«Акрэ́сціна» (руск.: Окрестина) — комплекс месцаў зняволення ў Мінску, размешчаны па 1-м завулку Акрэсціна (адсюль назва), на рагу вуліцы Кулібіна і завулка Талаша. Комплекс складаецца з прыёмніка-размеркавальніка для непаўналетніх (дом № 38), ізалятара часовага ўтрымання (№ 36А) і цэнтра ізаляцыі правапарушальнікаў (№ 36) ГУУС Мінгарвыканкама[1]. Часта выкарыстоўваецца рэжымам Аляксандра Лукашэнкі для катаванняў праціўнікаў рэжыму.
«Акрэсціна» стала хадзячай назвай, «патрапіць на Акрэсціна» азначае быць затрыманым, або проста патрапіць у турму[1]. З 2020 года стала сімвалам катаванняў мірных грамадзян, нязгодных з фальсіфікацыямі на выбарах[2][3][4].
Асноўны артыкул: Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)
У дзень выбараў 9 жніўня 2020 года, адразу пасля галасавання, па ўсёй тэрыторыі Беларусі пачаліся масавыя пратэсты. Прычынай стала падазрэнне ў фальсіфікацыі вынікаў выбараў на карысць дзеючага прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі. Наступныя два дні адбываліся сутыкненні пратэстуючых з сілавікамі, у адказ на гэта[5] ўладамі была праведзена карная аперацыя[6] па спыненні пратэстаў[7][8][9]. Акрэсціна стала адным з галоўных месцаў, куды звозілі затрыманых у Мінску пратэстоўцаў. Выпушчаныя затрыманыя сведчылі пра здзекі і катаванні людзей пасля затрыманняў[10][10][11][12].
Вядомы выпадак, калі пасля збіцця ў ізалятары на Акрэсціна 33-гадоваму Аляксею Жуку ўрачы зрабілі шэраг аперацый на назе, наклаўшы 30 швоў. Паводле іх слоў, прамаруджанне з медыцынскай дапамогай усяго на адзін дзень прывяло б да ампутацыі нагі[13]. 13 жніўня ў СМІ з’явіліся сведчанні пра жорсткае абыходжанне з затрыманымі ў Цэнтры ізаляцыі правапарушальнікаў у Мінску на завулку Акрэсціна: у камеры, разлічаныя на чацвярых, змяшчалі па 20-30 чалавек; людзей прымушалі агаворваць сябе; неабходная медыцынская дапамога не аказвалася; затрыманым доўгі час не давалі ваду і ежу, іх беспадстаўна збівалі дубінкамі[14]. Таксама з’явіўся аўдыёзапіс, на якім чутныя стогны і крыкі людзей меркавана з-за сцен ізалятара на Акрэсціна[15]. У гэты ж дзень праваабаронцы звярнуліся да кіраўніка МУС Юрыя Караева з патрабаваннем спыніць нялюдскае абыходжанне з затрыманымі[16].
У ноч з 13 на 14 жніўня 2020 года сваякі людзей, якіх утрымлівалі на Акрэсціна, зафіксавалі гукі няспыннага збіцця, якія добра было чуваць на вуліцы. На запісах таксама можна было пачуць галасы людзей, якія крычаць ад болю і просяць літасці. Адзін вызвалены зняволены паведаміў, што тых, хто прасіў сілавікоў рэжыму Лукашэнкі[прыбраць шаблон] не збіваць, збівалі яшчэ больш жорстка[17]. Адна з былых зняволеных Акрэсціна паведаміла Amnesty International, што, пасля таго як ёй удалося зарэгістраваць сваю скаргу і яе траўмы агледзеў афіцыйны судова-медыцынскі эксперт, яна пачула ад следчага, што ён усё роўна не будзе пачынаць афіцыйнае расследаванне без «загаду зверху»[17]. 14 жніўня многіх людзей, затрыманых у папярэднія дні пратэстаў, выпусцілі. Некаторых вывезлі на машынах хуткай дапамогі, дзясяткі чалавек паказвалі раны і траўмы ад збіцця[18].
17 жніўня, паводле інфармацыі Генпракуратуры, больш за 600 грамадзян заявілі пра збіццё і катаванні ў месцах зняволення[19][20]. У той жа дзень каля 500 медыцынскіх работнікаў і іх прыхільнікаў сабраліся перад уваходам у Міністэрства аховы здароўя з патрабаваннем забяспечыць доступ урачоў на Акрэсціна і ізалятара на вуліцы Валадарскага ў Мінску для агляду пацыентаў і вырашэння пытання аб шпіталізацыі[21]. 19 жніўня архібіскуп-мітрапаліт Мінска-Магілёўскі Тадэвуш Кандрусевіч памаліўся пад сценамі ізалятараў, якія сталі сімвалам катаванняў мірных грамадзян, нязгодных з фальсіфікацыямі на выбарах[2].
21 жніўня а 18 гадзіне ў Мінску пачалася масавая мірная акцыя «Ланцуг пакаяння»[22]. Яе ўдзельнікі, якія заклікалі да спынення гвалту, выстраіліся ўздоўж дарог у жывыя ланцужкі — ад месца пахаванняў ахвяр масавых рэпрэсій канца 1930-х гадоў ва ўрочышчы Курапаты, што на паўночнай ускраіне горада, да месца жорсткага збіцця і катаванняў затрыманых у ЦІП на завулку Акрэсціна[23], размешчанага на паўднёвым захадзе горада[24][25]. 22 жніўня на плошчы Перамогі адбылася акцыя «Мая камера», арганізаваная сваякамі і сябрамі тых, хто стаў вязнямі ЦІП на Акрэсціна. Удзельнікі намалявалі на асфальце контуры камеры, разлічанай на шасцярых чалавек, і ўсталі туды разам з мэтай паказаць, як гэта было[26].
14 верасня тэлеканал «СТБ» паказаў рэпартаж прапагандыста рэжыму Лукашэнкі Рыгора Азаронка пра нібыта камфортныя ўмовы ўтрымання ў ізалятары на Акрэсціна, у рэпартажы начальнік ізалятара адмаўляў прымяненне гвалту ў дачыненні да затрыманых[27]. Тэлесюжэт выклікаў шматлікую крытыку ў СМІ[28][29]. 11 кастрычніка 2020 года ў інтэрнэце было абнародавана відэа, у якім вязняў Акрэсціна праводзяць праз шэрагі міліцыі і сіл бяспекі і бесперапынна збіваюць[30].
У красавіку 2021 года вязні Акрэсціна паведамілі пра рэгулярнае катаванне, калі падлогу камер залівалі хлорам і перакрывалі падачу кіслароду ў камеры[31]. Напрыклад, кіраўнік АГП Мікалай Казлоў быў дастаўлены ў бальніцу праз атручванне хлорам у цэнтры ізаляцыі[31]. Таксама атрымалі агалоску сведчанні, як у аднамесных камерах утрымлівалася па восем чалавек[31]. Іншыя сведчанні пацвярджаюць вышэйназваныя катаванні хлоркай і перанаселенасцю камер, напрыклад, у камеры на чатыры ложкі было 18 чалавек і людзі спалі на падлозе, але многія стаялі, бо месца ўсім не хапала, а таксама, што на вязняў ішоў псіхалагічны і фізічны ціск, калі білі за адмову падтакнуць людзям у балаклавах, якія паведамлялі зняволеным, што ў іх «цяпер правоў няма»[32]. Акрамя таго, стала вядома пра выдачу пад запіс прасцінаў, якія перад уваходам у камеру адбіраліся[32]. Спаць вязням было амаль нельга: пастаянна ўключанае святло, абуджэнні кожныя 1,5-2 гадзіны, калі хтосьці ўдзень спаў на падлозе (не было ні матрацаў, ні падушак) і вартаўнікі гэта бачылі, то тыя адчынялі камеру і вылівалі тазік хлоркі[32]. Чалавеку з эпілепсіяй на ягоныя скаргі лекарка сказала, што «ў змагароў усё добра», а ў шпіталізацыі з-за прыпадкаў было адмоўлена[32]. Перадач ад сваякоў адміністрацыя аддавала вязням толькі малую частку, у той час як у непалітычных былі і матрацы, і перадачы[32]. Таксама ёсць сведчанні пра спробы вярбоўкі з боку аператыўнікаў, пагрозы пасадзіць за інтэрв’ю СМІ, узлом акаўнтаў сацыяльных сетак вязняў падчас іх зняволення[32]. У чэрвені 2021 года атрымаў агалоску выпадак, калі жанчыне, якая адбывала арышт на Акрэсціна ў студзені — лютым 2021 года, выдалілі яечнік(укр.) бел.[33]. Прычынай стала пераахалоджванне праз тое, што, паводле яе слоў, у камеры, як на вуліцы, стаяў мароз і спаць прыходзілася на ледзяной падлозе[33].
Паводле сведчанняў сядзеўшых у чэрвені 2021 года, вязні ў перапоўненых камерах вымушаныя былі спаць на падлозе, прычым увесь час гарэла святло, а іх будзілі па некалькі разоў за ноч і ладзілі ператрусы[34]. На прагулкі зняволеных не вадзілі, пагражалі зачыніць фортку[34]. Перадачы аддавалі толькі на вахце па сканчэнні тэрміну зняволення і ў няпоўным выглядзе[34].
Станам на чэрвень 2021 года аніводнай крымінальнай справы па факце катаванняў на Акрэсціна заведзена не было. Паводле адваката Андрэя Мачалава, сярод кліентаў якога былі пацярпелыя, якія хацелі завядзення крымінальных спраў па факце катаванняў на Акрэсціна, усе факты катаванняў у сваю вытворчасць прыняў цэнтральны апарат Следчага камітэта, які праводзіў праверку, але, калі тагачасны яго кіраўнік Іван Наскевіч паставіў пытанне пра гэта на нарадзе сілавікоў, адразу быў звольнены[35].
У лістападзе 2021 года Аляксандр Лукашэнка прызнаў у інтэрв’ю BBC, што на Акрэсціна збівалі людзей[36].
17 сакавіка 2022 года Вярхоўны камісар ААН па правах чалавека Мішэль Бачэлет пацвердзіла, што ў адносінах да затрыманых удзельнікаў пратэстаў супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў 2020 года прымяняўся сэксуальны гвалт, у дачыненні мужчын і жанчын[37].
Кіраўнікі і супрацоўнікі комплексу месца зняволенняў станавіліся суб’ектам забароны на паездкі і замарожвання актываў Еўрапейскім Саюзам як частка Чорнага спісу Еўрасаюза[38]. Згодна з рашэннем Савета Еўрапейскага саюза ад 2 кастрычніка 2020 года Іван Сакалоўскі, дырэктар цэнтра ізаляцыі Акрэсціна, быў уключаны ў спіс за «бесчалавечнае і прыніжаючае годнасць абыходжанне, у тым ліку з прымяненнем катаванняў, у дачыненні да грамадзян, затрыманых у ізалятары»[39]. Яго ж уключылі ў свае санкцыйныя спісы Вялікабрытанія[40], Канада[41], Швейцарыя[42][43]. 20 лістапада да кастрычніцкага пакета санкцый ЕС далучыліся Албанія, Ісландыя, Ліхтэнштэйн, Нарвегія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя і Украіна[44].
Згодна з рашэннем Савета Еўрапейскага саюза ад 21 чэрвеня 2021 года ў ліст былі дададзены чарговыя службовыя асобы: Яўген Урублеўскі, старшы сяржант міліцыі, які паводле сведкаў і паведамленняў СМІ асабіста прымаў удзел у жорсткіх пабоях затрыманых мірных жыхароў, за «бесчалавечнае і прыніжаючае годнасць абыходжанне, уключаючы катаванні, у дачыненні да грамадзян, якія ўтрымліваюцца ў Цэнтры ізаляцыі правапарушальнікаў», Яўген Шапецька, дырэктар цэнтра ізаляцыі, за «жудасныя ўмовы ў цэнтры ізаляцыі і бесчалавечнае і прыніжаючае годнасць абыходжанне з грамадзянамі, якія ўдзельнічалі ў мірных акцыях пратэсту і былі затрыманыя», Ігар Кенюх, кіраўнік Ізалятара часовага ўтрымання, за «жудасныя ўмовы і за бесчалавечнае і зневажальнае годнасць абыходжанне, уключаючы збіццё і катаванні» і «ціск на медыцынскі персанал з мэтай выдалення лекараў», Глеб Дрыль і Уладзімір Лапыр, намеснікі кіраўніка Ізалятара часовага ўтрымання, за «жудасныя ўмовы і бесчалавечнае і зневажальнае годнасць абыходжанне, уключаючы збіццё і катаванні» ў дачыненні да затрыманых грамадзян[45]. 6 ліпеня да чэрвеньскага пакета санкцый ЕС далучыліся Албанія, Ісландыя, Ліхтэнштэйн, Нарвегія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя[46]. 9 жніўня гэтыя ж службовыя асобы патрапілі пад санкцыі ЗША[47][48].
21 чэрвеня 2021 года цэнтры ўтрымання на Акрэсціна былі дададзены да спісу спецыяльна прызначаных грамадзян і заблакіраваных асоб ЗША, за, паводле відавочцаў, фізічны гвалт, у тым ліку катаванні і бесчалавечныя ўмовы падчас затрымання, — парушэнні правоў чалавека, звязаныя з палітычнымі рэпрэсіямі[49][50].