказвае, што хрысціянін існуе толькі дзякуючы любові. У трэцім вершы згадваецца спаленне на кастры[en] («kauthesōmāi», але не «kauthesō-māi»), якое ў старажытнасці лічылася самым жорсткім відам пакарання.

    Другая частка

    Карціна Антоніса ван Дэйка «Любоў» (англ.: «Charity», 1627—1628).

    4Любоў доўгацярплівая, любоў ласкавая, не зайздросціць, любоў не пыхлівая, не ганарыцца, 5не бессаромная, не шукае свайго, не гневаецца, не памятае зла, 6не радуецца несправядлівасці, але радуецца разам з праўдай. 7Усё зносіць, усяму верыць, на ўсё спадзяецца, усё церпіць.

    Другая частка гімна (вершы 4—7) прысвечана пераліку якасцяў любові. Апостал Павел апісвае любоў 15 дзеясловамі[~ 1], якія ўтвараюць своеасаблівы «кодэкс» паводзін хрысціяніна па адносіне да іншага чалавека. У гэтай частцы гімна пералічваюцца цноты, якія адначасова з’яўляюцца як прычынай, так і вынікам любові — гэта цярплівасць, прабачэнне, пакора, а таксама гатоўнасць рабіць дабро.

    Адметным у 4-ым вершы з’яўляецца стар.-грэч. дзеяслоў «χρηστεύεται», які ў беларускіх перакладах зазвычай перадаецца прыметнікамі «ласкавая» або «міласэрная», а Васіль Сёмуха перакладае дзеясловам «умілажальваецца». У грэчаскай мове гэтае слова ўжывалася толькі ў ролі назоўніка (стар.-грэч.: χρηστός) і прыметніка (стар.-грэч.: χρηστότης). Дзеяслоўная ж форма сустракаецца толькі ў біблейскіх тэкстах. Першае задакументаванае выкарыстанне гэтага тэрміну ў форме дзеяслова адносіцца да апакрыфічных Псалмоў Саламона 9, 1 (стар.-грэч.: τίνι χρηστεύση, ο θεός). У Новым Запавеце гэты тэрмін сустракаецца толькі ў гэтым месцы. Яшчэ два выкарыстанні гэтага дзеяслова можна сустрэць у Клімента Рымскага[25]. Нямецкі тэолаг Адольф фон Гарнак[en] выказваў здагадку, што апостал Павел запазычыў гэты тэрмін з Крыніцы Q[26].

    Любоў «доўгацярплівая» (стар.-грэч.: μακροθυμει; дзеяслоў) і любоў «ласкавая» (стар.-грэч.: χρηστεύεται; дзеяслоў) утвараюць своеасаблівую пару. Калі першая якасць — пасіўны аспект любові, то другая — яе актыўны аспект[25]. Любоў «доўгацярплівая» — значыць марудная на гнеў, марудная на крыўду і помсту. Любоў зносіць крыўды, не адказваючы крыўдзіцелю тым жа[27]. Любоў «ласкавая», у сваю чаргу, уяўляе сабой дзейсную характарыстыку любові[28]. Любоў «ласкавая» пастаянна імкнецца аказаць паслугу бліжняму[29].

    Далей ідзе пералік васьмі адмоўных азначэнняў паняцця любові: восем якасцяў, якія ёй не ўласцівы. Гэтыя азначэнні раскрываюць змест паняцця доўгацярпення і маюць між сабой блізкую сувязь. Так, той, хто мае зайздрасць да пераваг іншага чалавека, — той вывышаецца, гаворачы пра свае ўласныя вартасці; той ганарыцца, г. зн. увесь напоўнены пачуццём самаздаволенасці; той пагарджае іншымі[29]. Паводле Аляксандра Паўлавіча Лапухіна[ru], адмоўныя азначэнні любові можна падзяліць на дзве групы: першыя чатыры маюць на ўвазе злоўжыванне духоўнымі дарамі, а наступныя чатыры больш адносяцца да хрысціянскага жыцця наогул[29].

    Любоў «не бессаромная» (стар.-грэч.: οὐκ ἀσχημονεῖ; дзеяслоў). Пад бессаромнасцю трэба разумець адсутнасць ветлівасці, пачцівасці, якая заўважалася ў некаторых карынфян. Гэта праяўлялася, напрыклад, у тым, што яны часам не давалі гаварыць на багаслужэбных зборах людзям, якія валодалі больш карыснымі для Царквы дарамі, гаворачы ўвесь час самі[29].

    Любоў «не шукае свайго» (стар.-грэч.: οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς). У кожнага з нас ёсць свае правы, але той, хто любіць бліжняга, зусім забываецца на гэтыя правы і клапоціцца толькі пра тое, каб іншыя былі задаволены. Шчасце заключаецца ў тым, каб даваць, і ў тым, каб служыць[30]. Некаторыя ж карынфяне лічылі іначай (што бачна з глаў 6 і 8)[29].

    Любоў «не гневаецца» (стар.-грэч.: οὐ παροξύνεται). Апостал Павел не схільны разглядаць запальчывы, раздражняльны нораў, як нявінную слабасць, але памяшчае яго ў шэраг якасцяў супярэчных любові[29]. Паводле Генры Друманда[en], нішто не можа ў такой ступені зрабіць жорсткім жыццё, пасеяць варожасць, разбурыць святыя сямейныя сувязі, пазбаўляць мужчын іх мужчынскай, спакойнай годнасці, жанчын — сапраўднай жаноцкасці, дзяцей — ласкавай чыстасардэчнасці, як, так званыя, хібнасці характару, пануры, запальчывы, раздражняльны нораў.

    Любоў «не памятае зла» (стар.-грэч.: οὐ λογίζεται τὸ κακόν). Гэта значыць, не ставіць іншым у віну зробленае імі зло. У аснове такой адносіны да бліжніх ляжыць перакананне, што ніхто не хоча наўмысна прыносіць шкоду іншаму. Той, хто любіць, давярае іншым людзям[29].

    Любоў «не радуецца несправядлівасці» (стар.-грэч.: οὐ χαίρει τῇ ἀδικίᾳ), «але радуецца разам з праўдай» (стар.-грэч.: συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ·). З гэтага месца зноў пачынаецца пералік станоўчых уласцівасцяў любові. Праўда тут, як і любоў, увасабляецца. Яны — як родныя сёстры: калі праўда радуецца, то з ёю цешыцца і любоў. Нават у выпадку, калі гэтая праўда разыходзіцца з асабістымі меркаваннямі чалавека, любоў вітае яе[29].

    Любоў «усё зносіць» (стар.-грэч.: πάντα στέγει). Гэта значыць, прабачае ўсе недахопы бліжняга. Пры гэтым, любоў у неабходных выпадках бярэ на сябе ўсе непрыемныя наступствы, якія могуць узнікнуць з такога стаўлення да правіннасцяў людзей[31].

    Любоў «усяму верыць» (стар.-грэч.: πάντα πιστεύει). Гэта значыць, заўсёды давярае людзям, спадзеючыся на тое, што найлепшыя пачуцці ні ў кім не могуць заглухнуць назаўжды. Гэты давер служыць асновай для пакрывання чужых недахопаў і заган[31].

    Любоў «на ўсё спадзяецца» (стар.-грэч.: πάντα ἐλπίζει), «усё церпіць» (стар.-грэч.: πάντα ὑπομένει). Бывае, што для веры ў выпраўленне чалавека ўжо не застаецца месца ў душы таго, хто любіць: сумная рэчаіснасць руйнуе гэтую веру. Але і тады, з падзеннем веры або ўпэўненасці ў выпраўленні бліжняга, сэрца таго, хто любіць, не пакідае надзея на тое, што дабро павінна ў рэшце рэшт перамагчы. Любоў у гэтым спадзяванні на выпраўленне чалавека не стамляецца і цярпліва зносіць усе засмучэнні[31].

    Трэцяя частка

    Карціна Адольфа-Вільяма Бугеро «Любоў» (англ.: «Charity», 1878).

    8Любоў ніколі не мінае. Не так як прароцтвы, якія спыняцца, ці мовы, якія змоўкнуць, ці веды, якія скончацца. 9Бо мы часткова пазнаем і часткова прарочым, 10а калі настане дасканалае, тады тое, што частковае, знікне. 11Калі я быў дзіцём, то як дзіця гаварыў, як дзіця думаў, як дзіця разважаў; а калі стаў мужчынам, то пакінуў дзіцячае. 12Бо цяпер мы бачым праз люстэрка, цьмяна, а тады — тварам у твар. Цяпер я ведаю часткова, тады ж спазнаю так, як і я спазнаны. 13А цяпер трываюць вера, надзея і любоў — гэтыя тры, але найбольшая з іх — любоў.

    Трэцяя частка гімна (вершы 8—13) апавядае пра нятленнасць любові. Асноўная думка гэтай часткі гімна: духоўныя дары знікаюць, а любоў застаецца вечна. Нават найважнейшыя пасля любові цноты — вера і надзея — зазнаюць некаторыя змены, і толькі любоў будзе заўсёды нязменная[31].

    У гэтай частцы гімна апостал Павел праводзіць шэраг супрацьпастаўленняў: у 8-ым вершы — гэта супрацьпастаўленне часовага і вечнага, у вершах 9—10 — частковага і дасканалага, у 11-ым — дзіцячага і дарослага («дзіця» — «муж»), апроч таго праз усю гэтую частку праводзіцца скразная апазіцыя цяперашняга і будучыні («цяпер» — «тады»).

    У 12-м вершы апостал гаворыць, што ў цяперашнім жыцці мы пасцігаем боскае, нібыта ў люстэркавым адлюстраванні. Гэтае параўнанне з часам згубіла сваю актуальнасць, бо сучасныя люстэркі якасна адлюстроўваюць навакольны свет, у той час як у старажытнасці іх рабілі з метала, зазвычай з адшліфаванай да бляску медзі, і адлюстраванне атрымоўвалася скажонае. З гэтай прычыны ў сучасных перакладах фразу «як у люстэрку» (стар.-грэч.: δι’ ἐσόπτρου) часцей за ўсё перакладаюць выразамі накшталт «як скрозь цьмянае шкло», «як скрозь мутнае шкло».

    Выраз «тварам у твар» — гэта семітызм, які азначае блізкі і прамы кантакт. Гэты выраз таксама сустракаецца ў кнізе Быццё (Быц 32:30)[12].

    У завяршальным 13-м вершы апостал звяртаецца ад часовых рэчаў да вечных. У папярэдніх вершах ён казаў пра тое, што духоўныя дары з часам скончаць сваё існаванне, цяпер жа ён гаворыць пра тое, што ніколі не знікне і да набыцця чаго, адпаведна, варта імкнуцца. Гэта тры найважнейшыя цноты хрысціянства — вера, надзея і любоў. Аўтар супрацьпастаўляе гэтыя тры цноты тром духоўным дарам, якія ўзгадваліся раней — дару моў, дару прароцтва і дару ведаў. Сярод трох найвышэйшых цнот, апостал Павел падкрэслівае вышэйшасць любові, бо гэта боская цнота. Пра Бога нельга сказаць, што Ён верыць і спадзяецца, але можна сказаць, што Ён — любіць. Любоў належыць да самой Яго сутнасці. Такім чынам, для хрысціяніна любоў — гэта мэта, а вера і надзея — сродкі, якія вядуць да дасягнення гэтай мэты[32].

    Старажытныя паралелі

    Даследчыкі адзначаюць, што існуе шмат старажытных тэкстаў падобных да «Гімна любові» (зазвычай да пэўных частак гімна). Сярод грэчаскіх тэкстаў найбольш важнымі паралелямі з’яўляюцца[33]:

    Сярод яўрэйскіх тэкстаў сустракаюцца наступныя паралелі[20]:

    Інтэрпрэтацыі

    Святы Аўгусцін

    Святы Аўгусцін (354—430) звяртаецца да інтэрпрэтацыі «Гімна любові» ў некалькіх сваіх пропаведзях.

    У «Пропаведзі 40 па Новым Запавеце» (XC. Ben.) Аўгусцін разбірае прыпавесць пра вясельную гасціну (Мф 22:1—14). Прыпавесць апавядае пра караля, які справіў вяселле для сына і запрасіў шмат гасцей. Калі запрошаныя не прыйшлі, кароль загадаў пайсці і запрасіць усіх сустрэчных — і вяселле напоўнілася гасцямі. Калі кароль увайшоў у залю, то заўважыў чалавека не ў вясельнай вопратцы — і загадаў звязаць яго і выкінуць вон. Паводле Аўгусціна гэтай вясельнай вопраткай і з’яўляецца любоў, апісаная апосталам Паўлам у «Гімне»[34]. Да той жа думкі Аўгусцін вяртаецца і ў «Пропаведзі 45 па Новым Запавеце» (XCV. Ben.), дзе разважае над фрагментам пра размнажэнне хлеба (Мк 8:1—9)[35].

    У «Пропаведзі 55 па Новым Запавеце» (CV. Ben.) Аўгусцін разглядае прыпавесць пра настойлівага сябра (Лк 11:5—8) і знаходзіць у вобразах хлеба, рыбы і яйка — адпаведна сімвалы любові, веры і надзеі[36].

    Фама Аквінскі

    Фама Аквінскі (1225—1274) у сваім «Quaestio» з «Secunda Secundae» разглядаў «Гімн любові» з пункту гледжання праблемы так званага «адзінства цнот», ужо пастаўленай у старажытнасці Платонам у «Пратагоры[en]». Сярэднявечны багаслоў задаваўся пытаннем, ці магчымыя вера і надзея без любові (звяртаючыся да 1 Кар 13:13), а таксама якая цнота заслугоўвае звання першай і найвышэйшай («per se — per accidens»). Высновы Фамы Аквінскага заключаюцца ў тым, што цнота любові робіць так, каб абвешчанае верай станавілася любімым і жаданым[37].

    " Праз «caritas» воля разумее звышнатуральную мэту як «connaturalis», як мэту, да якой яна па сутнасці арыентавана. У акце любові яна перажывае роднасць сваёй сутнасці («conformitas») з тым, што прадстаўлена ў артыкуле веры. Фама выкарыстоўвае мову містыкі: любоў выклікае своеасаблівы духоўны саюз, дзякуючы якому воля ў пэўным сэнсе пераўтвараецца ў сваю ўласную мэту[37]. "

    У «Quaestio» любоў названа «формай веры», а яе аб’ект — «боскім дабром, якое з’яўляецца мэтай веры»[37]. У гэтым сэнсе, паводле Фамы, вера без любові перастае быць цнотай; называцца цнотай можа толькі вера, напоўненая любоўю, паколькі ў такім выпадку яна з’яўляецца вытокам усіх добрых спраў, накіраваных на канцавую мэту — сувязь з Богам[37].

    Ян ад Крыжа

    Ян ад Крыжа (1542—1591) інтэрпрэтуе «Гімн любові» ў трактатах «Цёмная ноч[fr]» (Кніга Другая), «Узыходжанне на гару Кармель[fr]» (Кніга Другая)[38], у тлумачэнні 13 страфы «Духоўнай песні[fr]»[39], а таксама ў тлумачэнні 1 страфы «Жывога полымя любові[fr]».

    У першым з гэтых твораў іспанскі містык спалучае фрагмент «Гімна», які заклікае Карынфян да сталасці (1 Кар 13:11), з канцэпцыяй «цёмнай ночы душы». Паводле Яна ад Крыжа Бог пасылае на чалавека пакуты і роспач, каб душа «ачысцілася» і наблізілася да «Божай любові». Аднак, прабываючы ў цёмнай ночы, «прагрэсіўныя душы» яшчэ не дасягнулі дасканалага стану духа, таму яны гавораць як дзіця, адчуваюць сябе як дзіця, думаюць як дзіця (1 Кар 13:11) — не толькі ва ўспрыманні жыцця, але і ва ўспрыманні Бога[40].

    З іншага боку, духоўная сталасць азначае поўнае яднанне з Богам. Гэта падкрэсліваецца і ў кнізе «Узыходжанне на гару Кармель» (Кніга Другая, раздзел 9). Аўтар цытуе ўрыўкі Святога Пісання, дзе Бог прамаўляў з хмары (3 Цар 8:10—12; Вых 19:9; Іоў 38:1, 40:1), і тлумачыць, што гэтая хмара сімвалізуе «цемру веры», у якую Бог хаваецца, калі кантактуе з душой. Прыводзячы фрагмент «Гімна любові» пра частковае і дасканалае (1 Кар 13, 10), Ян ад Крыжа сцвярджае, што гэтая заслона ў свой час знікне[38].

    Сёрэн К’еркегор

    Дацкі філосаф Сёрэн К’еркегор (1813—1855) у другой частцы «Справы любові[en]» дае разгорнутую інтэрпрэтацыю і аналіз «Гімна любові». К’еркегор факусуе сваю ўвагу ў асноўным на ўрыўках пра тое, што любоў «усяму верыць» (1 Кар 13:7), «на ўсё спадзяецца» (1 Кар 13:7), «не шукае свайго» (1 Кар 13:5) і «ніколі не мінае» (1 Кар 13:8), звязваючы іх з іншым урыўкам з Першага ліста да Карынфян: «любоў будуе» (1 Кар 8:1). Паводле К’еркегора, сапраўдная любоў, апісаная ў «Гімне», можа быць дасягнута праз поўнае «знішчэнне» сябе дзеля іншага чалавека. Тут прысутнічаюць відавочныя спасылкі на сакратаўскую этыку, паводле якой найвышэйшае дабро, якое чалавек робіць для таго, каго любіць, — гэта бескарыслівая (а значыць, і прыхаваная) дапамога быць самім сабой. Параўноўваючы любоў, апісаную ў «Гімне», з каханнем і сяброўствам, К’еркегор звяртае ўвагу на абмежаванасць апошніх у гэтым плане:

    " У эратычнай любові і сяброўства ёсць межы; яны могуць адмовіцца ад усяго дзеля адметнасці іншага, але не могуць адмовіцца ад сябе саміх, кахання і сяброўства, дзеля адметнасці іншага. Дапусцім цяпер, што адметнасць іншага патрабуе менавіта гэтай ахвяры! Дапусцім, закаханы ўбачыў, да свайго захаплення, што яго кахаюць, але таксама ўбачыў, што гэта будзе надзвычай разбуральна для адметнасці каханага, сказіць яго, як бы гэтага не хацелася, — што ж, у гэтым выпадку эратычная любоў сама па сабе не здольна на такую ахвяру. Або дапусцім, каханы ўбачыў, што стасункі зруйнуюць закаханага ў яго, цалкам пахіснуць яго адметнасць — што ж, у гэтым выпадку эратычная любоў сама па сабе не здольна на такую ахвяру. Але сапраўдная любоў, самаахвярная любоў, якая любіць кожную чалавечую істоту паводле яе адметнасцяў, гатова прынесці любую ахвяру — яна не шукае свайго[41]. "
    К’еркегор стварае даволі выразны і рашучы падзел на пачуццёвую любоў ([дацк.](/Дацкая_мова "Дацкая мова"): elskov), якая, па сутнасці, шукае толькі сваё «*другое я*», і хрысціянскую любоў ([дацк.](/Дацкая_мова "Дацкая мова"): kjerligher) яўна этычнага і рэлігійнага характару, якая з’яўляецца «*голасам Бога*», змяняючы адносіны паміж чалавекам і чалавекам у адносіны паміж чалавекам, Богам, як цэнтрам, і іншым чалавекам.

    Важна, тым не менш, адзначыць, што К’еркегор вельмі крытычна ставіўся да ідэалу шлюбу.

    У культуры

    Асобныя фразы з «Гімна любові» нярэдка выкарыстоўваліся ў якасці назваў для мастацкіх твораў. Так, фраза «цяпер мы бачым быццам праз мутнае шкло, не выразна» (1 Кар 13:12) абыгрываецца ў назвах наступных твораў:

    Фрагменты «Гімна любові», а таксама іх парафразы можна сустрэць у наступных літаратурных творах:

    Некаторыя кампазітары выкарыстоўвалі тэкст «Гімна любові» ў сваіх музычных творах:

    Таксама цытаты з «Гімна любові» можна сустрэць у кіно:

    Цытаты з «Гімна любові» нярэдка выкарыстоўваюцца для аздаблення помнікаў і надмагільных камянёў. Такія цытаты можна сустрэць на магіле нямецкага дыпламата Ота фон Бюлава[ru], нямецкага хіміка Юліуса-Адольфа Штокгарта[en], нямецкага дырыжора і кампазітара Вільгельма Фуртвенглера і многіх іншых.

    Заўвагі

    1. ↑ У адрозненні ад арыгінальнага грэчаскага тэксту, у беларускіх перакладах некаторыя з пералічаных якасцяў любові прыводзяцца ў форме прыметнікаў.

    Зноскі

    1. ↑ Бенедыкт XVI.. Deus caritas est (бел.) . Сайт «Libreria Editrice Vaticana». Праверана 30 снежня 2020.
    2. ↑ Біблія. Пераклад Я. Станкевіча і М. Гітліна, 1973, с. 176—177
    3. ↑ Новы Запавет і Псальмы. Пераклад Л. Дзекуць-Малея і А. Луцкевіча, 1991, с. 258
    4. ↑ Біблія. Пераклад Васіля Сёмухі, 2002, с. 1438—1439
    5. ↑ Біблія. Біблейскае таварыства ў Рэспубліцы Беларусь, 2012, с. 1016
    6. ↑ Новы Запавет. Кніга Прыповесьцяў. Пераклад Антонія Бокуна, 2016, с. 314—315
    7. ↑ Новы Запавет. Пераклад Рымска-Каталіцкага Касцёла на Беларусі, 2017, с. 398—399
    8. ↑ Новы Запавет Госпада нашага Іісуса Хрыста. The Gideons International, 2017, с. 358
    9. 1 2 Новы Запавет. Пераклад Рымска-Каталіцкага Касцёла на Беларусі, 2017, с. 378—379
    10. ↑ Weiss, Der erste Korintherbrief, 1910, pp. XL—XLIII
    11. ↑ Barrett, A Commentary on the First Epistle to the Corinthians, 1968, p. 154
    12. 1 2 Conzelmann, Der erste Brief an die Korinther, 1981
    13. ↑ Eric L. Titus. Did Paul Write I Corinthians 13?(англ.)  // Journal of Bible and Religion. — Oxford University Press, 1959. — Vol. 27. — № 4. — P. 299—302.
    14. ↑ The New Jerome Biblical Commentary / Edited by Raymond Edward Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland Edmund Murphy. — Prentice Hall, 1990. — 1484 p. — ISBN 9780136149347.
    15. ↑ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ Α΄ 13 κεφάλαιο (нявызн.). Сайт «Bible.by». Праверана 30 снежня 2020.
    16. ↑ J.H. Moulton, G. Milligan. Ἀγαπάω, ἀγάπη, ἀγαπητός // The Vocabulary of the Greek Testament. — London: Hodder and Stoughton, 1914. — P. 2.
    17. 1 2 3 4 5 6 7 G. Quell, E. Stauffer. Ἀγαπάω, ἀγάπη, ἀγαπητός // Theological Dictionary of the New Testament / Edited by G. Kittel, G. Friedrich, translated by G.W. Bromiley. — Grand Rapids, Michigan: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1964. — Vol. 1. — P. 36. — (Theological Dictionary of the New Testament).
    18. 1 2 3 Dąbrowski, Listy do Koryntian, 1965, p. 253
    19. ↑ Godet, Commentary on First Corinthians, 1977, p. 665
    20. 1 2 Friedrich Lang. Die Briefe an die Korinther. — Gottingen und Zurich: Vandenhoeck & Ruprecht, 1986. — P. 181.
    21. 1 2 Лопухин, Толковая Библія, 1913, с. 99
    22. 1 2 3 Dąbrowski, Listy do Koryntian, 1965, p. 255
    23. ↑ Fee, The First Epistle to the Corinthians, 2014, p. 700
    24. ↑ Riesenfeld, Note supplémentaire sur I Cor. XIII, 1946, pp. 50—53
    25. 1 2 Fee, The First Epistle to the Corinthians, 2014
    26. ↑ Geoffrey William Bromiley. χρηστός, χρηστότης, χρηστεύομαι, χρηστολογία // Theological Dictionary of the New Testament / Edited by Gerhard Kittel, Geoffrey William Bromiley, Gerhard Friedrich, translated by Geoffrey William Bromiley. — Wm. B. Eerdmans Publishing, 1964. — Vol. 9. — P. 491. — 696 p. — (Theological Dictionary of the New Testament).
    27. ↑ Dąbrowski, Listy do Koryntian, 1965, p. 257
    28. ↑ Geoffrey William Bromiley. χρηστός, χρηστότης, χρηστεύομαι, χρηστολογία // Theological Dictionary of the New Testament / Edited by Gerhard Kittel, Geoffrey William Bromiley, Gerhard Friedrich, translated by Geoffrey William Bromiley. — Wm. B. Eerdmans Publishing, 1964. — Vol. 9. — P. 492. — 696 p. — (Theological Dictionary of the New Testament).
    29. 1 2 3 4 5 6 7 8 Лопухин, Толковая Библія, 1913, с. 100
    30. ↑ Henry Drummond[en]. The Greatest Thing in the World. — J. Pott & Company, 1890. — P. 30. — 56 p.
    31. 1 2 3 4 Лопухин, Толковая Библія, 1913, с. 101
    32. ↑ Лопухин, Толковая Библія, 1913, с. 103
    33. ↑ Conzelmann, Der erste Brief an die Korinther, 1981, p. 266
    34. ↑ Sermon 40 on the New Testament(англ.) . Сайт «New Advent[en]». Праверана 20 верасня 2021.
    35. ↑ Sermon 45 on the New Testament(англ.) . Сайт «New Advent[en]». Праверана 20 верасня 2021.
    36. ↑ Sermon 55 on the New Testament(англ.) . Сайт «New Advent[en]». Праверана 20 верасня 2021.
    37. 1 2 3 4 Friedo Ricken, Piotr Domański. Filozofia religii. — Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2007. — С. 304. — ISBN 978-83-89637-38-3.
    38. 1 2 Saint John of the Cross. Book II // The Ascent of Mount Carmel. — T. Baker, 1906. — P. 100. — 388 p. — (The works of St. John of the Cross).
    39. ↑ Spiritual Canticle: STANZA XIII(англ.) . Сайт «Christian Classics Ethereal Library». Праверана 18 кастрычніка 2021.
    40. ↑ Święty Jan od Krzyża – Noc ciemna (ks. II 1-8)(польск.) . Сайт «Vox Domini». Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2017.
    41. ↑ Søren Kierkegaard. Second Series // Works of Love / Edited and translated bu Howard V. Hong and Edna H. Hong. — Princeton: Princeton University Press, 1998. — P. 261. — 576 p. — ISBN 978-0-691-05916-7.
    42. ↑ Томас Ман. Тоніа Крэгер // Смерць у Венецыі: выбраныя навелы і апавяданні / Пераклад У. А. Папковіча. — Мінск: А. М. Янушкевіч, 2018. — С. 298. — 388 с. — (Noblesse Oblige). — 700 экз. — ISBN 978-985-7165-87-2.
    43. ↑ Giovanni’s Room (Page 16)(англ.) . Сайт «Books’Cool». Праверана 30 снежня 2020.
    44. ↑ A Walk to Remember - Page 36/40(англ.) . Сайт «NovelFree.by». Праверана 30 снежня 2020.(недаступная спасылка)
    45. ↑ ИЗГНАНИЕ: НАДРЫВ(руск.) . Сайт часопіса «Кинотексты». Праверана 11 студзеня 2020.

    Літаратура

    Пераклады Першага ліста да Карынфян на беларускую мову

    Аналіз Першага ліста да Карынфян у літаратуры

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (8):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Добрыя артыкулы
    Катэгорыя·Філасофія любові
    Катэгорыя·Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Шаблон «Вонкавыя спасылкі» пусты
    Катэгорыя·Гімны
    Катэгорыя·Першы ліст да Карынфян
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Добрыя артыкулы паводле алфавіта
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі