wd wp Пошук:
    ⬜

    Барыс Аляксандравіч Рыбакоў

    У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Рыбакоў. Барыс Аляксандравіч Рыбакоў (руск.: Борис Александрович Рыбаков; 21 мая (3 чэрвеня) 1908 года, Масква — 27 снежня 2001 года, там жа) — савецкі і расійскі археолаг, даследчык славянскай культуры і гісторыі Старажытнай Русі. Акадэмік РАН (1991; правадзейны член АН СССР з 1958 года). Герой Сацыялістычнай Працы (1978). Адзін з самых уплывовых дзеячаў савецкай гістарыяграфіі.

    Біяграфія

    Нарадзіўся ў рускай стараверскай сям’і. Атрымаў добрую хатнюю адукацыю, у 1917 годзе ва ўзросце дзевяці гадоў быў аддадзены ў прыватную гімназію. З 1921 года жыў разам з маці ў Маскве ў Ганчарнай слабадзе ў будынку дзіцячага дома «Працоўная сям’я». У 1924 годзе скончыў школу II ступені, у 1926 годзе паступіў на гісторыка-этналагічны факультэт МДУ, які скончыў у 1930 годзе па спецыяльнасці «гісторык-археолаг». Універсітэцкімі настаўнікамі Б. А. Рыбакова былі акадэмік Ю. У. Гацье, прафесары С. У. Бахрушын і В. А. Гарадцоў. Працаваў у Аляксандраўскім краязнаўчым музеі і Архіве Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Маскве, затым на працягу паўгода служыў курсантам у Чырвонай Арміі, у артылерыйскім палку 1-й дывізіі ў Маскве (афіцэр коннай разведкі).

    У 1931 годзе стаў старэйшым навуковым супрацоўнікам ДГМ. У 1936—1940 і 1943—1950 гадах — старэйшы навуковы супрацоўнік ДАГМК (Інстытут гісторыі матэрыяльнай культуры АН СССР). Кандыдат гістарычных навук (1939, ступень прысуджана за монаграфічнае даследаванне «Радзімічы»).

    У час шматгадовай працы над зборамі музея Рыбакоў падрыхтаваў фундаментальную працу «Рамяство Старажытнай Русі», абаронены ў 1942 годзе ў якасці доктарскай дысертацыі ў эвакуацыі ў Ашгабаце, у 1948 годзе апублікаваны асобным выданнем, а ў 1949 годзе ганараваны Сталінскай прэміі. Кіраваў аддзелам ранняга феадалізму ДГМ (1943—1948) і сектарам у Інстытуце этнаграфіі (1944—1946). У канцы 1940-х — пачатку 1950-х гадоў удзельнічаў у кампаніі супраць «бязродных касмапалітаў», апублікаваўшы ў навуковых часопісах шэраг артыкулаў пра ролю яўрэяў і іўдаізму ў гісторыі Хазарскага каганата. У 1940-х гадах кіраваў археалагічнай практыкай на гістарычным факультэце МАПІ (цяпер МДАУ). У 1951 годзе ўступіў ва УКП(б).

    Член-карэспандэнт АН СССР з 23 кастрычніка 1953 года па Аддзяленні гістарычных навук (археалогія), правадзейны член АН СССР з 20 чэрвеня 1958 года, намеснік акадэміка-сакратара (1967—1973), в. а. акадэміка-сакратара (1970—1971), акадэмік-сакратар Аддзяленні гісторыі АН СССР (1974—1975).

    Дэкан гістарычнага факультэта (1950—1952), прарэктар (1952—1954) МДУ. У 1951—1974 гадах — загадчык сектарам, у 1956—1987 гадах — дырэктар, з 1988 года — ганаровы дырэктар Інстытута гісторыі матэрыяльнай культуры (археалогіі) АН СССР; адначасова — дырэктар Інстытута гісторыі СССР (1968—1970). У 1962—1969 гадах — старшыня Навуковага савета па каардынацыі прац у вобласці славяназнаўства АН СССР, з 1966 года — старшыня Музейнага савета пры Прэзідыуме АН СССР. Уваходзіў у склад Бюро Нацыянальнага камітэта гісторыкаў СССР і Выканаўчага камітэта Міжнароднага саюза дагістарычных і протагістарычных навук (з 1958 года), член Міжнароднага камітэта славістаў (з 1963 года), сустаршыня камісіі гісторыкаў СССР і Польшчы; з 1946 года неаднаразова прадстаўляў савецкую гістарычную навуку на Міжнародных кангрэсах. З 1958 года — прэзідэнт грамадства «СССР — Грэцыя».

    Памёр Б. А. Рыбакоў 27 снежня 2001 года. Пахаваны ў Маскве, на Траякураўскіх могілках[5].

    Навуковыя погляды

    Б. А. Рыбакоў быў буйным археолагам. Яго навуковая дзейнасць пачалася з раскопак вяціцкіх курганоў у Падмаскоўе. Ён праводзіў маштабныя раскопкі ў Маскве, Вялікім Ноўгарадзе, Звянігарадзе, Чарнігаве, Пераяславе Рускім, Белгарадзе Кіеўскім, Тмутаракані, Пуціўлі, Аляксандраве і шматлікіх іншых месцах. Ім былі цалкам раскапаны старажытнарускія замкі Любеч і Віцічаў, што дало магчымасць рэканструяваць аблічча невялікага старажытнарускага горада. На гэтых раскопках вучыліся «рамяству» сотні будучых гісторыкаў і археолагаў. Многія вучні Рыбакова сталі вядомымі археолагамі, у прыватнасці С. А. Плятнёва, спецыяліст па качавых народах Стэпу, хазарах, печанегах і полаўцах.

    Усё сваё жыццё Рыбакоў прытрымліваўся антынарманісцкіх перакананняў. Так, ён быў перакананы ў глыбокай аўтахтоннасці славянскага насельніцтва на тэрыторыі Украіны, звязваючы са славянамі і скіфаў, і нават трыпольцаў[6]. Наяўнасць на тэрыторыі Украіны дзяржавы готаў пры гэтым адмаўлялася, а чарняхоўская культура, якая традыцыйна звязвалася з готамі, абвяшчалася культурай славянскай[6]. Найбуйнейшыя цэнтры славян, і ў першую чаргу, Кіеў, у трактоўцы Рыбакова існавалі са спрадвечных часоў.

    Да ліку найбольш спрэчных тэорый Рыбакова адносяцца спробы вывесці славян са скіфаў-аратых, якія жылі ў Прычарнамор’і яшчэ ў часы «бацькі гісторыі» Герадота (V стагоддзе да н.э.). У манаграфіі «Кіеўская Русь і рускія княствы XII—XIII стагоддзяў» (1982) ён аднёс пачатак гісторыі славян да XV стагоддзя да н.э. У Зміевых валах гісторык бачыў сведчанне сутыкнення славян з кімерыйцамі (якія, па агульнапрынятым пункце гледжання, пакінулі Прычарнамор’е за тысячу гадоў да з’яўлення там славян): «Славяне выкарыстоўвалі пры ўзвядзенні сваіх першых умацаванняў палонных кімерыйцаў», — заяўляў навуковец[7].

    Многія навуковыя працы Рыбакова змяшчалі фундаментальныя высновы пра жыццё, побыт і ўзровень сацыяльна-эканамічнага і культурнага развіцця насельніцтва Усходняй Еўропы. Так, у працы «Рамяство Старажытнай Русі» (1948) даследчыку ўдалося прасачыць зараджэнне і этапы развіцця рамеснай вытворчасці ва ўсходніх славян з VI па XV стагоддзя, а таксама выявіць дзясяткі рамесных галін. Рыбакоў ставіў мэтай паказаць, што дамангольская Русь не толькі не адставала ў сваім эканамічным развіцці ад краін Заходняй Еўропы, як гэта сцвярджалі раней многія навукоўцы, але і апярэджвала гэтыя краіны па некаторых паказчыках.

    У манаграфіі «Старажытная Русь. Паданні. Быліны. Летапісы» (1963) ён правёў паралелі паміж быліннымі сюжэтамі і рускімі летапісамі. Ён высунуў гіпотэзу пра тое, што асобныя пагодныя запісы ў Кіеўскай дзяржаве пачынаюць рабіцца не ў XI стагоддзі, а ўжо ў другой палове IX—X стагоддзях (Гл.: «Летапіс Аскольда»), чым спарадзіў моду на спекуляцыі пра існаванне ва ўсходніх славян дахрысціянскай пісьмовай традыцыі[8].

    Навуковец дэталёва даследаваў старажытнарускае летапісанне, прапанаваў версіі аўтарства асобных летапісных фрагментаў, падверг стараннаму аналізу арыгінальныя паведамленні гісторыка XVIII стагоддзя В. М. Тацішчава і прыйшоў да высновы, што яны абапіраюцца на вартыя даверу старажытнарускія крыніцы і Тацішчаў не займаўся фальсіфікацыяй гісторыі.

    Дасканала вывучыў Б. А. Рыбакоў і такія выдатныя помнікі старажытнарускай літаратуры, як «Слова пра паход Ігараў» і «Маленне Данііла Заточніка». У кнігах «„Слова пра паход Ігараў“ і яго сучаснікі» (1971), «Рускія летапісцы і аўтар „Слова пра паход Ігараў“» (1972) і «Пётр Барыславіч: пошук аўтара „Слова пра паход Ігараў“» (1991) ён абгрунтоўваў гіпотэзу, паводле якой «Слова» было напісана кіеўскім баярынам Пятром Барыславічам. Паводле іншай гіпотэзы гісторыка, выдатны мысляр і публіцыст канца XII — пачала XIII стагоддзяў Данііл Заточнік з’яўляўся вялікакняжацкім летапісцам пры дварах Усевалада Вялікае Гняздо і яго сына Канстанціна.

    У працах «Язычніцтва старажытных славян» (1981) і «Язычніцтва Старажытнай Русі» (1987) Б. А. Рыбакоў фактычна рэканструяваў дахрысціянскія вераванні ўсходніх славян, выклікаўшы ў свой адрас абвінавачвання ў фантастычных спекуляцыях і адсутнасці адзінай метадалогіі[9]. Напрыклад, у вобразе Змяя Гарыныча акадэмік бачыў смутны ўспамін славян пра нейкую дагістарычную жывёлу, напрыклад, пра маманта. Быліннае паданне пра сустрэчу волата са Змеем на Калінавым мосце цераз вогненную раку, паводле Рыбакова, ёсць не што іншае, як

    абмалёўка старажытнага маманта (ці мамантаў), загнанага вогненным ланцугом загоншчыкаў у лоўчую яму, у падзямелле, замаскіраванае галінкамі кустоў (каліны)[10].

    Сын навукоўца ў інтэрв’ю для «Літаратурнай газеты» адзначаў:

    Успамінаю апошняе пасяджэнне бюро аддзялення, на якім выступаў Б. А. Яно было доўгім, усе стаміліся, і, калі яму далі слова, ён быў тэлеграфна сціслым: «Перад гістарычнай навукай стаяць дзве небяспекі. Вялесава кніга. І — Фаменка». І сеў на сваё месца. У сутнасці, гэта стала яго завяшчаннем нам, гісторыкам[11].

    Педагагічная дзейнасць

    Выкладчыцкую дзейнасць Б. А. Рыбакоў пачаў у 1933 годзе ў Акадэміі камуністычнага выхавання імя Н. К. Крупскай. З 1934 па 1942 гады ён быў дацэнтам, а затым — прафесарам Маскоўскага абласнога педагагічнага інстытута. Больш за 60 гадоў ён прапрацаваў на гістарычным факультэце МДУ імя М. В. Ламаносава: у 1939—1943 гадах — дацэнтам, з 1943 года — прафесарам, у 1950—1952 гадах — дэканам, у 1953—1962 гадах — загадчыкам кафедры гісторыі СССР перыяду феадалізму, у апошнія гады — у якасці заслужанага прафесара МДУ. Штогод чытаў лекцыйныя курсы «Гісторыя Расіі з найстаражытных часоў», «Гісторыя рускай культуры», «Славяна-руская археалогія» і інш., а таксама спецкурсы па археалогіі[12]. Кіраваў заняткамі ў прасемінары I курсу, працай студэнтаў-дыпломнікаў, аспірантаў і стажораў. Паралельна з працай у МДУ чытаў лекцыі ў МДІМА, ВПШ пры ЦК КПСС і Цэнтральнай камсамольскай школе.

    Мільёны школьнікаў і шматлікія тысячы студэнтаў вучыліся па падручніках Б. А. Рыбакова. Некалькі дзясяткаў дактароў і кандыдатаў гістарычных навук лічаць яго сваім настаўнікам. Існуе буйная «рыбакоўская» школа гісторыкаў Старажытнай Русі[12].

    Сям’я

    Бацька навукоўца — Аляксандр Рыбакоў (1884—1977), член абшчыны стараверскай Пакроўска-Успенскай царквы на Нямецкім рынку ў Маскве, скончыў гісторыка-філалагічны факультэт Маскоўскага ўніверсітэта, быў аўтарам прац па гісторыі расколу, а таксама заснавальнікам і дырэктарам Стараверскага багаслоўскага настаўніцкага інстытута, створанага ў 1911 годзе на сродкі С. П. Рабушынскага. Маці, Клаўдзія Андрэеўна Блахіна, скончыла філалагічны факультэт Вышэйшых жаночых курсаў У. І. Гер’е і працавала педагогам.

    Сын — Расціслаў Рыбакоў (1938—2019), расійскі індолаг, доктар гістарычных навук, спецыяліст па праблемах гісторыі культуры і міжкультурных узаемадзеяннях, дырэктар Інстытута ўсходазнаўства РАН у 1994—2009 гадах.

    Узнагароды і званні

    Замежны член Чэхаславацкай (1960), Польскай (1970) і Балгарскай акадэмій навук (1978); ганаровы доктар Ягелонскага ўніверсітэта ў Кракаве (1964), заслужаны прафесар МДУ (1994).

    У 6-й струменевай аўдыторыі першага гуманітарнага корпуса МДУ вісіць памятная дошка ў гонар Барыса Аляксандравіча Рыбакова.

    Ганаровы грамадзянін Чарнігава (1986)[14]. Імем Б. А. Рыбакова названа адна з вуліц гэтага горада[15].

    Адзнакі

    У публічных водгуках пра працы Б. А. Рыбакова яго крытыкавалі некаторыя вядомыя аўтары, у прыватнасці гісторыкі А. А. Зімін і А. П. Навасельцаў[16], літаратуразнаўцы Л. А. Дзмітрыеў, Д. С. Ліхачоў і Я. С. Лур’е[крыніца?]. Археолаг К.С. Клейн характарызаваў яго як дылетанта па-за межамі сваёй вузкай спецыялізацыі (рамяство старажытнай Русі)[17]. Паводле ацэнкі Клейна, Рыбакоў быў «не проста патрыётам, а несумнеўна, рускім нацыяналістам… ультра-патрыётам — ён быў схільны палка перабольшваць сапраўдныя поспехі і перавагі рускага народа ва ўсім, ставячы яго вышэй за ўсе суседнія»[6].

    Пярэчанні выклікаюць, у прыватнасці, спробы Рыбакова абгрунтаваць славянскую прыналежнасць трыпольскай і чарняхоўскай культур, аматарскія экскурсы ў лінгвістыку[18], пошук у арнаментальных вышыўках XIX—XX стагоддзяў надзейнейшых сведчанняў наконт духоўнага жыцця славян да прыняцця хрысціянства[6], атаясненне легендарнага аўтара «Слова пра паход Ігараў» з Пятром Барыславічам[19].

    Паводле слоў К.С. Клейна, Рыбакоў «паглыбіў Кіеў на паўтысячагоддзі (прыпісаўшы яго заснаванне да канца V ст.), хоць як археолаг ён мусіў бы ведаць, што ў Кіеве няма славянскага культурнага слоя старажытнейшага за IX ст.»[6] Гэта дазволіла ўладам савецкай Украіны ў 1982 годзе адсвяткаваць 1500-годдзе Кіева — горада, дзе нават слаі IX стагоддзя ледзьве могуць быць інтэрпрэтаваны як гарадскія[20].

    У 1970-я гады акадэмік палемізаваў з канцэпцыяй Л. М. Гумілёва пра дачыненні сярэдневяковай Русі да азіяцкага свету[21], аднак, паводле меркавання Я. С. Лур’е, сам шмат у чым абапіраўся на здагадкі («гіпалептычныя сістэмы»)[22].

    Разам з тым, сярод маскоўскіх універсітэцкіх навукоўцаў і ў кіраўніцтве РАН захоўвалася ў цэлым пазітыўнае стаўленне да заслуг Б. А. Рыбакова. У 1998 годзе, да 90-годдзя навукоўца, групай гісторыкаў, філолагаў, археолагаў і мастацтвазнаўцаў яго школы быў выпушчаны аб’ёмісты зборнік артыкулаў «Культура славян і Русь», у якасці прадмовы да якога быў выкарыстаны падрабязны біяграфічны нарыс А. А. Мядынцавай[23].

    Доктар гістарычных навук А. У. Пыжыкаў выявіў у працах Рыбакова выклад без указання аўтарства напрацовак такіх навукоўцаў як Мікалай Маторын (у большай ступені) і Фёдар Буслаеў (у меншай ступені), працы якіх па шэрагу ідэалагічных прычын у савецкі час былі адданы забыццю.

    Паводле меркавання Ц. В. Гімона, працы Рыбакова пра рускае летапісанне[24] грунтуюцца на спрэчных тэксталагічных высновах і змяшчаюць надзвычай яркія характарыстыкі летапісаў з пункту гледжання іх месца ў палітычнай барацьбе свайго часу[25].

    Асноўныя працы

    За 70 з лішнім гадоў навуковай дзейнасці Б. А. Рыбакова былі апублікаваны манаграфіі:

    Пад рэдакцыяй Б. А. Рыбакова выйшла вельмі вялікая колькасць разнастайных навуковых даследаванняў: першыя шэсць тамоў «Гісторыі СССР з найстаражытных часоў», шматтомныя — «Збор археалагічных крыніц», «Археалогія СССР», «Поўны збор рускіх летапісаў» і інш.

    Зноскі

    1. 1 2 3 4 Great Russian Encyclopedia — Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 3 лістапада 2021.
    2. ↑ Рыбаков Борис Александрович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
    3. ↑ The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
    4. ↑ Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #12239562X // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 1 студзеня 2015.
    5. ↑ Магіла Б. А. Рыбакова на Траякураўскіх могілках
    6. 1 2 3 4 5 Клейн Л. С. Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества. — СПб: Евразия, 2004. — С. 70. — 480 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-8071-0153-7.
    7. ↑ Рыбаков Б. А. Киевская Русь и русские княжества в XII—XIII вв. Гл. 10. Мифы, предания, сказки
    8. ↑ Shnirelman, V. A. Russian Response. Archaeology, Russian Nationalism, and the “Arctic Homeland” // Selective Remembrances: Archaeology in the Construction, Commemoration, and Consecration of National Pasts / Ed. by Ph. L. Kohl, M. Kozelsky, N. Ben-Yehuda. — University of Chicago Press, 2008. — P. 48. — 384 p. — ISBN 0226450643.
    9. ↑ Heretz, L. Russia on the Eve of Modernity. — Cambridge University Press, 2008. — P. 18.
    10. ↑ Рыбаков Б. А. Гл. 3. Каменный век. Отголоски охотничьих верований // Язычество древних славян. — М.: Академический Проект, 2013. — 640 с. — (Древняя Русь. Духовная культура и государственность). — ISBN 978-5-8291-1392-6.
    11. ↑ Парпара, 2008, с. 15
    12. 1 2 Трушкан И. Е. Рыбаков Борис Александрович // Энциклопедический словарь Московского университета: Исторический факультет / Под общ. ред. С. П. Карпова. — М.: Изд-во МГУ; РОССПЭН, 2004. — С. 399. — 544 с. — 2 000 экз. — ISBN 5-8243-0565-X.
    13. ↑ Указ Прэзідэнта РФ ад 31 мая 1998 г. № 633
    14. ↑ Чернігівським вулицям з однаковими назвами присвоєно нові найменування (укр.)
    15. ↑ Рашэнне выканкама Чарнігаўскага гарадскога савета ад 7 кастрычніка 2013 года № 280 «Аб унясенні змен да Пераліку вуліц горада Чарнігава» (укр.)
    16. ↑ Новосельцев А. П. «Мир истории» или миф истории? // Вопросы истории. — 1993. — № 1. — С. 23—32.
    17. ↑ Клейн Л. C. Воскрешение Перуна. К реконструкции восточнославянского язычества. СПб., 2004. С. 70.
    18. ↑ Напрыклад, у слове «вампір» (параўнальна новае запазычанне з польскай мовы) Рыбакоў знаходзіў сваяцтва са словам «тапор» (агульнапрызнаны старажытны іранізм). У выніку шэрагу маніпуляцый «вампір» прачытваўся ім як «чалавек іншай, тагасветнай сілы».
    19. ↑ Дмитриев Л. А. Автор «Слова о полку Игореве» // Русские писатели XI — начала XX вв.: биобиблиографический словарь / под ред. Н. Н. Скатова. М., 1995. С. 8.
    20. ↑ Егоров В. Л. Когда возникла Киевская Русь?
    21. ↑ Рыбаков Б. А. О преодолении самообмана. По поводу книги Л. Н. Гумилёва «Поиски вымышленного царства» // Вопросы истории. — 1971. — № 3. — С. 153—159.
    22. ↑ Лурье Я. С. К истории одной дискуссии // История СССР. — 1990 — № 4. — С. 128—132.
    23. ↑ Медынцева А. А. Б. А. Рыбаков — историк-энциклопедист нашего времени // Культура славян и Русь. — М.: Наука, 1998. — С. 3—29.
    24. ↑ Рыбаков Б. А. Древняя Русь : Сказания, былины, летописи. М., 1963; Он же. Русские летописцы и автор «Слова о полку Игореве». М., 1972.
    25. ↑ Гимон Т. В. Для чего писались русские летописи? // Журнал «ФИПП». М., 1998. № 1 (2). С. 8—16.

    Літаратура

    Спасылкі

    Папярэднік:
    Георгій Андрэевіч Навіцкі    		 дэкан гістарычнага факультэта МДУ
    1950—1952    		 Пераемнік:
    Арцемій Уладзіміравіч Арціхоўскі
    Папярэднік:
    Аляксандр Дзмітрыевіч Удальцоў
    (як дырэктар
    Інстытута гісторыі матэрыяльнай культуры)    		 дырэктар Інстытута археалогіі АН СССР
    1956—1987    		 Пераемнік:
    Валерый Паўлавіч Аляксееў
    Папярэднік:
    Лука Сцяпанавіч Гапоненка
    (в. а. дырэктара Інстытута гісторыі)    		 дырэктар Інстытута гісторыі СССР АН СССР
    1968—1970    		 Пераемнік:
    Павел Васільевіч Валабуеў
    Папярэднік:
    Арцемій Уладзіміравіч Арціхоўскі    		 галоўны рэдактар часопіса
    «Савецкая археалогія»
    1979—1987    		 Пераемнік:
    Святлана Аляксандраўна Плятнёва
    Тэмы гэтай старонкі (42):
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Памерлі 27 снежня
    Дактары гістарычных навук
    Лаўрэаты Ленінскай прэміі
    Артыкулы са сцвярджэннямі без крыніц
    Героі Сацыялістычнай Працы
    Дэканы МДУ
    Нарадзіліся ў Маскве
    Кавалеры ордэна Адраджэння Польшчы
    Супрацоўнікі Інстытута этналогіі і антрапалогіі РАН
    Лаўрэаты Сталінскай прэміі
    Археолагі Расіі
    Кавалеры ордэна Леніна
    Правадзейныя члены АН СССР
    Памерлі ў 2001 годзе
    Выпускнікі МДУ
    Аўтары падручнікаў
    Члены РАН
    Медыявісты
    Кавалеры ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга
    Кавалеры ордэна Дружбы народаў
    Артыкулы са сцвярджэннямі без крыніц больш 14 дзён
    Члены КПСС
    Ганаровыя дактары Ягелонскага ўніверсітэта
    Вучоныя паводле алфавіта
    Супрацоўнікі Інстытута археалогіі РАН
    Кавалеры ордэна «Знак Пашаны»
    Правадзейныя члены РАН
    Кавалеры ордэна «За заслугі перад Айчынай» 3 ступені
    Пахаваныя на Траякураўскіх могілках
    Нарадзіліся 3 чэрвеня
    Кавалеры ордэна Кастрычніцкай Рэвалюцыі
    Гісторыкі СССР
    Археолагі СССР
    Гісторыкі Расіі
    Ганаровыя грамадзяне Чарнігава
    Выкладчыкі МДУ
    Артыкулы з незавершанымі раздзеламі
    Вікіпедыя:Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Нарадзіліся ў 1908 годзе
    Асобы
    Памерлі ў Маскве