wd wp Пошук: ⬜

Тадэвуш Рэйтан

Тадэвуш Рэйтан герба Рэйтан (польск.: Tadeusz Rejtan, Tadeusz Reytan; (арыгінальнае, Reyten) 1740 — 8 жніўня 1780) — удзельнік Барскай канфедэрацыі (няма доказаў), дэпутат Сойма Рэчы Паспалітай ад Новагародскага ваяводства ВКЛ. Стаў пятым каленам ліцьвінскай галіны абшарнікаў прускага паходжання, асеўшых у ВКЛ у XVII ст. Нацыянальны герой Польшчы, які лічыцца героем і ў значнай частцы беларускага грамадства[3].

Біяграфія

Дакладная дата нараджэння невядомая, але, хутчэй за ўсё, канец кастрычніка — самы пачатак лістапада 1740 года[4]. Сын заможнага ліцьвінскага землеўладальніка — Дамініка Рэйтана, герба «Рэйтан», новагародскага падкаморага. Брат Міхала — пісара земскага навагрудскага, слуцкага павятовага маршалка. Аўтар маніфестаў.

Абранне паслом

У жнiўнi 1772 г. кіраўнікі Расіі, Аўстрыi і Прусіі, аслабiўшы Рэч Паспалiтую, дамовiлiся аб першым падзеле яе тэрыторыі памiж сабою. 18 верасня таго ж года гэтыя дзяржавы давялi да ўлад Рэчы Паспалiтай аб ужо адбыўшымся факце падзелу яе тэрыторыі і запатрабавалі склікання надзвычайнага сойма, каб фармальна пацвердзiць законнасць сваіх захопаў. Ад складовай часткi Рэчы Паспалiтай, тэрыторыi Вялiкага Княства Лiтоўскага (ВКЛ), на карысць Расійскай імперыі адрывалася, у прыватнасці, усходняя частка беларускiх зямель з Полацкам, Невелем,Віцебскам, Себежам, Мсціславам, Магiлёвам і Гомелем агульным памерам прыблізна ў 82 тыс. кв. км, насельнiцтвам больш як 1 300 000 чалавек. Кароль Станiслаў Аўгуст, апынуўшыся ў дыпламатычнай ізаляцыi, калi краіна была фактычна акупавана іншаземнымi войскамі, вымушаны быў выдаць універсал аб скліканні павятовых соймікаў. Яны павiнны былі абраць паслоў ад Польшчы і ВКЛ на вальны сойм у Варшаве, якi прызначаўся на 19 красавіка 1773 г.

Новагародскае ваяводства на той час складалася з трох паветаў — Наваградскага, Слонiмскага (у 1773 годзе слонімская шляхта сарвала соймік і паслоў не абрала) і Ваўкавыскага. Ад кожнага з іх мясцовы соймік абiраў двух паслоў на вальны сойм. 22 сакавіка 1773 г. пасламi на сойм у Варшаву былi абраныя наваградцы Тадэвуш Рэйтан (1742—1780) і Самуэль Корсак (1745—1794). Згодна з традыцыяй для такіх паслоў на агульнадзяржаўны сойм ад імя павятовага соймiка выпрацоўвалася і прымалася спецыяльная інструкцыя. Паслы павiнны былi ўсiмi сiламi адстойваць на сойме наказ шляхты, нi ў чым не адступаючы ад яго. Інструкцыя, якую атрымалі паслы, вылучалася катэгарычнасцю сваіх наказаў. Рэйтан і Корсак павiнны былi настойваць на поўнай эвакуацыi расiйскiх войскаў з тэрыторыі Княства. Яны атрымалі наказ перашкаджаць працы сойма, пакуль не будуць абраныя спецыяльныя прадстаўнiкі да іншых еўрапейскіх дзяржаў з мэтай атрымання пэўных гарантый па захаваннi цэласцi Рэчы Паспалiтай.

Вальны сойм

На першых пасяджэннях сойма яны адкрыта выступiлi супраць здрадніцтва пасла з Польшчы Адама Панінскага, маршалка прарасійскай канфедэрацыі. Яны заклікалі іншых паслоў не дапусціць абрання Панiнскага соймавым маршалкам . На адным з паседжанняў Тадэвуш Рэйтан, дамагаючыся ад паслоў такога рашэння і не выпускаючы іх з залы паседжанняў, лёг крыжам перад выхадам. Ён крычаў: «Тапчыце мяне, не тапчыце дзяржаву!». Змаганне Тадэвуша Рэйтана, Самуэля Корсака і Станіслава Багушэвіча-Мінькоўскага на сойме працягвалася з 19 па 22 красавіка 1773 г., да таго часу, пакуль Станіслаў Аўгуст пад пагрозай расійскага пасла ўвесці войскі ў Варшаву і дашчэнту разбіць горад і яго наваколле, быў вымушаны, як і большасць паслоў, далучыцца да канфедэрацыi. Пасля гэтага ў працы сойма, якi далучыўся да прарасійскай канфедэрацыі, Рэйтан, Корсак і Багушэвіч-Мінькоўскі ўдзелу ўжо не прымалі.

Смерць

Апошнія годы свайго жыцця правёў у радавым маёнтку Грушаўцы пад Ляхавічамі, дзе памёр у 1780 г. Быў пахаваны ў ляхавіцкім касцёле (паводле Ю.Нямцэвіча), загінуў у выніку няшчаснага выпадку (Г.Жавускі). У 1930 годзе камісія шукала месца спачынку Рэйтана. Але знойдзеныя ў Грушаўцы парэшткі камісія не прызнала за парэшткі Тадэвуша Рэйтана. Магіла яго да гэтага часу не знойдзеная.

Ушанаванне памяці

Асобы Тадэвуша Рэйтана, Самойлы Корсака, Станіслава Багушэвіча-Мінькоўскага — паслоў ад ВКЛ на надзвычайны сойм Рэчы Паспалітай ужо пад час сойму былі абкружаны ўсеагульнай пашанай. Але да першых спробаў ушанавання памяці Рэйтана дайшло толькі падчас Чатырохгадовага Сойму 1789-92 гадоў. Паслы-ліцвіны (беларусы), выконваючы загады сваіх выбаршчыкаў, нагадалі каралю Станіславу Аўгусту Панятоўскаму не толькі пра Рэйтана, але і пра жывых Корсака і Багушэвіча. Пазней у сваіх творах асобу Тадэвуша Рэйтана ўзгадвалі Францішак Князьнін, Юльян Нямцэвіч, Адам Міцкевіч («Пан Тадэвуш»), Генрык Жавускі, Уладзімір Караткевіч і інш.

Толькі пасля Другой Сусветнай вайны імя Рэйтана і яго паплечнікаў было забыта. Забытыя ў Беларусі, яны працягвалі ўшаноўвацца па-за яе межамі, праўда, як «палякі».

Вяртанне памяці пра Тадэвуша Рэйтана распачалося з моманту, калі Беларусь атрымала незалежнасць. Флагманам у гэтай справе выступіла газета «Культура», якая ў 1993 годзе надрукавала артыкул гісторыка Уладзіміра Емяльянчыка, прысвечаны яму. Ад таго часу да 2013 г. выйшла каля 15 артыкулаў у мясцовых або рэспубліканскіх выданнях, якія закраналі асобу Рэйтана і пытанне захавання сядзібнага комплексу роду Рэйтанаў у вёсцы Грушаўка.

У канцы 1990-х было створана таварыства імя Тадэвуша Рэйтана (Ляхавічы), якое правяло фестываль у Грушаўцы. Пасля чаго сваю дзейнасць спыніла.

У 2013 годзе створана Арт-суполка імя Тадэвуша Рэйтана, якая мэтанакіравана займаецца вяртаннем імёнаў Тадэвуша Рэйтана, Самойлы Корсака, Станіслава Багушэвіча-Мінькоўскага (і не толькі іх), шляхам друку артыкулаў у СМІ, правядзення мастацкіх фестываляў, імпрэзаў, вечарынаў, а таксама выступае з прапановай стварэння ў сядзібе роду Рэйтанаў мемарыяльнага музея.

У 1919—1921 гг. у цэнтры Мінска існавала вуліца Рэйтана (былая Юр’еўская). У Баранавічах да 1939 года была не толькі вуліца Рэйтана, але і гімназія яго імя[5].

Па стане на 2018 год Мінскі гарвыканкам разглядае прапанову аб наданні адной з вуліц Мінска імені Тадэвуша Рэйтана[6].

Зноскі

↑ Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #1034191691 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 12 мая 2014.
↑ Tadeusz Reytan (Rejtan, Reyten) h. własnego // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
↑ У Баранавічах адкрыецца выстава, прысвечаная беларускаму нацыянальнаму герою Тадэвушу Рэйтану(недаступная спасылка)
↑ Юркевіч З. Новыя крыніцы да біяграфіі Тадэвуша Рэйтана і яго сям’і
↑ https://krynica.info/ru/2018/06/20/potomok-krestonoscev-litvin-patriot-istorik-zmiter-yurkevich-razrushaet-mify-o-tadeushe-rejjtane/
↑ https://news.tut.by/culture/579472.html Архівавана 2 лютага 2018.

Літаратура

150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.— 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.

Гл. таксама

Арт-суполка імя Тадэвуша Рэйтана

Спасылкі

Помнікі тваёй краіны
Калі і дзе нарадзіўся тадэвуш Рэйтан? № 7 (504) люты 2014 частка І
фільм: Обратный отсчёт. Тадеуш Рейтан: Белорусский Дон Кихот
Рэйтан. Перазагрузка
Арт-суполка імя Тадэвуша Рэйтана http://reyten.blogspot.com/