wd wp Пошук:
    ⬜

    Рагнеда Рагвалодаўна

    Рагнеда Рагвалодаўна, Гарыслава (аг.-усх.-слав.: Рогнѣдь[4][5] ад стар.-сканд.: Ragnheiðr[6][7][8][9][10], каля 966 — 1000) — княжна полацкая, дачка першага вядомага полацкага князя Рагвалода, адна з жонак кіеўскага князя Уладзіміра Святаславіча[11].

    Біяграфія

    Дачка полацкага князя Рагвалода, да саюза з якім імкнуліся браты — кіеўскі князь Яраполк і наўгародскі князь Уладзімір. Паводле летапісу, калі ў канцы 977 года Уладзімір сватаўся да Рагнеды, яна ўжо была прасватана за Яраполка. Калі ў Полацк прыехалі і ўладзіміравы сваты, Рагвалод спытаўся дачку ці хоча яна замуж за Уладзіміра, а Рагнеда адмовілася[11]: «Не хочю розути робичича, но Ярополка хочю», — назвала Уладзіміра сынам рабыні (яго маці была палоннай і ключніцай княгіні Вольгі).

    Калі адказ Рагнеды сваты паведамілі Дабрыні, дзядзьку Уладзіміра, яны з войскам з варагаў, наўгародцаў, чудзі і крывічоў прыйшлі да Полацка. Рагнеду тым часам ужо сабраліся везці да Яраполка. Рагвалод выйшаў супраць, але пацярпеў паразу і зачыніўся ў горадзе. Полацк быў узяты на пачатку 978 года, а Рагвалод з сынамі, жонкай і Рагнедай палонены. Дабрыня зневажаў Рагвалода і Рагнеду, нагадаў ёй словы пра рабыніча і загадаў Уладзіміру згвалціць яе на вачах бацькі і маці. Пасля Рагвалода з жонкай і сынамі забілі.[12][13][14]

    На думку даследчыкаў, абразлівыя Уладзіміру і Дабрыні словы не належалі самой Рагнедзе і не былі прычынай вайны, важней быў удзел Рагвалода ў барацьбе Яраполка і Уладзіміра на баку аднаго з іх, а адказ Рагнеды сведчыў пра выбар Рагвалода на карысць Кіева, што немінуча вяло да вайны з Ноўгарадам.[15][16]

    Неўзабаве, 11 чэрвеня 978 года Уладзімір стаў вялікім князем кіеўскім і забіў свайго брата Яраполка. У Кіеве было спраўлена вяселле Уладзіміра з Рагнедай, дзе ён даў ужо другой сваёй жонцы імя Гарыслава. Рагнеду-Гарыславу пасялілі ў сяльцы на Лыбедзі пад Кіевам (пазней сяло вядома як Прадславіна, ад імя ўладзіміравай дачкі Прадславы, якая жыла там пасля Рагнеды, цяпер мясцовасць у межах Кіева).

    Перад 986 годам, плануючы ажаніцца з візантыйскай прынцэсай Ганнай, а для гэтага ахрысціцца, Уладзімір мусіў развесціся з ранейшымі жонкамі, у т.л. і Рагнедай. Напэўна, да гэтага часу (985—986) трэба аднесці і замах Рагнеды на Уладзіміра[14]. Паводле падання, Рагнеда помсціла Уладзіміру і няўдала замахнулася на яго, калі ён спаў. Уладзімір цудам прачнуўся і думаў забіць яе, але за маці заступіўся малалетні Ізяслаў. Пасля рады з баярамі Уладзімір вярнуў Рагнедзе «отчыну», такім чынам развёўся з ёю, а таксама пабудаваў для сына Ізяслава горад Ізяслаўль (цяпер гарадзішча Замэчак у Заслаўі).

    Асоба Рагнеды прыцягвае ўвагу даследчыкаў, што ў значнай ступені тлумачыцца міфалагізацыяй, якая выяўляецца ў спрэчных пытаннях. Адзначалася, у прыватнасці, падабенства лёсу Рагнеды з персанажамі скандынаўскіх саг. Аднак многія дэталі, як адмова жаніху праз яго нізкае паходжанне або заступніцтва малалетняга сына, ці заступніцтва баяраў і іншае, сведчаць, што апавяданне мела пэўныя гістарычныя вытокі і не цалкам было летапісным паданнем[17].

    Спрэчныя пытанні

    Замах на Уладзіміра

    Паводле «Аповесці мінулых часоў», Уладзімір прыехаў ў сяльцо на Лыбедзі, дзе жыла Рагнеда і яна ўначы хацела забіць яго, але князь прачнуўся і адвёў удар. Спроба Рагнеды забіць мужа разглядаецца некаторымі даследчыкамі як праява рэўнасці, а некаторымі як помста за свой род.

    Уладзімір хацеў пакараць Рагнеду смерцю, загадаў апрануць княжацкі ўбор і чакаць, аднак, навучаны маці Ізяслаў з мечам у руках выступіў у яе абарону. Заступніцтва Ізяслава ўразіла Уладзіміра, ён звярнуўся па раду сваіх баяр, якія параілі не забіваць Рагнеду, а аднавіць яе «отчыну» і даць ёй з сынам: «Оуже не оубии ея дѣтяти дѣля сего, но въздвигни отчину ея, и даи еи с сыном своимъ» (Лаўрэнцеўскі (XIV ст.) і Радзівілаўскі (XV ст.) летапісы). Уладзімір так і зрабіў, аддаў былой жонцы і сыну Полацк, а таксама заснаваў для сына горад Ізяслаўль.

    Прыняцце пострыгу

    У Цвярскім летапісе (1534) змешчана паданне як перад уласным хрышчэннем Уладзімір Святаславіч прапанаваў сваёй жонцы — маці Яраслава — развод і шлюб з любым са сваіх баяраў. Аднак маці Яраслава адмовілася, бо «царыцай была, а рабыняй быць не хачу» і пажадала прыняць пострыг, што і зрабіла пад імем Анастасія. Учынак маці быццам настолькі ўразіў Яраслава, які быў пры размове, што ён адужаў ад паралічу ног. Складальнік Цвярскога летапісу, якія ведаў паданне пра маці Яраслава, але не ведаў яе імя, гледзячы на адрэдагаваныя ў XII cт. летапісныя спісы жонак і сыноў Уладзіміра ўпісаў у паданне Рагнеду[18]. Адтуль пайшлі і пазнейшыя паданні, што Рагнеда пад імем Анастасія жыла ў Ізяслаўлі дзе нібыта ёю заснаваны манастыр, але гэтыя звесткі не пацвярджаюцца крыніцамі. Некаторыя даследчыкі ўсё ж звязваюць два паданні (пра замах і пострыг) і лічаць, што непасрэдна пасля адмовы выйсці замуж за баярына маці Яраслава (паводле іх Рагнеда) і замахнулася на Уладзіміра, праўда, у такім выпадку яе дзеянні выглядаюць непаслядоўнымі. Пагатоў, Рагнеда наўрад ці лічыла сябе «царыцай», гэты статус хутчэй пасуе першай жонцы Уладзіміра — Алаве (паводле саг Алогіі).

    Колькасць дзяцей

    Паводле адных спісаў «Аповесці мінулых часоў» у Рагнеды і Уладзіміра было 4 сыны і 2 дачкі — Ізяслаў, Мсціслаў[19], Яраслаў, Усевалад, Прадслава і Праміслава. Паводле другіх — Лаўрэнцеўскага і Маскоўскага зводу[ru] — толькі адзін сын, Ізяслаў[20]. Да гэтага дадаецца летапісны антаганізм «Рагваложых унукаў» з «Яраслаўлімі ўнукамі», які не меў бы сэнсу, бо ўнукі Яраслава як Рагнедзіна сына былі б і Рагваложымі[20]. Праз гэта, а таксама супярэчнасці паміж спісамі ўладзіміравых жонак, шлюб працягласцю не болей за 7 гадоў (пачатак 978 — да 986), аддаленасць ад двара, пазнейшыя шлюбы Уладзіміра, некаторыя даследчыкі сумняюцца ў пэўнасці звестак летапісаў і падазраюць іх пазнейшае рэдагаванне[18].

    Асабліва супярэчлівае прылічэнне да сыноў Рагнеды Яраслава, які нарадзіўся ў 978 годзе і паводле летапісаў быў маладзейшы за Ізяслава, каб зняць гэтую супярэчнасць некаторыя даследчыкі прапануюць унесці змены ў храналогію падзей на Русі ў 970-х гадах і змясціць узяцце Полацка пад 975 або 976 годам. Магчыма, прылічэнне Яраслава, а таксама яго братоў і сёстраў да сыноў Рагнеды адбылося ў часы Уладзіміра Усеваладавіча або яго сына Мсціслава, якія імкнуліся да падпарадкавання Полацкай зямлі. У іх час летапісанне перададзена з Кіева-Пячэрскага ў Выдубіцкі манастыр і запісы перапрацаваны, прылічэнне свайго продка да сыноў Рагнеды давала Уладзіміру і Мсціславу нейкія правы на Полацк. Імаверна, Ізяслаў быў адзіным дзіцём Рагнеды[18]. Гэта пацвярджаецца як словамі самой Рагнеды да Уладзіміра: «Ты бацьку майго забіў і зямлю яго паланіў дзеля мяне, а цяпер не любіш мяне з гэтым дзіцём», так і словамі Уладзіміравых баяр: «Не забівай яе дзеля гэтага дзіцяці, а аднаві яе отчыну і дай ёй са сваім сынам». У некаторых спісах Ізяслаў названы не дзіцём, а «младзенцам», то бок узростам не болей за 7 гадоў[18] — такім чынам, калі падзеі адбываліся перад 986 годам, што праўдападобна, нарадзіцца ён мог не раней за 979 год.

    Яраслаў, які нарадзіўся не пазней за 978 год, не мог быць малодшым братам Ізяслава і сынам Рагнеды, а толькі сынам першай жонкі Уладзіміра — Алавы, то бок другім яго сынам пасля Вышаслава. Алава вядома з скандынаўскіх сагаў як Алогія, выступае там уплывовай на Русі жанчынай, якая жыла ў сталіцы і ўдзельнічала ў палітыцы, прымала да двара скандынаваў, мела значныя грашовыя сродкі і ўласную дружыну. Падобны статус болей адпавядае статусу «царыцы», як паводле падання назвала сябе маці Яраслава, за статус Рагнеды — жыхаркі прыгараднага сяла.

    Памяць

    Беларусь

    Украіна

    Вобраз у культуры

    У літаратуры

    Рагнедзе прысвяцілі свае творы К. Рылееў, Т. Шаўчэнка, Я. Купала і іншыя.

    У выяўленчым мастацтве

    Мастакі А. Ласенка і С. Грыбкоў напісалі палотны «Уладзімір і Рагнеда» і «Рэўнасць Рагнеды».

    У тэатры

    Кампазітар А. Сяроў напісаў оперу «Рагнеда», прэм’ера з вялікім поспехам адбылася ў Марыінскім тэатры ў 1865 годзе.

    У кіно

    Зноскі

    1. 1 2 Рогнеда Рогволодовна // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1899. — Т. XXVIа. — С. 883.
    2. ↑ Н. М. Рогнеда Рогволодовна // Русский биографический словарь — СПб.: 1913. — Т. 16. — С. 275–276.
    3. ↑ А. Э. Владимир Святославич // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. VIа. — С. 653–655.
    4. ↑ Лаўр., 56;
    5. ↑ Іпац., 53;
    6. ↑ Рыдзевская Е. А. Древняя Русь и Скандинавия IX—XIV вв. / Отв. ред. И. П. Шаскольский // Древнейшие государства на территории СССР. Материалы и исследования. 1978 г. — М.: Наука, 1978. — 240 с.
    7. ↑ Джаксон Т. Н. Глава 8. «Palteskja ok þat ríki allt, er þar liggr til» // Austr í Görðum: древнерусские топонимы в древнескандинавских источниках. — М.: Языки русской культуры, 2001.
    8. ↑ Duczko W. Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. — Warszawa, 2007. — S. 108.
    9. ↑ Рогнедь // Этимологический словарь русского языка / М. Р. Фасмер. — М.: Прогресс, 1964—1973.
    10. ↑ Михеев С. М. Легенда о Владимире и Рогнеде и скандинавская традиция (к параллели с легендой о сыновьях Хейдрека) // Именослов. История языка. История культуры. — СПб., 2010. (Труды Центра славяно-германских исследований. I.) — С. 169—179.
    11. 1 2 БЭ у 18 т. Т. 13. — С. 200.
    12. ↑ Іпац. 63-64: «Рогъволодъ же вбеже в городъ; и приступивъше к городу, и взяшa город и сaмого яшa и жену его, и дщерь его; и Добрынa поноси ему и дщери его, нaрекъ ей робичицa, и повеле Володимеру быти с нею пред отцемь ея и мaтерью; потом отцa ея оуби, a сaму поя жене, и нaрекошa ей имя Горислaвa».
    13. ↑ Карпов А. Ю. Владимир Святой. — М.: Молод. гвардия, 2004. — С. 92—93.
    14. 1 2 БЭ у 18 т. Т. 13. — С. 201.
    15. ↑ Литвина, Успенский… С. 335—357.
    16. ↑ Самонова М. Н. Полоцкое княжество в системе… С. 6;
    17. ↑ Ермаловіч М. Старажытна Беларусь: Полацкі і Новагародскі перыды. Мн., 1990. С. 77-78
    18. 1 2 3 4 Заяц, 1995
    19. ↑ У пераліках уладзіміравых сыноў два Мсціславы, першы прыпісваецца Рагнедзе і, калі быў, а не памылкай перапісчыкаў, памёр у маленстве. Другі Мсціслаў — сын іншай уладзіміравай жонкі, наімаверней Адэльі.
    20. 1 2 Рукавишников А. В. Почему полоцкие… С. 105.
    21. ↑ Памятныя манеты «Рагвалод Полацкі і Рагнеда» Архівавана 31 сакавіка 2015. // Нацыянальны Банк Рэспублікі Беларусь.

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (15):
    Рагнеда
    Асобы на манетах
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Жонкі рускіх князёў
    Памерлі ў 1000 годзе
    Нарадзіліся ў 966 годзе
    Вікіпедыя:Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Нарадзіліся ў 962 годзе
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з назвай артыкула
    Род Ізяславічаў Полацкіх
    Князі полацкія
    Асобы
    Асобы на марках
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак
    Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара