wd wp Пошук: ⬜

Лоеў

Ло́еў[2] (афіц. транс.: Lojeŭ) — гарадскі пасёлак у Гомельскай вобласці Беларусі, цэнтр Лоеўскага раёна. Прыстань на Дняпры ў вусці р. Сож. За 92 км ад Гомеля, 60 км ад чыгуначнай станцыі Рэчыца на лініі Гомель—Калінкавічы. Аўтадарогі на Брагін і Рэчыцу. Насельніцтва 6 739 чал. (2017)[3].

Гісторыя

Археалагічныя звесткі

На месцы сучаснага Лоева існавалі старажытныя паселі-шча плямён мілаградскай, зарубінецкай культуры VII—III стст. да н.э., потым гарадзішча дрыгавічоў на Замкавай гары XI—XIII стст. Пазней тут існаваў Лоеўскі замак.

У 2004—2005 гадах А. Р. Цімафеенка і А. А. Макушнікаў даследавалі плошчу да 3 га каля вусця ручая Вітач у межах забудовы гарадскога пасёлка. Было выяўлена селішча (магчыма, пасад), якое датуецца XI—XIII стст.

За 4 км на паўночны захад ад гарадскога пасёлка, у лесе, побач з урочышчам Грэгарава Поле знаходзіцца курганны могільнік. Налічваў больш за 70 курганоў (захаваліся 53, у т.л. паўразбураныя). Даследаваў 15 курганоў у 1890 годзе У. З. Завітневіч. Пахаванне па абраду трупапалажэння. Датуецца XI—XII стст.

За 0,1 км на паўднёвы ўсход ад курганоў ва ўрочышчы Грэгарава Поле знаходзіцца селішча плошчай каля 3,5 га. Абследавалі ў 1890 годзе У. З. Завітневіч, у 2004 годзе А. Р. Цімафеенка. Датуецца X—XII стст.

Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае

У XIV стагоддзі Лоеў далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У гэты час на правым беразе Дняпра збудавалі замак, а вакол размясьцілася паселішча.

Першы пісьмовы ўспамін пра Лоеў (пад назвай Лоева гара) датуецца 1505 годам, калі ён уваходіў у склад Кіеўскага павета. У 2-й палове XV ст. тут быў пабудаваны замак, які абараняў Татарскі брод цераз Дняпро. У 1505, 1506, 1536 і 1538 гадах зведаў напады крымскіх татараў[4]. У 1538 годзе Лоеў згаданы як мястэчка Любецкай воласці[5]. У 1569 годзе, напярэдадні падпісання ўмоваў Люблінскай уніі, апынуўся ў складзе Каралеўства Польскага[4]. Са жніўня 1576 года прывілеем караля Стэфана Баторыя Лоеву было нададзена Магдэбургскае права [6]:

…Иж мы хотячи местца пустые пограничные людми ωсадити и тое староство нашо Любецкое способнеишое и безпечнеишое учинити, позволили и злецили есмо урожоному Павлови Сопезе, кашталянови киевскому, старосте нашому любецкому и перевалскому, на кгрунте нашомъ влостномъ названомъ Лоевомъ городищу, которое лежитъ ωт замку нашого Любецкого в пяти милях на шляху татарскомъ, замокъ будовати и место ωсажати. Якож позволяемъ тымъ теперешним листомъ нашимъ всимъ вобец подданымъ панствъ наших тамъ на томъ местцу Лоевомъ городищу ωседати и будоватися водле порадку иных местъ нашихъ, яко будет назначоно черезъ того ж кашталяна киевского, старосты любецкого… Надаемъ тежъ им в томъ месте право маидемборское по тому, яко въ иных местах наших пограничныхъ естъ надано. Мают ся ωни сами также и гостеи приеждчихъ перед воитомъ своимъ ω всякие речи судити водлугъ права и порадку иных местъ наших вечными часы…

Але толькі ў 1582 годзе кароль прызначыў магдэбургскаму Лоеву войта; ім стаў шляхетны Фёдар Васільевіч Воўк[[7]](/Лоеў#cite_note-7)[[upper-alpha 1]](/Лоеў#cite_note-8). У 1585 годзе Лоеў стаў цэнтрам [староства](/Староства "Староства")[[8]](/Лоеў#cite_note-9). Прысутны ён і на карце Вялікага Княства Літоўскага 1613 года.

У 1646 годзе сойм Рэчы Паспалітай далучыў Лоеўскае староства да Старадубскага павета Смаленскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. 31 ліпеня 1649 года каля мястэчка адбылася бітва паміж казакамі Хмяльніцкага на чале з Крычэўскім і войскамі Вялікага Княства Літоўскага пад камандаю Януша Радзівіла. У 1651 годзе А. ван Вэстэрфэльд стварыў малюнак «Выгляд Лоева ўлетку 1651», паводле якога можна ўзнавіць выгляд умацаванняў мястэчка. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе казацкае войска Залатарэнкі захапіла і спустошыла Лоеў[4]. Па страце Старадубскага павета ў 1667 годзе Лоеўскае староства ўвайшло ў склад Рэчыцкага павета Менскага ваяводства ВКЛ.

У XVIII стагоддзі Лоеў быў значным гандлёвым цэнтрам, у якім штогод праводзілася 10 кірмашоў. У канцы XVIII ст. мястэчка падзялялася на Верхняе і Ніжняе, мела 90 двароў і 5 вуліцаў — Базарную, Паштовую, Троіцкую, Казярогавую, Супрунову, а таксама Троіцкі завулак. Каля Лоева працавалі вадзяны млын і шкляная гута, будаваліся судны-байдакі, існавалі ганчарны, гарбарны, канатны і іншыя промыслы; дзейнічала паштовая станцыя, прыстань і паромная пераправа на шастох праз Дняпро[4].

Расійская імперыя

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Лоеў апынуўся ў межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе адноўленага Рэчыцкага павета Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 году Мінскай губерні Расійскай імперыі [9]. У крыніцы, заснаванай на звестках расійскай рэвізіі 1795 года, сказана, што мястэчка Лоеў было самым шматлюдным у Рэчыцкай акрузе. Тут налічвалася 849 мужчын і 879 жанцын. Існавала адна з сямі ў акрузе юдэйскіх школ, але ў адрозненьне ад іншых, яна была мураваная[10]. Дзейнічала найбуйнейшая прыстань Мінскай губерні. Яна ў 1836 годзе загрузіла і адправіла па Дняпры ў Кацярынаслаў, Крамянчуг, Кіеў, Херсон і Пераяслаў 30 суднаў і 37 плытоў з «гарачым віном, рознымі вырабамі, смалою, пянькою». Акрамя таго, праз прыстань у гэтым годзе прайшлі 612 суднаў і 510 плытоў, загружаных у іншых месцах[11].

У 1858 годзе ў Лоеве адбыліся хваляванні сялянаў. У парэформавы перыяд мястэчка — цэнтр воласці Рэчыцкага павета. Паводле вынікаў перапісу 1897 года, у Лоеве быў 251 двор, дзейнічалі дзьве царквы, каталіцкая капліца; працавалі школа, 9 млыноў, паштовая станцыя.

За часамі Першай сусветнай вайны ў лютым 1918 году Лоеў занялі германскія войскі[12].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Лоеў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У снежні 1926 года Лоеў вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёна. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка. У Другую сусветную вайну з 26 жніўня 1941 да 17 кастрычніка 1943 года Лоеў знаходзіўся пад германскай акупацыяй. У 1962—1966 гадах Лоеў уваходзіў у склад Рэчыцкага раёна.

Насельніцтва

1897 год — 4667 чал.[13]
1995 год — 7,8 тыс. чал.[13]
2006 год — 7,4 тыс. чал.
2008 год — 7,4 тыс. чал.
2016 год — 6733 чал.[14]
2017 год — 6739 чал.[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай і будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца.

Культура

Дзейнічае Музей бітвы за Днепр.

Славутасці

Магіла ахвяр фашызму (1943) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000461шыфр 313Д000461
Магіла ахвяр фашызму (1943, 1990), вул. Камсамольская, на грамадзянскіх могілках — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000838шыфр 313Д000838
Былы купецкі дом (XIX стагоддзе), вул. Леніна, 6 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000462шыфр 313Г000462
Былы купецкі дом (XIX стагоддзе), вул. Леніна, 23 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000463шыфр 313Г000463
Брацкая магіла (1942), вул. Леніна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000464шыфр 313Д000464
Жылы дом (ХІХ стагоддзе), вул. Савецкая, 1 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000465шыфр 313Г000465
Былы купецкі дом (ХІХ стагоддзе), вул. Савецкая, 4 — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000466шыфр 313Г000466
Паселішча перыяду сярэднявечча, за 0,5 — 0,7 км ад паўночна-ўсходняй ускраіны горада — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000467шыфр 313В000467
Гарадзішча ранняга жалезнага веку і тэрыторыя былога сярэднявечнага горада Лоева (V стагоддзе да н.э. — II стагоддзе н.э., (/X “X”)—XVIII стагоддзі) — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр шыфр
Свята-Троіцкі сабор (1990)

Вядомыя асобы

Р. С. Пінчук (1912—1944), Герой Савецкага Саюза
А. В. Казлоў (1913—1976), Герой Савецкага Саюза
А. П. Карпенка (1915—1974), Герой Савецкага Саюза
Вадзім Андрэевіч Жучкевіч (1915—1985) — беларускі вучоны-географ.
А. Д. Адзенскі (1897—1979) — беларускі савецкі тэрапеўт, доктар медыцынскіх навук
Вольга Церашчатава (1926—1992) — беларускі мастацтвазнавец
Андрэй Дзмітрыевіч Адэнскі (1897—1979) — беларускі ўрач-тэрапеўт. Доктар медыцынскіх навук (1943), прафесар (1945).

Гл. таксама

Заўвагі

↑ Відавочна, гэта будучы кіеўскі войт, гл.: Білоус Н. О. Привілеї на київське війтівство XVI – першої половини XVII ст. // Архіви України. – 2002. № 1-3 (249). С. 113

Зноскі

↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
1 2 3 4 Анісавец М. Лоеў // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. С. 215.
↑ Кондратьєв І. Любецьке староство (XVІ — середина XVII ст.). — Чернігів: Видавець Лозовий В., 2014. С. 63, 292
↑ Білоус Н. О. Привілей на магдебурзьке право Лоєву від 3 серпня 1576 р. // Днепровский паром. Материалы научно-исследовательского полевого семинара «Культурно-исторический потенциал Восточного Полесья и перспективы развития регионального туризма» (11-12 августа 2016 г., г. Брагин), Международных историко-краеведческих чтений «Днепровский паром» (8-9 августа 2017 г., г. Лоев). Минск, 2017; Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. // Місто: історія, культура, суспільство. Е-журнал урбаністичних студій. — Київ, 2018. Вип. 1 (5). C. 168, 170—171
↑ Білоус Н. Привілеї польського короля Стефана Баторія для Лоєва 1576 та 1582 рр. С. 169, 171—172
↑ Кондратьєв І. Любецьке староство. С. 124, 292
↑ Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182
↑ Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 74, 75
↑ Соркіна, І. Мястэчкі Беларускага Палесся ў XIX — першай трэці XX стст. / Іна Соркіна // ARCHE Пачатак. — 2013. — № 4 (121). — С. 65. Са спасылкай на: Нацыянальны гістарычны музей Беларусі ў Гродне. — Ф. 295. — Воп. 1. — Спр. 545. — Арк. 7 адв.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19
1 2 Беларусь, 1995
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

Макушнікаў, А. А., Штыхаў, Г. В. Лоеў / А. А. Макушнікаў, Г. В. Штыхаў // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 2: Л — Я. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2009. — 492, [1] c. — С. 23—24. — ISBN 978-985-11-0354-2.
Лоеў // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 433—434. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лоеў
Геаграфічныя звесткі па тэме Лоеў на OpenStreetMap
Лоеў на Radzima.org
Лоеў на Globus.tut.by
Николай Анисовец. Древний город у слияния Днепра и Сожа(недаступная спасылка). // Краяўзнаўчы сайт Гомеля і Гомельшчыны