wd wp Пошук:
    ⬜

    Маліна звычайная

    Маліна звычайная[3], Маліна чырвоная[4], Маліна[5][6][7][8][9] (Rubus idaeus) — расліна сямейства ружавых. З’яўляецца дыагнастычным відам для класу расліннасці Epilobietea angustifolii.

    Расце па высечках, лясах, хмызняках, берагах рэк. Часта разводзіцца ў садах.

    Батанічнае апісанне

    Маліна звычайная — лістападны паўкуст са шматгадовым карэнішчам, з якога развіваюцца двухгадовыя надземныя сцеблы вышынёй 1,5-2,5 метра[10].

    Карэнішча звілістае, дравяністае, са шматлікімі даданымі каранямі, якія ўтвараюць магутную разгалінаваную сістэму.

    Сцеблы прамастаячыя. Парасткі першага года травяністыя[10], зялёныя з шызым налётам, сакавітыя, пакрытыя тонкімі, звычайна частымі мініятурнымі шыпамі. На другі год парасткі дранцвеюць і набываюць карычневы колер, адразу пасля плоданашэння засыхаюць[10], але з таго ж кораня на наступны год вырастаюць новыя сцеблы.

    Лісце авальнае, чарговае, чэрашковае, складанае, няпарнаперыстае з 3—7 (звычайна 3—5) пільчастымі, зверху амаль голымі, знізу лямцава-апушанымі лісточкамі[10]. Зверху цёмна-зялёнае, знізу бялёсае, апушана дробнымі валасінкамі[10].

    Кветкі 5-пялёсткавыя, белаватыя, каля 1 см у папярочніку, сабраныя ў невялікія пэндзлепадобныя суквецці, размяшчаюцца на верхавінах сцеблаў або ў пазухах лісця. Пялёсткі карацей долей чашачкі. У сярэдняй паласе Расіі маліна Цвіце з чэрвеня па ліпень[10], часам аж да жніўня. У Беларусі цвіце ў маі-чэрвені, ягады выспяваюць у ліпені.

    Плады ўяўляюць сабой сакаўныя невялікія валасістыя касцянкі[10], зрослыя на кветаложы у складаны плод. Плод, як правіла, чырвонага колеру (ад ружовага да насычанага бардовага), аднак сустракаюцца сарты жоўтага і нават чорнага колеру (ажынападобныя)[11].

    Плады з’яўляюцца звычайна на другі год. У першы год на парастках замяшчэння ў пазухах лісця толькі закладваюцца 2 кветкавыя пупышкі, з якіх на другі год адрастаюць пладовыя галінкі. У паўднёвых раёнах плады з’яўляюцца і на парастках першага года ў сярэдзіне восені. Існуюць таксама ремантантныя сарты маліны, адаптаваныя да ўмоў сярэдняй паласы Расіі, здольныя плоданасіць на парастках першага года[12].

    Арэал і экалогія

    Сустракаецца ў еўрапейскай частцы Расіі, Украіне, на Каўказе, у Сібіры; распаўсюджана ў Беларусі[13]. Ва Украіне распаўсюджана на Палессі, у паўночнай частцы ўкраінскага лесастэпу(укр.) бел., у Карпатах. Культывуецца па ўсёй Украіне. Прамысловая нарыхтоўка магчымая ў Валынскай, Ровенскай, Івана-Франкоўскай, Чарнавіцкай, Закарпацкай абласцях.

    Расце ў падлеску сырых мяшаных і шыракалістых лясоў, хмызняках, на ўзлесках, на высечках, га́рах, лясных палянах і прасеках, сярод іншых кустоў па берагах рэк і ў ярах, часта ўтварае суцэльныя зараснікі[10]. Ценетрывалая расліна.

    Маліна шырока культывуецца як ягадная расліна.

    Краіны-лідары па вырошчванні маліны:

    Вытворчасць маліны па гадах (FAOSTAT)
    тыс. тон.
    Краіна198519952005
    Расія085175
    Сербія і Чарнагорыя05390
    ЗША143262
    Польшча384038
    Германія262720
    Украіна0820
    Канада152013
    Вялікабрытанія231111
    Венгрыя261810
    Францыя678

    Хімічны склад

    Плады ўтрымліваюць да 11 % цукраў (глюкозу, фруктозу, пентозу), сляды эфірнага масла, пекцінаыя і бялковыя рэчывы, слізь, вітаміны C, A, B; 1-2 % арганічных кіслот (яблычная, цытрынавая, вінная, саліцылавая і інш .), спірты (вінны, ізаамілавы, фенілэцілавы), кетоны (ацэтаін, дыацэціл, β-янон), антацыяны цыянін, кацехіны (D-кацехіны, L-эпігалакацехін), да 0,3 % дубільных рэчываў[14][15].

    3 мінеральных злучэнняў мякаць пладоў маліны ўтрымлівае шмат жалеза.

    Насенне ўтрымлівае да 22 % тлустага алею[15].

    Значэнне і ўжыванне

    Плады маліны

    Лекавая, харчовая, меданосная, дэкаратыўная расліна.

    У кулінарыі

    Ягады маліны маюць выдатныя смакавыя якасці. Плады маліны ўжываюць як свежымі, так і марожанымі або выкарыстоўваюць для падрыхтоўкі варэння, жэле, мармеладу, сокаў, воцату[10]. Малінавыя віны, настойкі, лікёры[10] валодаюць высокімі смакавымі якасцямі.

    У медыцыне

    У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць плады толькі лясной[10] маліны (лац.: Fructus Rubi idaei). Плады збіраюць спелымі, без кветаножак і кветкаложа. Сушаць пасля папярэдняга правяльвання у сушылках пры тэмпературы 50-60 °C, расклаўшы сыравіну тонкім пластом на тканіне або паперы[16]. У медыцыне сушаныя плады ўжываюцца як патагонны сродак, сіроп — для паляпшэння смаку мікстуры[10].

    У народнай медыцыне выкарыстоўваюцца плады і лісце пры прастудзе, грыпе, як гарачкапаніжальны сродак.

    Саліцылавая кіслата пладоў аказвае патагоннае, гарачкапаніжальнае і супрацьпрастуднае дзеянне. Сухія ягады маліны ў народнай медыцыне заварваюць як асобна, так і ў патагонных зборах пры прастудных захворваннях, грыпе, ангінах[10]. Маліна карысная пры малакроўі, атэрасклерозе і гіпертанічнай хваробе. Сіроп са свежых ягад дабаўляюць у непрыемныя на смак і пах лякарствы. Як вонкавы сродак маліну выкарыстоўваюць для выдалення вугроў і прышчоў. У народнай медыцыне адвары і настоі лісця і кветак маліны ўжываюць пры кашлі, як адхарквальны сродак, пры ліхаманкавым стане, захворваннях горла, вачэй. Водныя настоі лісця выкарыстоўваюць пры энтэрытах, калітах, а таксама пры скурных хваробах, імі палошчуць горла пры стаматытах і ангінах[17].

    Іншае

    Меданос. Дзякуючы таму, што кветка маліны нахілена ўніз, пчала, якая здабывае нектар, знаходзіцца як бы пад натуральным падстрэшкам і можа працаваць нават падчас дробнага цёплага дажджу. З нектара, сабранага з 1 га квітнеючай лясной маліны, пчолы атрымліваюць 70 кг мёду, а з 1 га садовай маліны — 50 кг. Малінавы мёд змяшчае 41,34 % левулезы і 33,57 % глюкозы, валодае прыемным пахам і густам[18]. Пчолы, збіраючы нектар, павялічваюць ураджайнасць маліны на 60-100 %[19].

    Лісце можа служыць для заварванне гарбаты. Яно змінаецца рукамі, лісце вылучае сок і чарнее, а потым яго сушаць на печы.

    Агратэхніка

    Маліна патрабавальная да ўрадлівасці, паветра- і вільгацезабеспячэння верхняга перагнойнага гарызонта глебы, дзе размешчана асноўная маса каранёў. Таму пад перадпасадачную апрацоўку глебы ўносяць высокія дозы арганічных і мінеральных угнаенняў. Пасадку маліны праводзяць восенню або вясной. Адлегласць паміж кустамі: пры куставым спосабе вырошчвання 0,7—1 м, пры палосным — 0,25—0,5 м. Добрыя ўраджаі магчымы толькі пры шпалернай культуры. На ўзроўні сярэдняй вышыні парасткаў нацягваюць два паралельныя рады дроту або сінтэтычнага шпагату з абодвух бакоў паласы раслін, шырынёй 30—50 см. Пры куставым спосабе вырошчвання парасткі падвязваюць веерам — да аднараднай шпалеры з двух радоў дроту[17].

    Далейшы догляд за насаджэннямі заключаецца ў рыхленні глебы і знішчэнні пустазелля, абрэзцы кустоў, унясенні ўгнаенняў, правядзенні паліваў, барацьбе са шкоднікамі і хваробамі. Глеба ў радах і міжрадкоўях павінна быць рыхлая, без пустазелля, а ў радах (палосах) — пад пастаянным слоем 10—15-сантыметровай мульчы з торфу, перагною і інш[17].

    Калі каранёвыя парасткі дасягнуць вышыні 30—50 см, праводзяць нарміроўку маладых парасткаў, спалучаючы з рыхленнем глебы. Пасля апошняга збору ягад усе парасткі, якія адплоданасілі, выразаюць да ўзроўню глебы. Зімой маліна можа падмярзаць, гэта звязана не толькі з вялікімі маразамі, але і з рэзкімі перападамі тэмператур. Найбольш просты спосаб аховы маліны ад падмярзання — прыгінанне парасткаў да зямлі[17].

    Некаторыя сарты

    Сарты маліны вядомы з 16 стагоддзя.

    Шкоднікі

    Пашкоджанні парасткаў

    У якасці прафілактыкі рэкамендуецца дбайная нізкая выразка і спальванне пашкоджаных і завялых парасткаў і своечасовае выдаленне адпладанасіўшых сцеблаў[20]. Распаўсюджанне: Амурская вобласць, поўдзень Хабараўскага края, Сахалінская вобласць, Прыморскі край; лясная і лесастэпавая зоны. Умераная Еўразія[21].

    Пашкоджанні бутонаў

    Пашкоджанні пладоў

    Пашкоджанні пупышак

    Пашкоджанні лісцеў

    Пашкоджанні каранёў

    Маліна ў культуры

    Маліна ў філатэліі

    Паштовыя маркі з малінай звычайнай выпушчаны поштай Беларусі і Узбекістана.

    Маліна ў геральдыцы

    Выява маліны выкарыстана на гербах некалькіх адміністрацыйных адзінак.

    Маліна ў жывапісе

    Самыя розныя мастакі малявалі маліну на сваіх палотнах. Сярод іх Ганна Мунтэ-Норстэд(шведск.) бел., Сара Мірыям Піл(англ.) бел., Вільям Мэйсан Браўн, Леві Уэлс Прэнціс(англ.) бел., Фёдар Талстой(руск.) бел., Іван Хруцкі і іншыя.

    Зноскі

    1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
    2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
    3. ↑ Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с.
    4. ↑ Пярэднеў У. Маліна // БЭ ў 18 т. Т. 10. Мн., 2000.
    5. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 113. — 160 с. — 2 350 экз.
    6. ↑ Антонов А. А. О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888
    7. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
    8. ↑ З. Верас, Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік, Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра. Вiльня, Субач 2, 1924
    9. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
    10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Малина обыкновенная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 77-79. — 200 с. — 130 000 экз.
    11. ↑ Малина и ежевика. Видовой состав.(руск.) . selplod.ru (15 красавіка 2009). Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2011. Праверана 6 мая 2010.
    12. ↑ Евдокименко С. Н. Биологический потенциал ремонтантных форм малины и селекционные возможности его использования(руск.) . DiBase.ru (16 сакавіка 2009). Архівавана з першакрыніцы 26 жніўня 2011. Праверана 6 мая 2010.
    13. ↑ Дикорастущие плоды и ягоды/Шапиро Д. К., Михайловская В. А., Манциводо Н. И.—2-е изд.—Мн.: Ураджай, 1981.
    14. ↑ Под ред. Борисова М. И. Лекарственные свойства сельскохозяйственных растений. — Мн.: Ураджай, 1974. — С. 236. — 336 с.
    15. 1 2 Вехов В. Н. и др. Культурные растения СССР / Отв. ред. Т. А. Работнов. — М.: Мысль, 1978. — С. 144. — 336 с.
    16. ↑ Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — м: Высш. шк., 1990. — С. 209. — ISBN 5-06-000085-0.
    17. 1 2 3 4 Энцыклапедыя сельскага гаспадара. — Мн.: БелЭн, 1993.
    18. ↑ Иойриш Н. П. Пчёлы в жизни людей. — Киев: Урожай, 1969. — С. 41—42. — 183 с.
    19. ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Малина // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — 1955.
    20. ↑ Малинная стеклянница — Bembecia hylaeiformis(недаступная спасылка) на сайце Вредители в вашем саду Архівавана 12 чэрвеня 2011. (руск.)
    21. ↑ Pennisetia hylaeiformis Lasp. — Малинная стеклянница на сайце Центральная научная сельскохозяйственная библиотека Российской академии сельскохозяйственных наук (ГНУ ЦНСХБ Россельхозакадемии) (руск.)
    22. ↑ Муха малинная на сайце Вредители плодовых и ягодных культур (руск.)
    23. ↑ Беляев А. А. Защита малины от малинной побеговой галлицы и стеблевых микозов в Западной Сибири. — Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора сельскохозяйственных наук. — Новосибирск, 2010.
    24. ↑ Власова Э. А., Ларина Э. И. Защита ягодных культур. — Лениздат, 1974.
    25. ↑ Попов С. Я. Трофические связи малинно-земляничного долгоносика Anthonomus rubi Herbst (Coleoptera, Curuculionidae) // Энтомологическое обозрение. — 1996. — Т. 75. — № 2. — С. 263-272.
    26. 1 2 Казаков И. В., Кичина В. В. Малина. — М.: Россельхозиздат, 1976. — 76 с.
    27. ↑ Моль продоксидовая малинная / Lampronia corticella (Linnaeus, 1758) на сайце Бабочки Южного Урала: Справочник-определитель. (руск.)
    28. ↑ Савковский П. П. Атлас вредителей плодовых и ягодных культур. — 5-е изд., доп. и перераб. — К.: Урожай, 1990. — 96 с.
    29. ↑ Обыкновенный паутинный клещ на сайце Сингента (руск.)
    30. ↑ Aphis idaei Goot — Малинная тля на сайце Центральная научная сельскохозяйственная библиотека Российской академии сельскохозяйственных наук (ГНУ ЦНСХБ Россельхозакадемии) (руск.)

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (10):
    Катэгорыя·Ягады
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Лекавыя расліны
    Катэгорыя·Кусты
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
    Катэгорыя·Маліна
    Катэгорыя·Расліны паводле алфавіта
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з украінскай
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Флора Азіі