wd wp Пошук: ⬜

Ляхавічы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ляхавічы (значэнні).

Ля́хавічы[2] (трансліт.: Liachavičy) — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Ляхавіцкага раёна, на рацэ Ведзьма. За 225 км ад Брэста. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Лунінец. Праз горад праходзіць дарога Брэст — Русінавічы. Насельніцтва 10 919 чалавек (2017)[3].

Назва

Тапонім «Ляхавічы», імаверна, утварыўся ад назвы першых пасяленцаў — ляхаў (раней гэтак называлі палякаў). Не адкідваецца і звязак з прозвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі[4]. Сама мянушка «лях/ляхі» з’явілася (з даследаванняў М. Турыянскага) у VII—IX ст. з міграцыяй у Польшчу яўрэяў з Заходняй Еўропы. Словы «ляхем-панем» у гаворцы яўрэяў з Іспаніі азначаюць чалавека, які займаецца вырошчваннем зерня жыта і грэчкі на хлеб, грэчкасея і абшарніка, вольнага гаспадара свайго двара, працаўніка на зямлі і набожнага чалавека, які пакінуў паганскія звычкі жыць хітрыкаю, рабаваннем, паляваннем і збіральніцтвам, прыняў Св. Хрост і адцураўся ад полігаміі.

Гісторыя

Упершыню ўзгадваецца (XV ст.) ва «Устаўной грамаце аб заснаванні Тураўскай епіскапіі» як цэнтр воласці (маёнтку)[5][6]. У 1-й пал. XVI ст. мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Гаштольдаў, з 1551 г. — вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

З 1572 г. Ляхавічамі валодалі Я. Хадкевіч і яго нашчадкі, якія з канца XVI ст. пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У канцы XVI ст. тут збудавалі мураваны замак. У XVII ст. Ляхавічы атрымалі статус мястэчка[7], уваходзілі ў Наваградскі павет. Узімку 1595—1596 гг. казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспаспяхова штурмавалі фартыфікацыю[5]. У 1635 г. праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да Сапегаў. Станам на 1635 г. тут было 215 дымоў [5].

У часы Трынаццацігадовай вайны (1654—1667) у 1660 маскоўскі ваявода Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак не здолеў яго захапіць. У XVIII ст. мястэчка перайшло ў валоданне Масальскіх. У 1775 сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У 1791 места ўвайшло ў Случарэцкі павет.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Ляхавічы апынуліся ў Расійскай імперыі, дзе з 1795 сталі цэнтрам воласці Слуцкага павета Мінскай губерні.

Будова лініі Палескіх чыгунак (Сарны — Вільня) у 1880-я дала штуршок эканамічнаму развіццю Ляхавічаў. Станам на кан. XIX ст. у мястэчку было 155 двароў, царква, сінагога, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў, школа, бальніца, гаршковы завод, 30 крамаў, 3 карчмы, 3 кірмашы, праводзіліся штотыднёвыя таргі[8]. На 1900 — мелася паштовая станцыя, працавала 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.

Даўнія графічныя выявы Ляхавічаў
«Аблога Ляхавіцкага замка», 1660
Фартыфікацыя, прарысоўка з плану аблогі
Сядзіба Касакоўскіх
Мячэт

У Першую сусветную вайну Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. 18 лютага 1918 мястэчка занялі нямецкія войскі, увосень таго ж года — бальшавікі, 17 красавіка 1919 — польскія войскі, у ліпені 1920 — зноў бальшавікі.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Ляхавічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства. 27 чэрвеня 1931 паселішча зноў атрымала статус горад, адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малая Лотва і чыгуначнаю станцыю Ведзма[9].

У 1939 Ляхавічы ўвайшлі ў БССР. У Другую сусветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

Места на старых фатаздымках
Стары касцёл пасля перабудовы ў царкву, знішчаны бальшавікамі ў 1960-я
Новы касцёл (цяпер паліклініка)
Новы касцёл, галоўны фасад
Новы касцёл, інтэр’ер

Клімат

Клімат Ляхавічаў
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Сярэдні максімум, °C	−3,2	−1,7	3,0	11,7	18,6	21,9	22,9	22,4	17,4	11,0	4,0	−0,5	10,6
Сярэдняя тэмпература, °C	−6,2	−4,9	−0,7	6,9	13,0	16,6	17,7	17,1	12,6	7,2	1,6	−3	6,5
Сярэдні мінімум, °C	−9,1	−8,1	−4,4	2,1	7,5	11,3	12,6	11,8	7,9	3,5	−0,7	−5,5	2,4
Норма ападкаў, мм	36	27	34	41	57	84	81	68	57	47	47	42	621
Крыніца: Climate-Data.org

Насельніцтва

Год	Колькасць
1897	5 000
1939	5 100
1959	4 500
1995	12 000

Год	Колькасць
2006	11 600
2008	11 700
2009	10 997
2016	10 902	^[10]

Год	Колькасць
2017	10 919	^[11]
2019	10 701
2020	10 700	^[12]
2021	10 607	^[13]

Год	Колькасць
2022	10 584	^[1]

Эканоміка

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай (ДЛГУ «Ляхавіцкі лясгас»), харчовай (ААТ «Ляхавіцкі кансервавы завод», ПГУП «Ляхавіцкі кааппрам», СААТ «Ляхавіцкі малочны завод»), будаўнічых матэрыялаў прамысловасці, ААТ «Ляхавіцкі льнозавод». Чатыры будаўнічыя арганізацыі. Гасцініца.

Адукацыя і культура

3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, 5 культурна-асветніцкіх арганізацый, 12 аб’ектаў гісторыка-культурнага прызначэння. Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1992). Ляхавіцкі дзяржаўны аграрны каледж.

Турыстычная інфармацыя

Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы[14].

Славутасці

Гістарычная забудова (XIX — пач. XX стст.; фрагменты)
Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса
Касцёл Св. Іосіфа (Юзэфа[15]; 1907)
Могілкі старыя хрысціянскія, капліцы (XIX ст.)
Сінагога (XIX ст.)
Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1992)

Страчаная спадчына

Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—XX ст.)
Замак (XV—XVIII стст.)
Капліца Св. Ганны (XVI—XX ст.)
Касцёл Св. Войцеха (XV ст.)
Касцёл Узвышэння Св. Крыжа[16] (XVII ст.)
Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
Мячэць (1815)
Сінагога «Вялікая» (XVI—XX ст.)
Сядзіба «Гажэвічы»
Сядзіба Касакоўскіх (XVIII ст.)
Сядзіба Бохвіцаў (XVIII ст.)
Сядзіба Масальскіх (XIX ст.)
Палац Сапегаў-Ябланоўскіх (XVIII ст.)
Факторыя «Голдавічы» (XV—XX ст.)

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Ляхавічаў‎

Джозеф Бройдзі (1877—1937) — кампазітар і дырыжор
Фёдар Еўлашоўскі (1546—1616) — вялікалітоўскі грамадскі дзеяч, мемуарыст
Тадэвуш Рэйтан (1740—1780) — вялікалітоўскі грамадска-палітычны дзеяч
Станіслаў Рэйтан (1781 — пасля 1865) — грамадска-палітычны і вайсковы дзеяч, пісьменнік
Аляксандр Іванавіч Багданчук (1905—1976) — грамадска-палітычны дзеяч, рэдактар, мемуарыст
Іосіф Майсеевіч Эпштэйн (1895—1980) — урач, доктар навук, прафесар
Сяргей Пясецкі (1901—1964) — пісьменнік
Уладзімір Уладзіміравіч Майсюк (нар. 1949) — беларускі палітык.

Гл. таксама

Заўвагі

1 2 Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 218.
1 2 3 Ляхавічы // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 239. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
↑ Щапов, Я. И. Туровские уставы XIV в. о десятине // Археографический ежегодник за 1964 год / АН СССР, Отд-ние истории, Археографическая комиссия. — М.: Наука, 1965. — 393, [1] с. — С. 271—272.
↑ Ляхавічы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — 432 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 430.
↑ Ляховичи // Ляхавічы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448 (польск.)
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2016.
↑ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2017.
↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2020.
↑ Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2021.
↑ Ляховичи // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
↑ к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд.. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 207.
↑ к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд.. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 433.

Літаратура

Ляхавічы // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 446. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ляхавічы
Геаграфічныя звесткі па тэме Ляхавічы на OpenStreetMap
Cайт горада Ляхавічы Архівавана 20 жніўня 2013.
Cайт газеты «Ляхавіцкі веснік»