Камічная опера — опера камедыйнага зместу. Тэрмінам «апера камік» (фр.: opéra comique) вызначаюць менавіта французскія оперы, якія маюць камічную жанравую афарбоўку.
Асноўныя асаблівасці камічнага опернага жанру: гутарковыя дыялогі, рэчытатывы, арыёзнасць і дынамічныя ансамблі, блізкасць да каларытнага народнага тэматызму, больш дэталёвыя, чым на ранніх этапах станаўлення жанру, характарыстыкі персанажаў.
Першыя формы камічнай оперы развіліся ў Італіі ў канцы XVII стагоддзя. У 1730-я гады ў якасці альтэрнатывы опера-серыі з’явіўся новы оперны жанр — опера-буфа. Яна хутка прабралася ў Францыю, дзе стала апера камік, а ў наступным стагоддзі — французскай аперэтай, найбольш дасведчаным выканаўцам якой стаў Жак Афенбах.
Уплыў італьянскіх і французскіх формаў распаўсюдзіўся на іншыя часткі Еўропы. Многія краіны распрацавалі ўласныя жанры камічнай оперы, уключыўшы італьянскі і французскі ўзоры разам са сваімі музычнымі традыцыямі. Прыкладамі з’яўляецца нямецкі зінгшпіль, венская аперэта, іспанская сарсуэла, руская камічная опера, англійская балада і савойская опера, паўночнаамерыканская аперэта і музычная камедыя.
Гл. таксама: Опера-буфа У канцы XVII стагоддзя ў Італіі лёгкія музычныя п’есы пачалі прапаноўвацца ў якасці альтэрнатывы больш важкім операм-серыям (італьянская опера XVII стагоддзя, заснаваная на класічнай міфалогіі(англ.) бел.). Опера «Трэспола-настаўнік(англ.) бел.» Алесандра Страдэла(руск.) бел. (1679) была раннім папярэднікам оперы-буфы. У оперы фарсавы сюжэт, а персанажы недарэчнага апекуна Трэспола і служанкі Дэспіны з’яўляюцца прататыпамі персанажаў, шырока выкарыстоўваных пазней у жанры оперы-буфа.
Спачатку камічныя оперы звычайна прадстаўляліся як інтэрмецца(англ.) бел. паміж актамі больш сур’ёзных твораў. Неапалітанская, а затым італьянская камічная опера вырасла ў самастойную форму і зрабілася самай папулярнай формай сцэнічных забаў у Італіі прыкладна з 1750 па 1800 год. У 1749 годзе, праз трынаццаць гадоў пасля смерці Пергалезі, яго «Служанка-пані(англ.) бел.» ахапіла Італію і Францыю, выклікаючы хвалу такіх дзеячаў французскага Асветніцтва, як Ж.-Ж. Русо.
У 1760 годзе Нікола Пічыні(руск.) бел. напісаў музыку да «Дзяўчына з Чэкіны(англ.) бел.» на тэкст венецыянскага драматурга Карла Гальдоні. Гэты тэкст быў заснаваны на папулярным англійскім рамане Сэмюэля Рычардсана «Памэла, або ўзнагароджаная дабрачыннасць(руск.) бел.» (1740). Праз шмат гадоў Дж. Вердзі назваў «Дзяўчыну з Чэкіны» «першай сапраўднай італьянскай камічнай операй» — гэта значыць, у ёй было ўсё: яна была на стандартнай італьянскай мове, а не на дыялекце; гэта было ўжо не проста інтэрмецца, а хутчэй самастойны твор; у ёй была сапраўдная гісторыя, якая спадабалася людзям; яна мела драматычную разнастайнасць; і, у музычным плане, яна мела моцныя мелодыі і нават моцныя аркестравыя партыі, у тым ліку моцную «самастойную» ўверцюру. Вердзі таксама быў у захапленні, бо музыка была напісана паўднёвым італьянцам, а тэкст — паўночным, што адпавядала агульнаітальянскаму бачанню Дж. Вердзі.
У першай палове XIX стагоддзя жанр атрымаў далейшае развіццё ў творах Дж. Расіні «Севільскі цырульнік(руск.) бел.» (1816) і «Папялушка(руск.) бел.» (1817), а таксама ў творах Гаэтана Даніцэці «Любоўны напой(руск.) бел.» (1832) і «Дон Паскуале(руск.) бел.» (1843), але ў сярэдзіне XIX стагоддзя жанр заняпад, нягледзячы на пастаноўку Дж. Вердзі «Фальстаф(руск.) бел.» у 1893 годзе.
Гл. таксама: Апера камік і Аперэта
Французскія кампазітары ахвотна ўхапіліся за італьянскую мадэль і зрабілі яе сваёй, назваўшы яе апера камік (фр.: opéra comique). Сярод першых прыхільнікаў былі італьянец Эджыдыа Дуні(англ.) бел., Франсуа-Андрэ Філідор, П’ер-Аляксандр Мансіньі(англ.) бел., Андрэ Грэтры, Франсуа-Адрыен Буальдзьё(англ.) бел., Даніэль Абер і Адольф Адан. Хаця першапачатковы тэрмін «апера камік» прызначаўся для менш сур’ёзных твораў, пазней тэрмін стаў абазначаць любую оперу, дзе быў размоўны дыялог, уключаючы такія творы, як «Медэя(англ.) бел.» Л. Керубіні і «Кармэн» Ж. Бізэ, якія не з’яўляюцца «камічнымі» ні ў якім сэнсе гэтага слова.
Фларымон Эрвэ(англ.) бел. лічыцца вынаходнікам французскай оперы буф (фр.: opéra bouffe), або аперэты[1]. Працуючы па той жа мадэлі, Жак Афенбах хутка пераўзышоў яго, напісаўшы больш за дзевяноста аперэт. У той час як ранейшыя французскія камічныя оперы мелі сумесь пачуццяў і гумару, творы Афенбаха былі прызначаны выключна для забаўлення. Нягледзячы на тое, што ў цэлым яго творы былі добра апрацаваны і поўны гумарыстычнай сатыры і грандыёзных оперных пародый, сюжэты і персанажы часта былі ўзаемазаменнымі. Улічваючы шалёны тэмп, з якім ён працаваў, Афенбах часам выкарыстоўваў адзін і той жа матэрыял у некалькіх операх. Яшчэ адным французам, які прыняў гэтую форму, быў Шарль Лекок(англ.) бел..
Гл. таксама: Зінгшпіль і Аперэта Зінгшпіль развіўся ў Вене ў XVIII стагоддзі і распаўсюдзіўся па ўсёй Аўстрыі і Германіі. Як і французская апера камік, зінгшпіль быў операй з гутарковымі дыялогамі і звычайна на камічную тэму, напрыклад, творы Моцарта «Выкраданне з сераля(руск.) бел.» (1782) і «Чароўная флейта» (1791). Пазнейшыя зінгшпілі, напрыклад «Фідэліа(руск.) бел.» Л. Бетховена (1805) і «Вольны стралок(руск.) бел.» К. Вебера (1821), захавалі форму, але былі на больш сур’ёзныя тэмы.
Венская аперэта XIX стагоддзя была пабудавана як на зінгшпілі, так і на французскай апера камік. Адным са стваральнікаў венскай аперэты лічыцца Франц фон Зупэ(руск.) бел., які, аднак, запомніўся пераважна сваімі ўверцюрамі. Іаган Штраус II, «кароль вальса», таксама зрабіў унёсак у развіццё венскай аперэты сваімі творамі «Лятучая мыш(руск.) бел.» (1874) і «Цыганскі барон(англ.) бел.» (1885). Карл Мілёкер(англ.) бел., дырыжор тэатра ан дэр Він(англ.) бел., таксама напісаў некалькі з самых папулярных венскіх аперэт канца XIX стагоддзя, у тым ліку «Жабрак-студэнт(руск.) бел.» (1882), «Гаспаронэ(руск.) бел.»(1884) і «Бедны Джонатан(ням.) бел.» (1890).
Пасля пачатку XX стагоддзя Франц Легар напісаў «Вясёлую ўдаву(англ.) бел.» (1905); Оскар Штраус(руск.) бел. паставіў аперэты «Мара аб вальсе(англ.) бел.» (1907) і «Шакаладны салдат(англ.) бел.» (1908); а Імрэ Кальман склаў «Каралева чардаша(руск.) бел.» (1915).
Гл. таксама: Сарсуэла Сарсуэла, якая з’явілася ў Іспаніі ў XVII стагоддзі, сыходзіць сваімі каранямі ў папулярны іспанскі традыцыйны музычны тэатр. У ім чаргуюцца гутарковыя і песенныя сцэны, апошнія ўключаюць танцы, харавыя нумары і гумарыстычныя сцэны, якія звычайна ўяўляюць сабой дуэты. Гэтыя працы адносна кароткія, і кошты на квіткі часта былі нізкімі, каб спадабацца шырокай публіцы. Існуе дзве асноўныя формы сарсуэлы: сарсуэла ў стылі барока(англ.) бел. (каля 1630—1750), самы ранні стыль, і рамантычная(англ.) бел. сарсуэла (каля 1850—1950), якія можна падзяліць на два паджанры: вялікая сарсуэла (género grande), у двух і болей актах, і малая сарсуэла(англ.) бел. (género chico), аднаактовая, з рысамі вадэвіля.
Педра Кальдэрон дэ ла Барка быў першым драматургам, які прымяніў тэрмін сарсуэла для свайго твора пад назвай «Заліў сірэн» (ісп.: El golfo de las sirenas, 1657). Лопэ дэ Вэга неўзабаве напісаў твор пад назвай «Джунглі без кахання, драма з аркестрам» (ісп.: La selva sin amor, drama con orquesta). Аркестр інструментаў быў скрыты ад публікі, артысты спявалі зладжана, а сама музычная кампазіцыя была прызначана выклікаць эмацыянальны водгук. Некаторыя з гэтых ранніх твораў былі страчаны, але «Рэўнасць ператвараецца ў зоркі» (ісп.: Los celos hacen estrellas) Хуана Ідальга(англ.) бел. і Хуана Велеса(ісп.) бел., прэм’ера якога адбылася ў 1672 годзе, захаваліся і даюць нам некаторае ўяўленне аб тым, якім быў гэты жанр у XVII стагоддзі.
У XVIII стагоддзі на сарсуэлу паўплываў італьянскі оперны стыль. Але, пачынаючы з праўлення караля Бурбонаў Карла III, антыітальянскія настроі ўзмацніліся. Сарсуэла вярнулася да сваіх каранёў у папулярных іспанскіх традыцыях у такіх творах, як сайнетэ(ісп.) бел. або энтрэмес(ісп.) бел. Дона Рамона дэ ла Круса(ісп.) бел.. Першым творам гэтага аўтара ў гэтым жанры быў «Жняцы Вальекаса» (ісп.: Las segadoras de Vallecas, 1768) на музыку Радрыгеса дэ Хіты(англ.) бел..
Аднаактовыя сарсуэлы былі класіфікаваны як малыя (малы жанр або малая форма), а сарсуэлы з трох ці больш актаў былі класіфікаваны як вялікія (вялікі жанр або вялікая форма). Вялікія сарсуэлы ставіліся ў тэатры сарсуэлы ў Мадрыдзе(ісп.) бел., але без асаблівага поспеху і з невялікай наведвальнасцю. Нягледзячы на гэта, у 1873 годзе для вялікай сарсуэлы быў адчынены новы тэатр Апола(англ.) бел., які падзяліў няўдачы тэатра сарсуэлы, пакуль не быў змушаны змяніць сваю праграму на малыя сарсуэлы.
Першай операй, прадстаўленай у Расіі ў 1731 годзе, была камічная опера (або commedia per musica) «Каландра(англ.) бел.» італьянскага кампазітара Джавані Альберта Рысторы(англ.) бел.. За ёй былі камічныя оперы іншых італьянцаў, такіх як Б. Галупі, Дж. Паізіела і Д. Чымароза, а таксама бельгійска-французскага кампазітара А. Грэтры.
Першай рускай камічнай операй была «Анюта(руск.) бел.» (1772). Тэкст напісаны Міхаілам Паповым(руск.) бел. на музыку невядомага кампазітара, якая складаецца з падборкі папулярных песень, указаных у лібрэта. Яшчэ адна ўдалая камічная опера «Млынар — вядзьмак, ашуканец і сват(руск.) бел.» на тэкст Аляксандра Аблесімава(руск.) бел. (Масква, 1779), з сюжэтам, які нагадвае «Вясковага вяшчуна(англ.) бел.» Ж.-Ж. Русо, прыпісваецца Міхаілу Сакалоўскаму(руск.) бел.. Іван Керцэлі(руск.) бел., Васіль Пашкевіч(руск.) бел. і Еўсцігней Фамін(руск.) бел. таксама напісалі серыю паспяховых камічных опер у XVIII стагоддзі.
Далейшае развіццё руская камічная опера ў XIX стагоддзі атрымала ў творчасці Аляксея Вярстоўскага(руск.) бел., які напісаў больш за 30 опер-вадэвіляў і 6 вялікіх опер (большасць з іх з гутарковымі дыялогамі).
Пазней Мадэст Мусаргскі працаваў над дзвюма камічнымі операмі — «Сарочынскі кірмаш(руск.) бел.» і «Жаніцьба(руск.) бел.», якія пакінуў няскончанымі (яны былі скончаны толькі ў ХХ стагоддзі). Пётр Чайкоўскі напісаў камічную оперу «Чаравічкі(руск.) бел.» (1885). Мікалай Рымскі-Корсакаў склаў «Майскую ноч(руск.) бел.» (1878—1879) і «Залатога пеўніка(руск.) бел.» (1906—1907).
У ХХ стагоддзі лепшымі ўзорамі камічнай оперы рускіх кампазітараў былі «Маўра(руск.) бел.» (1922) і «Прыгоды павесы(руск.) бел.» (1951) Ігара Стравінскага, «Каханне да трох апельсінаў(руск.) бел.» (1919) і «Заручыны ў манастыры» (1940—1941, паст. у 1946) Сяргея Пракоф’ева, «Нос(руск.) бел.» Дзмітрыя Шастаковіча (1927—1928, паст. у 1930). Адначасова жанры лёгкай музыкі(англ.) бел., аперэты, музычнай камедыі, а пазней і рок-оперы развівалі такія кампазітары, як Ісак Дунаеўскі, Дзмітрый Кабалеўскі, Дзмітрый Шастаковіч, Ціхан Хрэннікаў, а пазней Генадзь Гладкоў(руск.) бел., Аляксей Рыбнікаў і Аляксандр Журбін(руск.) бел..
XXI стагоддзе ў рускай камічнай оперы пачалося з шумных прэм’ер двух твораў, жанр якіх можна ахарактарызаваць як «опера-фарс»: «Цар Дзям’ян — страшны оперны спектакль». Твор з’яўляецца калектыўным аўтарскім праектам пяці аўтараў: Леаніда Дзесятнікава(руск.) бел. і Вячаслава Гайваронскага з Санкт-Пецярбурга, Іраіды Юсупавай і Уладзіміра Нікалаева з Масквы, а таксама творчага калектыву «Кампазітар», які з’яўляецца псеўданімам вядомага музычнага крытыка Пятра Паспелава. Лібрэта Алены Паленавай паводле народнай драмы «Цар Максіміліян», прэм’ера твора адбылася 20 чэрвеня 2001 года ў Марыінскім тэатры ў Санкт-Пецярбургу.
«Дзеці Разэнталя» — опера ў двух дзеях Леаніда Дзесятнікава(руск.) бел. на лібрэта Уладзіміра Сарокіна. Гэты твор быў выкананы на замову Вялікага тэатра, а прэм’ера адбылася 23 сакавіка 2005 года.[2] Пастаноўка оперы суправаджалася гучным скандалам;[3][4] аднак опера мела вялізны поспех.
Гл. таксама: Баладная опера і Савойская опера Англія вядзе сваю традыцыю лёгкай оперы да баладнай оперы, звычайна камічнай п’есы, у якую ўваходзяць песні на папулярныя мелодыі. «Опера жабрака(англ.) бел.» Джона Гея(англ.) бел. была самай ранняй і самай папулярнай з іх. «Дуэнья(англ.) бел.» Рычарда Брынслі Шэрыдана (1775) на музыку Томаса Лінлі(англ.) бел. была апісана як «камічная опера».[5][6]
Да другой паловы XIX стагоддзя на лонданскай музычнай сцэне пераважалі пантаміма і музычны бурлеск(англ.) бел., а таксама непрыстойныя, дрэнна перакладзеныя кантынентальныя аперэты, якія часта ўключалі «балеты», якія выклікалі вялікую юрлівую цікавасць, і наведванне тэатра стала непрыемным для рэспектабельных людзей, асабліва жанчын і дзяцей. Містэр і місіс Томас Герман Рыд(англ.) бел., пачынаючы з 1855 года, і шэраг іншых брытанцаў выказалі шкадаванне наконт стану музычнага тэатра і прадставілі кароткія камічныя оперы(англ.) бел., прызначаныя для сямейнага прагляду і павышэння інтэлектуальнага ўзроўню музычных забаў.
Тым не менш, пастаноўка оперы Ж. Афенбаха «Вялікая герцагіня Геральштэйнская(англ.) бел.» ў 1867 годзе (праз сем месяцаў пасля яе французскай прэм’еры) распаліла цікавасць англічан да лёгкіх опер з старанна прапрацаванымі лібрэта і партытурай, а аперэты з кантынентальнай Еўропы працягвалі быць надзвычай папулярнымі ў Вялікабрытаніі ў 1860-х і 1870-х гадах, у тым ліку «Карневільскія званы(англ.) бел.», «Мадам Фавар(англ.) бел.» і іншыя ў 1880-х гадах, часта адаптаваныя Генры Броэмам Фарні(англ.) бел. і Робертам Рысам(англ.) бел.. Ф. К. Бернанд(англ.) бел. супрацоўнічаў з некалькімі кампазітарамі, у тым ліку з Артурам Саліванам(англ.) бел. над операй «Кокс і Бокс(англ.) бел.», над напісаннем некалькіх камічных опер на англійскія тэмы ў 1860-х і 1870-х гадах.
У 1875 годзе Рычард Д’Ойлі Карт(руск.) бел., адзін з імпрэсарыа, якія імкнуліся стварыць англійскую школу сямейнай лёгкай оперы такіх кампазітараў, як Фрэдэрык Клей(англ.) бел. і Эдвард Саламон(англ.) бел., у якасці контрмеры кантынентальным аперэтам, даручыў супрацоўніку Клея, У. Ш. Гілберту(руск.) бел., і шматабяцаючаму маладому кампазітару Артуру Салівану(англ.) бел. напісаць кароткую аднаактовую оперу, якая паслужыла б працягам оперы Ж. Афенбаха «Перыкола(руск.) бел.». Вынікам стала камічная опера «Суд прысяжных(англ.) бел.»; яе поспех паклаў пачатак партнёрству Гілберта і Салівана(англ.) бел.. «Трупа оперы-буф містэра Р. Д’Ойлі Карт» узяла з сабой «Суд прысяжных» у турнэ, паставіўшы яе разам з французскімі творамі Ж. Афенбаха і Аляксандра Шарля Лекока(англ.) бел.. Імкнучыся вызваліць англійскую сцэну ад французскага ўплыву і натхнёны поспехам «Суда прысяжных», Карт у 1877 годзе сфармаваў сіндыкат для выканання «лёгкай оперы законнага толку».[7] Гілберту і Салівану было даручана напісаць новую камічную оперу «Чарадзей(руск.) бел.» (англ.: The Sorcerer), пачынаючы серыю, якая атрымала назву «Савойскія оперы» (названая ў гонар тэатра Савой, які Карт пазней пабудаваў для гэтых твораў). У серыю савойскіх опер уваходзілі «Карабель Яе Вялікасці «Пінафор»(англ.) бел.», «Піраты Пензанса(англ.) бел.» і «Мікада(англ.) бел.», якія сталі папулярнымі ва ўсім свеце. Оперная трупа Д’Ойлі Карт(англ.) бел. працягвала выконваць творы Гілберта і Салівана амаль бесперапынна да свайго закрыцця ў 1982 годзе.
Стыль Гілберта і Салівана шырока пераймалі іх сучаснікі (напрыклад, у «Дораці(англ.) бел.»), а самі творцы пісалі творы ў гэтым стылі разам з іншымі супрацоўнікамі ў 1890-я гады. Аднак ні адзін з іх не меў працяглай папулярнасці, пакінуўшы Савойскія оперы практычна адзінымі прадстаўнікамі жанру, якія захаваліся сёння. Толькі нядаўна некаторыя з гэтых іншых англійскіх лёгкіх опер пачалі даследавацца навукоўцамі і ставіцца на сцэне.