wd wp Пошук:
    ⬜

    Беларускае фэнтэзі

    Белару́скае фэ́нтэзі — мастацкія творы напісаныя беларускімі аўтарамі ў жанры фэнтэзі.

    Фэнтэзі, як асобны жанр пачаў фарміравацца на мяжы XIX—XX ст.. У аснове жанра закладзены казачныя і міфалагічныя матывы. Сярод асноўных герояў звычайна людзі з чароўнымі здольнасцямі (чараўнікі, друіды, празорцы і г. д.) ці з чароўнымі прадметамі (рыцары з зачараванай зброяй), міфічныя стварэнні, нярэдка запазычаныя з сярэднявечных бестыярыюмаў (цмокі, аднарогі, пярэваратні).

    У беларускай літаратуры элементы фэнтэзі можна знайсці нашмат раней да з’яўлення жанру. Асабліва ярка гэта адлюстравана ў творы Яна Баршчэўскага — «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» (1844—46). Найбольшае развіццё ў беларускай літаратуры жанр атрымаў у XXI стагоддзі.

    XIX стагоддзе. Заснавальнікі жанру ў беларускай літаратуры

    Фэнтэзійныя элементы прысутнічалі ў беларускай культуры яшчэ з даўніх часоў, бо жанр цесна звязаны і з фальклорам і з міфалогіяй. Элементы містыцызму і вобразы міфалагічных істот выкарыстоўваў у сваёй творчасці яшчэ Адам Міцкевіч. Падчас працы над сваімі баладамі ў 1819-21 гадах Міцкевіч звяртаўся да багаццяў беларускага фальклору[1]. Так, да вобразу Свіцязянак (насельніцы возера Свіцязь, белатварыя дзяўчыны з даўгімі распушчанымі валасамі, у якіх ператварыліся жанчыны горада Свіцязь, затопленага багамі па іх просьбе вадой, каб пазбегнуць зганьбавання варожым рускім войскам) і легенд, звязаных з імі, паэт звяртаўся ў сваіх баладах «Свіцязь» (1820), «Свіцязянка» (1821), «Рыбка» (1822)[2].

    Вокладка «Шляхціц Завальня» выдання 1884 года

    Але ж найбольш ярка беларуская міфалогія адлюстравана ў творы Яна Баршчэўскага — «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» (1844-46), у якім аўтар нас пераносіць у фантастычную, выдуманую Беларусь, у якой чытач спаткаецца з пярэваратнямі і ваўкалакамі, з волатамі і цмокамі, пачварамі, чараўнікамі і чарнакніжнікамі. Яго персанажы прыйшлі ў твор з нацыянальнай міфалогіі, шчодра населенай русалкамі, вадзянікамі, лесунамі, ваўкалакамі, але некаторых персанажаў Баршчэўскі прыдумаў сам — Сына Буры, Белую Сароку, Плачку. Менавіта Ян Баршчэўскі лічыцца заснавальнікам жанру фэнтэзі ў беларускай літаратуры. Ён, як сапраўдны пісьменнік-фантаст, глядзеў наперад, у будучыню, і як бы прадбачыў з’яўленне ― прозы жахаў, фэнтэзі, навуковай фантастыкі[3]. Па міфалагічнай аснове твораў Баршчэўскага, яго творчасць варта аднесці да такога субжанру, як славянскі фэнтэзі, у аснове якога ляжыць спалучэнне славянскага фальклору (паданняў, былінаў, міфаў) і стандартных фэнтэзійных канонаў.

    На прэзентацыі сваёй фэнтэзійнай аповесці на пытанне пра традыцыі беларускай фантастыкі беларускі паэт і філолаг Серж Мінскевіч сказаў: «Мы самыя першыя напісалі фэнтэзі, калі яшчэ і не прыдумалі гэтаму жанру назву. Яшчэ не было Толкіна, а ў нас ужо быў Ян Баршчэўскі…»[4].

    У 1852 годзе з-пад пяра беларускага паэта і фалькларыста Аляксандра Рыпінскага выйшла рамантычная балада «Нячысцік». Пры яе напісанні паэт разумеў, што ў нацыянальнай баладзе не можа быць переайманняў, якія належаць да традыцый жанру ў іншых народаў, як не павінна яна несці і прыкметы чужога фальклору. У гэтым ён цалкам згодны са сваімі папярэднікамі, у першую чаргу — з Янам Баршчэўскім, які лічыў недазваляльным запазычванне мастацкіх формаў, якія выкарыстоўвалі пісьменні Англіі, Германіі ці Францыі. Нават падзагаловак да паэмы быў «балада белару­ская», чым аўтар адзначаў не толькі фальклорную аснову сваёй балады, але і своеасаблівасць твора, яго сугучча з традыцыямі беларускай паэзіі сярэдзіны XIX стагоддзя. У прадмове да «Нячысціка» Аляксандр Рыпінскі напісаў, што ў выніку апрацоўкі народнай песні ў яго атрымалася доўгая гісторыя і ён, «дабавіўшы да яе тое-сёе дзіўнае і пякельнае, зрабіў з гэтага сялянску­ю баладу­»[5].

    Літаратары XIX стагоддзя
    Адам Міцкевіч. Партрэт В. Ваньковіча, 1828 г.
    Ян Баршчэўскі. К. Жукоўскі, XIX ст.
    Аляксандр Рыпінскі. 1853 г.

    XX стагоддзе

    Выкарыстанне шматлікіх міфалагічных персанажаў прысутнічае ў нашаніўскай паэзіі Янкі Купалы. Некаторыя даследчыкі (напр.: канд. філ. навук Г. М. Мятліцкая) нават ужываюць такі тэрмін, як купалаўскі міфалагізм. Пэўны час міфалагічная вобразнасць у творчасці паэта была ледзьве не дамінантнай[6]. «Цемнатворцы» ды такія міфычныя і паганскія істоты, як ведзьмы, ваўкалакі, чэрці, вадзянікі, русалкі ды іншыя, пануюць у яго вершах «Ў вечным боры…» (1912), «Русалка» (1912), «Хохлік» (1911), «Дзе ні вылеці з няволі…» (1906), «Забытая карчма» (1907), «Люлі, люлі, мужычок!» (1905—1907), «Ноч за ночкай» (1909), паэме «Сон на кургане» (1910). Чаго толькі варты ўрывак з яго верша «Забытая карчма»: «Жэняць ведзьму з ваўкалакам, сватае шынкар, попам — рабін, ведзьма — дзякам, а чорт — гаспадар. Так гуляюць, покуль недзе ня кігне пятух… Гіне ўсё, і па бяседзе пуста, сумна ўкруг».

    «Лабірынты» Вацлава Ластоўскага. Выданне 1944 г., Берлін

    Дапаўняе нацыянальную ўтопію Вацлаў Ластоўскі, які ў 1923 годзе выдаў споўненую загадкамі аповесць «Лабірынты», якой напэўна і на сёння няма жанравых аналагаў ні ў беларускай, ні ў сусветнай літаратурах[7]. Жанр твора займае пагранічнае становішча паміж утопіяй і навуковай фантастыкай, у ім назіраецца паяднанне гістарычнага і фантастычнага. У творы мы бачым перапляценне некалькіх свядомых аўтарскіх містыфікацый, галоўная з якіх звязана з існаваннем Полацкага лабірынта. І як у старажытнагрэчыскай міфалогіі існаваў міф пра Лабірынт на Крыце і пра Мінатаўра, які паслужыў тэмай для шэрагу літаратурных твораў, так і Полацкі лабірынт у трактоўцы Ластоўскага стаў для яго адным з цэнтральных артэфактаў, на якім грунтавалася яго крэўская тэорыя[8].

    У беларускай драматургіі фэнтэзійныя элементы прысутнічаюць ў шэрагу п’ес Еўсцігнея Міровіча. Аднымі з найбольш значнымі ў яго творчасці сталі фальклорна-гістарычныя п’есы: «Машэка» (1922 г.), «Каваль-ваявода» (1924 г.)[9]. Яго «Машэка» стала першай п’есай, пастаўленай на беларускай мове[10].

    У кантэксце стварэння новых мастацкіх сусветаў праводзіць асацыяцыю Уладзіміра Караткевіча з Толкінам даследчык Андрэй Хадановіч. Паводле слоў Хадановіча, Беларусь Караткевіча — ідэяльная краіна, населеная шляхетнымі рыцарамі, мужнымі патрыётамі і нацыянальна свядомымі арыстакратамі з паэтычнымі здольнасцямі. І стваральнікам беларускага фэнтэзі Хадановіч лічыць менавіта Караткевіча[11]. І насамрэч, для творчасці Караткевіча характэрны не толькі гістарызм, але і наданне ёй асобных міфалагічных рыс. Крытык Аляксей Ненадавец у артыкуле «Міфалогія ў творах Уладзіміра Краткевіча» заўважае «што ў творах пісьменніка самі паняцці „чарадзейка“, „чараўнік“, „знахар“, „варажбіт“ амаль не адрозніваюцца па сэнсе, хаця тут былі, адпаведна свае тонкасці, выпрацаваныя шматвяковым практычным вопытам народа»[12].

    Літаратары XX стагоддзя
    Янка Купала
    Вацлаў Ластоўскі
    Уладзімір Караткевіч

    XXI стагоддзе

    На думку старшыні секцыі «Прыгоды і фантастыка» СПБ Уладзіміра Кулічэнкі, беларускія фантасты больш атрымалі поспех у жанры «фэнтэзі» чым у жанры «навуковай» фантастыкі, бо «фэнтэзі» і яго паджанры больш даступныя для ўспрымання сучаснага чытача, чым творы «навуковай» фантастыкі, і таму хутчэй знаходзяць водгук[13]. На пачатку стагоддзя ярка ў гэтым жанры вылучылася Вольга Грамыка, чые кнігі (выдаецца з 2003 года, на рускай мове) створаныя часам у жанры гумарыстычнага фэнтэзі, адрознівае іронія, месцамі пераходзячая ў сарказм. Галоўнымі героямі яе кніг з’яўляюцца персанажы, у традыцыйным фэнтэзі якія адносяцца да адмоўных: ведзьмы, вампіры, пярэваратні, цмокі, тролі і іншыя[14]. А фэнтэзійны свет, створаны пісьменніцай, дзесьці нагадвае беларускія землі. Так назва яе выдуманай краіны Белорыя відавочна адпавядае Беларусі, назва сталіцы Белорыі Стармін сугучна Мінску, гораду Віцяга — Віцебску.

    Яшчэ па адной краіне прыдуманай дзяржавы, на гэты раз заснаванай на легендах і паданнях Вялікага княства Літоўскага, мы можам павандраваць у рамане «Ганітва», пісьменніцы Нікі Ракіцінай (сапр. імя — Людміла Багданава). Героі раману — сапраўдныя беларускія персанажы. І таксама пазнаецца тапаніміка беларускіх гарадоў. Прататыпам Омеля з’яўляецца Гомель, родны горад пісьменніцы. Назвы ж вёсак і сяліб напроста пераносіліся з карты Беларусі на старонкі кнігі: Строчыцы, Макееўка, Наўліца. А самі падзеі разгортваюцца ў краіне, якая завецца Лейтавай — як гістарычная Літва, ВКЛ[15]. На кангрэсе «Еўракон-2008», заснаванага Еўрапейскім саюзам навуковай фантастыкі, эксперты прызналі беларуску Ніку Ракіціну лепшым маладым пісьменнікам-фантастам[16].

    На беларускіх землях разгортваюцца прыгоды ў цыкле казак Пятра Васючэнкі «Прыгоды паноў Кублiцкага ды Заблоцкага» («Прыгоды паноў Кубліцкага і Заблоцкага» (1997) і «Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі» (2003)). Твор часам і абсурдны, і камічны, і філасафічны, дазваляе нам з боку зірнуць на нелагічнасць чалавечых празмерных жаданняў. І ўсё гэта падаецца з народным гумарам. Гэта добра бачна, напрыклад, ва ўрыўку, дзе паны даюць парады Куры-Шчабятуры наконт таго, якое яна павінна прынесці кураняці («[Заблоцкі] Каб сала на тым кураняці было з далонь таўшчынёю… [Кубліцкі] Дый ростам каб яно было з ладнага парсюка… [Заблоцкі] Не з парсюка, а з быка, каб было велічынёю! Во!»). Але замест жаданага паны атрымліваюць яйка памерам з бочку, з якога вылупляеццая Страшыдла, што патрабуе есці. У 2003-м за кнігу «Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі» Пятро Васючэнка ганараваны прэміяй «Гліняны Вялес» (за лепшую мастацкую беларускамоўную кнігу года)[17]. А ў 2013 годзе аўтар звярнуўся і да міфалогіі старажытнай Грэцыі, распавёўшы ва ўласцівай яму манеры, займальна і з гумарам, пра подзвігі вядомага асілка Геракла («Дванаццаць подзвігаў Геракла»)[18].

    Андрэй Жвалеўскі падчас раздачы аўтографаў

    З 2002 года з-пад пера суаўтараў Андрэя Жвалеўскага і Ігара Мыцько выходзіць цыкл фэнтэзійных раманаў-пародый (на рускай мове) на вядомую ва ўсім свеце серыю гісторый пра Гары Потэра — «Поры Гатэр» («Поры Гатэр і Каменны Філосаф»; «Асабістая справа Мергіоны ці чатыры Чортавы тузіны»; «Дзевяць подзвігаў Сэна Аеслі»). Пародыя пабудавана на «перагортванні» сюжэту: амаль кожная рэч, апісаная ў арыгінале, вывернута навыварат. Поры Гатэр тут звычайны хлопчык, які з’явіўся ў вядзьмарскай сям’і, але да засмучэння сваіх бацькоў, зусім не валодае магічнымі здольнасцямі[19]. Напачатку пародыі падабенства з арыгіналам праглядаецца досыць выразна, нават вытрымліваецца адпаведнасць сюжэтных ліній. Але ўжо прыкладна пасля чвэрці кнігі сюжэт пачынае заўважна адхіляцца ад арыгінала.

    Вельмі плённа творыць для дзяцей у навукова-фэнтэзійным жанры Раіса Баравікова. Напэўна, асабліва вылучаецца яе трылогія для дзяцей сярэдняга школьнага ўзросту «З казак старога астранаўта» (2005). Тут і касмічныя прыгоды і авантурны сюжэт, рэальны светі існуе недзе побач з выдуманым. Кніга адметна тым, што аўтар надае свайму фантастычнаму твору нацыянальны каларыт. Напрыклад, касмадром у творы знаходзіцца пад Раўбічамі, а экіпаж астранаўтаў сумуе не па планеце Зямля, а па беларускай прыродзе[20].

    Людміла Рублеўская з трылогіяй «Авантуры Пранціша Вырвіча»

    Умоўна да жанру фэнтэзі можна аднесці «аповесць-міф» Людмілы Рублеўскай «Дзеці гамункулуса» (2000), у аснову якой пакладзена легенда пра чарнакніжніка пана Твардоўскага, стваральніка штучнага чалавека — гамункулуса. У той жа час для творчасці Рублеўскай больш характэрны зварот да міфалагічнай спадчыны, як, напрыклад, у яе кнізе «Старасвецкія міфы горад Б.», у якой прагожыя гісторыі старажытнарымскіх і грэчаскіх міфаў нібы пераносяцца і накладаюцца на рэаліі жыхароў звычайнага беларускага мястэчка XIX стагоддзя[21]. І ў пэўнай ступені аўтару атрымалася стварыць свет гістарычнага беларускага фэнтэзі ў цыкле гісторый пра Пранціша Вырвіча. Нават мова твора месцамі вытрымана на старажытны, напышліва барочны манер. Вельмі гэта адчуваецца ў першай частцы («Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега», 2012), насычанай гістарычнымі показкамі. Напрыклад, гісторыя, да якой нельга адносіцца без гумару — гісторыя пра спатканне Караля Радзівіла Пане Каханку з русалкай і што «вынікам шлюбу былі селядцы». На працягу прыгод Вырвіча згадваецца і сусветнае дрэва Ігдрасіль, і лабірынты з Мінатаўрам, і вынаходніцтвы Леанарда да Вінчы[22].

    Свет прыгод чакае і ў цыкле фэнтэзійна-прыгодніцкіх рыцарскіх раманаў «Кароль і Суддзя» Інны Сударавай (на рускай мове), які распачынае раман «Суддзя каралеўскага дома» (2006), героі змагаюцца з ляснымі разбойнікамі, і іх чакаюць сутычкі і інтрыгі, здрада сяброў і каханне прыгожых дам, бітвы і слава[23].

    Блізкі да эпічнага фэнтэзі цыкл раманаў Наталлі Новаш «Здабыццё мінулага» (на рускай мове, 2009), у якім пасля сутыкнення велізарнай каметы з Зямлёй адкрываюцца «дзверы» паміж светам людзей і светам эльфаў[24].

    У свет магіі, эльфаў, пярэваратняў, людаедаў, вампіраў, ваяроў і драконаў пераносіць чытача і Святлана Улаcевіч, таксама аўтар цэлага цыклу раманаў, але ўжо пра драконаў — «Сагі аб Драконах» (на рускай мове), які распачынае раман «Паўтара метра непаразуменняў, ці Не будзіце спячага Дракона!» (2009)[25].

    Яшчэ адна кніга, героі якой драконы — раман Эльвіры Вашкевіч «Дарога да Срэбных Вадаспадаў» (на рускай мове, 2014), у якім з далёкай планеты, дзе жывуць драконы, на нашу Зямлю накіроўваецца пасланец у пошуках патэнцыйнага кантакцёра з магічнымі здольнасцямі [26].

    Чароўны свет міфалагічных істот сустракае нас і ў рамане-фэнтэзі Генадзя Аўласенка «Палонныя чорнага лесу» (на рускай мове, 2011). У пужалым і таямнічам Чорным лесе жыве мноства самых разнастайных пачвар, а непраходныя Паўночныя скалы засяляюць гномы. І паміж лесам і гарамі, на шырокай даліне жывуць варагуючыя паміж сабою чалавечыя плямёны[27]. У 2014 годзе ў выдавецтве «Мастацкая літаратура» выйшаў зборнік яго містычна-фантастычных апавяданняў «Ключ, які нічога не адмыкае»[28].

    Кніга Сержа Мінскевіча «Усмешка жалобнай каралевы, альбо Таямніца магнітнага замка» (2013) заснавана ўжо на беларускай міфалогіі. У вобразе героя гэтай казкі, мастаку-вандроўніку Дроздзічы, які ходзіць у ботах з чырвонага саф’яну, з чароўным парасонам-кіёчкам і малюе не ўсмешкі, а «усмуткі», забіраючы сум людзей, лёгка пазнаецца легендарны беларускі мастак Язэп Драздовіч. Галоўныя героі аповесці — Алеола, «будучая яснапанна», і Арцін, будучы віцязь са Светлаазёрной краіны. Іх бацькоў разам з усімі жыхарамі мястэчка выкрала «Жалобная Каралева Паляндра», і дзеці адпраўляюцца перамагаць злую чараўніцу[29].

    У жанры прыгодніцкага фэнтэзі кніга Аляксея Шэіна «Сем камянёў» (2015). Хлопчык Ясь, галоўны герой, трапляе ў чароўную краіну Эферыю, дзе становіцца ўдзельнікам барацьбы за свабоду. Галоўнаму герою трэба разгадаць загадку крышталяў, каб выратаваць жыццё сваёй сяброўкі і вызваліць чароўную краіну ад прыгнёту злога самазванца[30]. Кніга пра веру, свабоду і каханне, за якія часам трэба змагацца з мячом у руках[31]. Кніга была адзначана Еўрапейскім таварыствам навуковай фантастыкі за лепшы літаратурны дэбют[32].

    У 2017 годзе на Нацыянальную літаратурную прэмію ў галіне дзіцячай літаратуры было намінавана адразу два фэнтэзійных твора — фэнтэзі Кацярыны Хадасевіч-Лісавой «Канікулы з прыгодамі, альбо Зваротны візіт Зорнічка да хлопчыка Стасіка» і фэнтэзійныя гісторыі Анатоля Караленкі «Дзецям пра нафту»[33]. У тым жа годзе ў выдавецтве «Мастацкая лiтаратура» выйшаў зборнік казак «Нявеста для Базыля», у складзе якога было надрукавана некалькі фэнтэзійных апавяданняў: стылізаванае пад фальклор прыгодніцкае фэнтэзі «Жаўнер i вужалка» Алега Грушэцкага, чараўнічае фэнтэзі «Чорная закавыка» Сержа Мінскевіча і фэнтэзійная гісторыя «Нявеста для Базыля» Галіны Пшонік[34][35].

    Алег Грушэцкі са сваёй серыяй «Рыцар Янка і каралеўна Мілана»

    У 2020 годзе выйшла кніга Святланы Аўдзейчык «Кніга Здольных» — першая частка трылогіі пра Наследнікаў Сакрума, якая ўвайшла ў паўфінал міжнароднага конкурсу «Новая дзіцячая кніга — 5» у намінацыі «Фэнтэзі. Фантастыка. Прыгоды»[36].

    Знакавым для беларускамоўнага фэнтэзі стаў 2021 год. На падставе беларускага фальклору выйшла першая кніга трылогіі Алега Грушэцкага «Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Таямнічае каралеўства», героі якой — міфічныя персанажы беларускіх паданняў, а падзеі разгортваюцца ў свеце, падобным на беларускае Сярэднявечча. Галоўным героям, юным брату і сястры, належыць выратаваць каралеўства ад чарадзея, які падступствам захапіў трон[37]. Кніга ўнікальная тым, што яе можна назваць сапраўдным беларускім фэнтэзі[38]. А ўлічваючы, што яна была напісаная яшчэ ў 2012 годзе[39][40], фактычна робіць раман яшчэ і першым сучасным беларускамоўным сапраўдным фэнтэзі. У маі 2021 года ў Нацыянальнай акадэміі навук прайшоў II Міжнародны форум даследчыкаў беларускай казкі, да якога было падрыхтавана адразу некалькі дакладаў, прысвечаных фэнтэзі ў беларуская літаратуры, сярод якіх, напрыклад, даклад Таццяны Барысюк «Ідэйна-вобразныя пошукі ў кнізе казак Алега Грушэцкага „Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Таямнічае каралеўства“». Таксама быў праведзены круглы стол (мадэратарам якога стаў Серж Мінскевіч), на якім, сярод іншых, была асобна разгледжана тэма «Казка і фэнтэзі»[41].

    А ў 2022 годзе выйшаў працяг папулярнага[42][43] прыгодніцкага фэнтэзі Алега Грушэцкага — «Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Каралеўству патрэбны героі», у якім юныя героі перад ад’ездам дадому вырашаюць яшчэ раз наведаць таямнічае каралеўства Сварга, але даведваюцца, што яго захапіў яшчэ больш магутны вядзьмак, якім рухае толькі помста, і яны зноў уступаюць у барацьбу за вызваленне каралеўства, у яшчэ больш цяжкіх умовах[44]. Таксама ў 2022 годзе выйшла і другая частка запланаванай трылогіі Святланы Аўдзейчык «Кніга здольных 2. Нашчадкі агрыяў»[45].

    Зноскі

    1. ↑ Лойка, А.А. Адам Міцкевіч і беларускі фальклор // Адам Міцкевіч і Беларусь / Уклад. В. Грышкевіч, навук. рэд. А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. — Мн.: ННАЦ імя Ф.Скарыны, 1997. — С. 109. — 320 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6419-06-9.
    2. ↑ Лойка, А.А. Адам Міцкевіч і беларускі фальклор // Адам Міцкевіч і Беларусь / Уклад. В. Грышкевіч, навук. рэд. А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. — Мн.: ННАЦ імя Ф.Скарыны, 1997. — С. 110–111. — 320 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6419-06-9.
    3. ↑ Баршчэўскі Л.П., Васючэнка П.В., Тычына М.А. Ян Баршчэўскі // Словы ў часе. Літаратура ад рамантызму да сімвалізму і нашаніўскага адраджэння. — Санкт-Пецярбург, 2014. — С. 52. — 374 с.
    4. ↑ Карацупа, В.. Мінскевіч Серж(руск.) . Архив фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    5. ↑ Штэйнер І. Ф. Балада «Нячысцік» Аляксанлра Рыпінскага // Роднае слова : часопіс. — Мн.: Мінадукацыі Беларусі, 2011. — В. 286. — № 10. — С. 3—5.
    6. ↑ Мятліцкая, Г. М. Сімвалічная функцыя міфалагічных персанажаў у паэзіі Янкі Купалы / Г. М. Мятліцкая // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Сер.4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. — 2005. — № 3. — С. 13-18.
    7. ↑ Васючэнка, П.В. Першаадкрывальнік з роду Ластаў. Мастацкія адкрыцці Вацлава Ластоўскага // Ад тэксту да хранатопа : артыкулы, эсэ, пятрогліфы / Пад рэд. М. Тычыны. — Мн.: Галіяфы, 2009. — С. 54. — 200 с. — 300 экз. — ISBN 978-985-6906-13-1.
    8. ↑ Васючэнка, П.В. Першаадкрывальнік з роду Ластаў. Мастацкія адкрыцці Вацлава Ластоўскага // Ад тэксту да хранатопа : артыкулы, эсэ, пятрогліфы / Пад рэд. М. Тычыны. — Мн.: Галіяфы, 2009. — С. 56. — 200 с. — 300 экз. — ISBN 978-985-6906-13-1.
    9. ↑ Березкин Г. С. Лакшин — Мураново. Мирович, Евстигней Афиногенович // Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — М.: Советская энциклопедия, 1967. — Т. 4. — 860 с.
    10. ↑ Декола Н.. “Белпочта” помнит о юбилеях (нявызн.). Советская Белоруссия (6 жніўня 2003). Праверана 5 лістапада 2015.
    11. ↑ Хадановіч, А.В. Уладзімер Караткевіч і філязофскі камень // ARCHE : Часопіс. — 2006. — В. 41, 42. — № 1, 2. — С. 106. Архівавана з першакрыніцы 7 сакавіка 2015.
    12. ↑ Ненадавец, А.М. Міфалогія ў творчасці Уладзіміра Караткевіча // Маладосць : Часопіс. — 2005. — № 11. — С. 136.
    13. ↑ «Ды@блог. Пра літаратуру». Госць – Уладзімір Кулічэнка. Навуковая фантастыка (нявызн.). Беларусь 3 (11 снежня 2014). Праверана 10 сакавіка 2015.
    14. ↑ Ольга Громыко(руск.) . Лаборатория Фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    15. ↑ Ника Ракитина — новые книги(руск.) . LiveLib.ru. Праверана 10 сакавіка 2015.
    16. ↑ Гуляева, М. Я пишу неформат(руск.)  // БелГазета : Газета. — Мн.: 2 ліпеня 2008. — В. 643. — № 22.
    17. ↑ «Вялес» — Васючэнку (нявызн.). Наша Ніва (5 сакавіка 2004). Праверана 10 сакавіка 2015.
    18. ↑ Рублевская, Л.И. Кисть и меч(руск.)  // Советская Белоруссия : Газета. — 9 студзеня 2014. — № 4 (24387).
    19. ↑ Порри Гаттер(руск.) . Лаборатория Фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    20. ↑ Бязлепкіна, А.П.. Раіса Баравікова. “Казкі астранаўта: касмічныя падарожжы беларусаў” (нявызн.). Вясёлка (1 лютага 2012). Праверана 10 сакавіка 2015.
    21. ↑ Жених панны Дануси(руск.) . LiveLib.ru. Праверана 10 сакавіка 2015.
    22. ↑ Янкута, Г.В.. Як напісаць гісторыю (нявызн.). Budzma.org (21 лютага 2013). Праверана 10 сакавіка 2015.
    23. ↑ Судья королевского дома(руск.) . Лаборатория Фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    24. ↑ Обретение прошлого(руск.) . LiveLib.ru. Праверана 10 сакавіка 2015.
    25. ↑ Полтора метра недоразумений, или Не будите спящего Дракона!(руск.) . Лаборатория Фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    26. ↑ Малай, Г. Фэнтэзі: ёсць кантакт! // Літаратура і мастацтва : Газета. — Мн.: СПБ, РВУ «Звязда», 11 ліпеня 2014. — В. 4776. — № 27. — С. 7. Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2015.
    27. ↑ Пленники чёрного леса(руск.) . Лаборатория Фантастики. Праверана 10 сакавіка 2015.
    28. ↑ Генадзь Аўласенка. Ключ, які нічога не адмыкае (нявызн.). Нашы кнігі. Мастацкая літаратура. Праверана 22 сакавіка 2015.(недаступная спасылка)
    29. ↑ Рублевская, Л.И. Сказки запределья(руск.)  // Советская Белоруссия : Газета. — 14 ліпеня 2014. — № 108 (24245).
    30. ↑ Шэін А.. Сем камянёў (нявызн.). Праверана 14 красавіка 2015.
    31. ↑ Дорская А.. Стваральнік курсаў «Моваведа» Аляксей Шэін напісаў фэнтэзі для падлеткаў (нявызн.). СБП (13 сакавіка 2015). Праверана 22 сакавіка 2015.
    32. ↑ Аляксей Шэін атрымаў міжнародную прэмію за кнігу фэнтэзі (нявызн.). Новы Час (21 чэрвеня 2017). Праверана 22 студзеня 2018.
    33. ↑ Гапееў В. А дзяўчынка малявала караблік… // Літаратура і мастацтва : газ.. — Мн.: СПБ», РВУ «Звязда», 1 снежня 2017. — В. 4951. — № 48. — С. 7. Архівавана з першакрыніцы 30 студзеня 2018.
    34. ↑ Рублеўская Л.. Люстэрка для песнi (нявызн.). Советская Белоруссия (22 снежня 2017). Архівавана з першакрыніцы 12 верасня 2020. Праверана 23 снежня 2017.
    35. ↑ Грушэцкі А. Казачная нявеста запрашае ў чароўны свет // Літаратура і мастацтва : газета. — Мн.: СПБ, РВУ «Звязда», 2018. — В. 4956. — № 1. — С. 7. Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2017.
    36. ↑ «Кніга здольных» — пра падлеткаў і для падлетк (нявызн.). Новы Час (6 снежня 2019). Праверана 31 мая 2021.
    37. ↑ Выйшла новая кніга Алега Грушэцкага. Гэта фэнтэзі на аснове беларускага фальклору (нявызн.). Новы Час (4 мая 2021). Архівавана з першакрыніцы 31 мая 2021. Праверана 31 мая 2021.
    38. ↑ „Рыцар Янка і каралеўна Мілана. Таямнічае каралеўства” (нявызн.). Беларускае Радыё Рацыя (8 чэрвеня 2021). Архівавана з першакрыніцы 8 чэрвеня 2021. Праверана 8 чэрвеня 2021.
    39. ↑ «Сямейная праграма» з Алегам Грушэцкім на YouTube. «Сямейная праграма» // 1 Нацыянальны канал Белрадыё, 15 мая 2021
    40. ↑ Алег Грушэцкі - урывак з рамана «Рыцар Янка і прынцэса Мілана. Таямніче каралеўства» (нявызн.). Кніжнае выдавецтва «Рэгістр» (1 снежня 2012). Архівавана з першакрыніцы 14 ліпеня 2022. Праверана 26 ліпеня 2022.
    41. ↑ II Міжнародны форум даследчыкаў беларускай казкі. — Мн.: НАН РБЦДБКМЛ, 2021. — С. 15, 17. — 20 с.
    42. ↑ Каралеўству патрэбны героі. Выйшаў з друку працяг дзіцячага беларускага фэнтэзі пра рыцара Янка і каралеўну Мілану (нявызн.). Новы Час (24 чэрвеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 26 чэрвеня 2022. Праверана 26 чэрвеня 2022.
    43. ↑ Героі беларускага фэнтазі вяртаюцца // Наша слова : газета. — Ліда.: ТБМ, 13 ліпеня 2022. — № 28. — С. 11—12.
    44. ↑ Каралеўству патрэбны героі. Выйшаў з друку працяг дзіцячага беларускага фэнтэзі пра рыцара Янка і каралеўну Мілану (нявызн.). Budzma.org (24 чэрвеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 26 чэрвеня 2022. Праверана 26 чэрвеня 2022.
    45. ↑ Кніга здольных 2. Нашчадкі агрыяў (нявызн.). НВК “Тэхналогія” (29 верасня 2022). Праверана 26 чэрвеня 2022.

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Катэгорыя·Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Добрыя артыкулы паводле алфавіта
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Добрыя артыкулы па літаратуры
    Катэгорыя·Беларуская літаратура
    Катэгорыя·Літаратура фэнтэзі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Добрыя артыкулы пра Беларусь