wd wp Пошук: ⬜

Лявон Заяц

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Заяц, значэнні.

Ляво́н Язэ́павіч За́яц (Леана́рд Іо́сіфавіч (Во́сіпавіч) За́яц; 19 лютага (3 сакавіка) 1890, м. Даўгінава цяпер Вілейскі раён Мінскай вобласці — 23 верасня 1935, Уфа, Башкірская АССР, НКУС) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, дыпламат, публіцыст, мемуарыст. Удзельнік Усебеларускага з’езда 1917 года, дзеяч Беларускай Народнай Рэспублікі.

Біяграфія

Раннія гады

Нарадзіўся ў мястэчку Даўгінава Вілейскага павета Віленскай губерні, цяпер Вілейскі раён Мінскай вобласці Беларусі. У 1910 годзе кончыў пецярбургскую каталіцкую гімназію Святой Кацярыны, у 1914 годзе юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта. За часамі вучобы ўдзельнічаў у беларускім студэнцкім руху, сябра Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Санкт-Пецярбурга[1]. Удзельнічаў у тэатральных пастаноўках, вядома што ў 1911 годзе выконваў ролю Падарожнага ў спектаклі паводле твора Элізы Ажэшкі «У зімовы вечар», у 1913 годзе граў Якіма Сароку ў пастаноўцы «Паўлінка» паводле Янкі Купалы [1].

У 1914—1916 гадах працаваў кантралёрам Віленскага акцызнага ўпраўлення (з пачаткам Першай сусветнай вайны эвакуіравана ў Яраслаўль).

Пачатак палітычнай дзейнасці

У 1916—1917 гадах працаваў у Мінску ва Усерасійскім земсаюзе на пасадзе адказнага сакратара. Пачынае кантактаваць з беларускім рухам, удзельнічае ў сходах «Беларускай хаткі» на Захар’еўскай вуліцы, сябруе з Максімам Багдановічам. Супрацоўнічаў з мінскім аддзяленнем Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны [1].

З траўня 1917 года ў Беларускай народнай партыі сацыялістаў (БНПС). 7—9 красавіка (25–27 сакавіка) 1917 года як прадстаўнік БНПС удзельнічаў у З’ездзе беларускіх нацыянальных арганізацый у Мінску, якія выступалі за аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расійскай федэрацыі. На з’ездзе абраны сябрам прэзідыума Беларускага нацыянальнага камітэта (БНК). Ён належаў да вышэйшага кіраўніцтва гэтай арганізацыі, якое вызначала кірунак яе дзейнасці[2]. На З’ездзе беларускіх арганізацый і партый 21–23 (8–10 ліпеня) 1917 года на знак пратэсту супраць дзеянняў дэлегатаў Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ) ён і дэлегаты ад БНПС пакінулі пасяджэнне. 23 (10 ліпеня) 1917 года БНК быў распушчаны, а замест яго створаная Цэнтральная рада беларускіх арганізацый, дзе пераважалі дзеячы БСГ[3].

У ліпені 1917 года Лявон Заяц па спісе Беларускай народнай партыі сацыялістаў абраны дэпутатам Мінскай гарадской думы [4].

Беларуская Народная Рэспубліка

Удзельнік Усебеларускага з’езда, які праходзіў 18—30 (5—17) снежня 1917 года ў Мінску. У час яго 26 (13) снежня абраны сябрам Рады з’езда. Па разгоне з’езда бальшавікамі, 21 снежня 1917 (3 студзеня 1918) абраны ў склад Выканаўчага камітэта Рады Усебеларускага з’езда, выконваў функцыі кіраўніка спраў[5]. 21 лютага 1918 года заняў пасаду кіраўніка спраў у Народным Сакратарыяце Беларусі, створаным Выканаўчым камітэтам Рады Усебеларускага з’езда, які стаў урадам БНР. Працягваў сваю працу на гэтай пасадзе па абвяшчэнні незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі 25 сакавіка 1918 года[6]. Не пазней за 25 траўня, па адстаўцы Яфіма Бялевіча, Лявон Заяц заняў таксама пасаду народнага сакратара юстыцыі[1]. У красавіку—траўні 1918 года ў выніку расколу БСГ падтрымаў Беларускую партыю сацыялістаў-рэвалюцыянераў [7].

9 чэрвеня 1918 года не ўвайшоў у склад новага ўрада пад кіраўніцтвам Рамана Скірмунта, але працягваў працаваць сакратаром у канцылярыі Язэпа Варонкі, які не прызнаваў урад Скірмунта і дзейнічаў паралельна. 12 ліпеня 1918 года ўвайшоў у склад Беларускага часовага ўрада, створанага Язэпам Варонкам супроць Народнага сакратарыята Беларусі пад кіраўніцтвам Скірмунта[8]. 22 ліпеня 1918 года ўвайшоў у склад 3-га Урада БНР, пад кіраўніцтвам Івана Серады, заняўшы пасаду старшыні канцылярыі, адначасова працаваў у Камісіі міжнародных спраў[9]. 22 лістапада 1918 года была ўхваленая праграма 4-га ўрада БНР — Рады Народных Міністраў пад кіраўніцтвам Антона Луцкевіча, Лявон Заяц у новым урадзе заняў пасаду дзяржаўнага кантралёра[10].

3 снежня Рада і ўрад БНР праз наступ бальшавікоў на Менск пераязджаюць у [Вільню](/Вільнюс "Вільнюс"), а пасля ў [Горадню](/Гродна "Гродна"), усё яшчэ занятую немцамі. У студзені 1919 года Луцкевіч прызначыў Лявона Зайца адным з беларускіх прадстаўнікоў у Часовым гарадскім камітэце, створаным немцамі[[11]](/Лявон_Заяц#cite_note-Michaluk_D.—2010——369-11). 9 лютага 1919 года прыняў удзел у арганізаваным Антонам Луцкевічам сходзе беларускіх арганізацый, на якім была прынятае рашэнне, каб пачаць перамовы з польскім урадам наконт утварэння польска-беларускай федэрацыі. Умовай было прызнанне польскім бокам Рады Народных Міністраў БНР як афіцыйнага ўраду Беларусі, аднак польскі ўрад гэтага не зрабіў[[12]](/Лявон_Заяц#cite_note-Michaluk_D.—2010——292—293-12). У сакавіку 1919 года дзейнасць БНР у Горадні становіцца немагчымай, 22 сакавіка Лявон Заяц разам з групай беларускіх палітыкаў выехаў у [Берлін](/Берлін "Берлін")[[1]](/Лявон_Заяц#cite_note-Сідарэвіч_А.—2017——-1). 4 траўня ў Берліне была заснаваная Дыпламатычная місія БНР у [Нямеччыне](/Германія "Германія")[[13]](/Лявон_Заяц#cite_note-Michaluk_D.—2010——408—409-13), Лявон Заяц спачатку быў выконваючым абавязкі шэфа місіі, а 25 жніўня прызначаны шэфам місіі[[14]](/Лявон_Заяц#cite_note-sakaloŭski-14). 27 кастрычніка 1919 года праз хваробу ([сухоты](/Туберкулёз_лёгкіх "Туберкулёз лёгкіх")) звольніўся з пасады шэфа місіі[[1]](/Лявон_Заяц#cite_note-Сідарэвіч_А.—2017——-1).

Па расколе Рады БНР у Менску прызначаны 13 снежня 1919 года загадчыкам канцылярыі і дзяржаўны сакратаром у 5-м урадзе БНР пад кіраўніцтвам Вацлава Ластоўскага (пры г. зв. Народнай Радзе БНР). Аднак Лявон Заяц застаўся ўва ўрадзе Антона Луцкевіча (пры Найвышэйшай Радзе БНР)[1]. 22 студзеня 1920 года прызначаны Луцкевічам на пасаду дзяржаўнага скарбніка з месцам побыту ў Чэхаславакіі [1]. Пры гэтым вядома, што Заяц канчаткова не адышоў ад спраў місіі ў Берліне, пра што сведчыць дакумент канца лютага 1920 года. У Коўна, дзе з лістапада 1920 года месціўся ўрад БНР, Заяц выехаў паміж 10 студзеня і 22 сакавіка 1921 года, аднак у красавіку 1921 года ізноў быў у Берліне. У кастрычніку 1920 года часова ўзначаліў «Беларускае прэс-бюро» ў Берліне[14]. Праз Зайца адбываўся кантакт паміж сябрамі Урада, якія былі ў Берліне і Коўне[1].

7 ліпеня 1921 года ў Коўне прыняў удзел у сходзе Загранічнай групы Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў[1]. У верасні 1921 года ўдзельнік Першай Усебеларускай палітычнай канферэнцыі ў Празе, на якой быў пацверджаны прынцып незалежнасці і непадзельнасці Беларусі. З сакавіка 1922 года ў Коўне, бярэ ўдзел у пасяджэннях Рады Міністраў і Прэзідыума Рады БНР, працуе як кантралёр[1]. У выніку ўрадавага крызісу праз стаўленне да права Літвы на Віленшчыну, у кастрычніку 1922 года ствараецца 6-ы ўрад БНР — Дзяржаўная калегія БНР на чале з Пётрам Крачэўскім, яе сябрам стаў і Лявон Заяц. 23 жніўня 1923 года сфармаваны 7-ы ўрад БНР на пад кіраўніцтвам Аляксандра Цвікевіча, у якім Лявон Заяц застаўся на пасадзе дзяржаўнага кантралёра. У лістападзе 1923 года праз пагаршэнне адносін з урадам Літвы дзеячы БНР, сярод якіх Заяц, пераехалі ў Прагу [1].

У Празе, акрамя палітычнай дзейнасці, Лявон Заяц лячыўся ў санаторыі і пісаў успаміны. Аўтар публіцыстычных артыкулаў і ўспамінаў пра дзеячаў беларускай культуры.

Савецкая Беларусь

Удзельнік Другой Усебеларускай канферэнцыі 1925 года ў Берліне, на якім урад БНР вырашыў самараспусціцца і прызнаць савецкі Менск адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння Беларусі, Лявон Заяц галасаваў за гэтае рашэнне.

У 1926 годзе вярнуўся ў Менск. Працаваў кансультант-інспектарам бюджэтнага ўпраўлення Наркамата фінансаў БССР. Падпаў пад «чыстку апарату», звольнены і 18 ліпеня 1930 года арыштаваны ДПУ БССР па сфабрыкаванай справе «Саюза вызвалення Беларусі», апроч таго яму інкрымінавалі прыналежнасць да «Беларускага брацтва» (Ластоўскі, Цвікевіч і інш.). 10 красавіка 1931 года асуджаны як «член контррэвалюцыйнай арганізацыі» і за «антысавецкую агітацыю», сасланы на 5 гадоў ва Уфу. 25 ліпеня 1935 года паўторна арыштаваны абласным упраўленнем НКУС СССР. Памёр у турме ў час следства (афіцыйна — ад хваробы нырак).

Пасмяротна рэабілітаваны Вярхоўным БССР 10 чэрвеня 1988 года.

Сям’я

Быў жанаты з Кларай Заяц, якая паходзіла з роду Эпімах-Шыпілаў[15].

Бібліяграфія

Л. З—ц. (Лявон Заяц) Максім Багдановіч (успамін к 8 угодкам сьмерці) // Выдавец М. Германовіч Іскра (аднаднëўка). — Вільня: 31 траўня 1925. — С. 2—3.

Зноскі

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Сідарэвіч А., 2017
↑ Michaluk D., 2010, с. 164—166
↑ Michaluk D., 2010, с. 173
↑ Michaluk D., 2010, с. 174—175
↑ Michaluk D., 2010, с. 190
↑ Michaluk D., 2010, с. 231
↑ Michaluk D., 2010, с. 300
↑ Michaluk D., 2010, с. 313—323
↑ Michaluk D., 2010, с. 324
↑ Michaluk D., 2010, с. 337
↑ Michaluk D., 2010, с. 369
↑ Michaluk D., 2010, с. 292—293
↑ Michaluk D., 2010, с. 408—409
1 2 Уладзімер Сакалоўскі Надзвычайная місія БНР у Нямеччыне (1919 — 1925)(нявызн.) (недаступная спасылка). krytyka.by (29 красавіка 2009). Архівавана з першакрыніцы 21-6-2019.
↑ Андрэй Буча БНР: хто ўваходзіў у першы беларускі кабмін(нявызн.). nashaniva.com (23 сакавіка 2021).

Літаратура

Сідарэвіч А. Яны былі першыя. Леанард Заяц(бел. (тар.)) // svaboda.org. — 2017.
Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. — Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. — 597 с. — ISBN 978-83-231-2484-9.
Міхнюк У. Заяц Леанард Іосіфавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — С. 426. — 527 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.

Спасылкі