wd wp Пошук: ⬜

Ян Барысавіч Гамарнік

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Гамарнік.

Ян Барысавіч Гамарнік, сапраўднае імя Якаў Цудзікавіч Гамарнік[4], партыйная мянушка «Таварыш Ян»[5] (2 (14) чэрвеня 1894, Жытомір, Украіна — 31 мая 1937, Масква) — савецкі дзяржаўны і ваенны дзеяч, армейскі камісар 1-га рангу (1935)[6].

Застрэліўся напярэдадні немінучага арышту па «справе Тухачэўскага(руск.) бел.».

Рэабілітаваны КПК пры ЦК КПСС у партыйным дачыненні да 7 кастрычніка 1955 года.

Біяграфія

Раннія гады

Нарадзіўся ў інтэлігентнай яўрэйскай сям’і.

Вучыўся ў гімназіі, але з 15 гадоў быў вымушаны здабываць сабе сродкі да існавання. У 17 гадоў зацікавіўся марксізмам.

У 1913 годзе, скончыўшы гімназію з сярэбраным медалём, пераехаў у Малын Кіеўскай губерні і стаў рэпетытарам. З гэта ж года ўдзельнічаў у рэвалюцыйным руху[6]. У 1914 годзе паступіў у Пецярбургскі псіханеўралагічны інстытут(руск.) бел., але, не захапіўшыся медычнай дзейнасцю, у 1915 перавёўся на юрыдычны факультэт Кіеўскага універсітэта [7]. Пазнаёміўшыся з кіраўнікамі бальшавіцкага падполля на Украіне М. А. Скрыпнікам(руск.) бел. і С. В. Касіёрам(руск.) бел., якія аказалі на яго вялікі ўплыў, Гамарнік у 1916 годзе стаў членам РСДРП (б). Вёў прапаганду на кіеўскім заводзе «Арсенал»(руск.) бел.[8].

Партыйная кар’ера

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года Гамарнік узначальваў Кіеўскі камітэт РСДРП(б)[6].

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Петраградзе быў арыштаваны ўладамі разам з кіраўнікамі кіеўскіх бальшавікоў. Быў вызвалены ўзброеным паўстаннем 31 кастрычніка 1917 года.

У студзені 1918 быў абраны членам Кіеўскага рэвкама па кіраўніцтве паўстаннем рабочых(руск.) бел., затым — на падпольнай партыйнай працы на Украіне. Улетку 1918 года прыехаў у Маскву, пазнаёміўся з У. І. Леніным і быў абраны ў склад ЦК КП(б)У. Удзельнічаў у падаўленні бунту левых эсэраў(руск.) бел.. У 1918 годзе намеснік старшыні Кіеўскага Савета.

У 1918—20 член Усеўкраінскага падпольнага цэнтра[6]; адзін з кіраўнікоў камуністычнага падполля на Украіне, член РВС Паўднёвай групы 12-й арміі, камісар дывізіі[6].

З мая 1919 года старшыня Адэскага губкама партыі[7].

У жніўні 1919 года Гамарнік быў прызначаны членам РВС Паўднёвай групы войскаў 12-й арміі. З лютага 1920 года[7] (па іншых дадзеных — з 25 красавіка 1921 года[9]) пасля разгрому дзянікінцаў Гамарнік быў старшынёй Кіеўскага губкама партыі і Кіеўскага губвыканкама[6].

З ліпеня 1923 года — старшыня Прыморскага губвыканкама, у чэрвені 1924 — старшыня Дальрэвкама, а з сакавіка 1926 года — Далёкаўсходняга крайвыканкама.

У 1927—1928 гадах першы сакратар Далёкаўсходняга крайкама партыі. Шмат займаўся прамысловым развіццём Далёкага Усходу, пры яго ўдзеле распрацоўваўся і ажыццяўляўся 10-гадовы план (1926—1935) уздыму эканомікі краю.

З лістапада 1928 года па кастрычнік 1929 года — першы сакратар ЦК КП(б) Беларусі, член РВС Беларускай ваеннай акругі. Падтрымліваў палітыку калектывізацыі [7].

У РСЧА

У 1929—1937 гадах начальнік палітупраўленняў РСЧА(руск.) бел.[6], адначасова адказны рэдактар газеты “Красная звезда”(руск.) бел.[7].

Праз Гамарніка ажыццяўлялася сувязь паміж кіраўніцтвам Наркамата абароны і органамі дзяржаўнай бяспекі.

Член ЦК ВКП(б) у 1927—37. Член ЦВК СССР і ЦВК БССР у 1929.

У 1930—1934 гадах першы намеснік наркама па ваенных і марскіх справах СССР Варашылава і намеснік старшыні Рэвваенсавета СССР. Аказваў усялякае садзейнічанне Тухачэўскаму ў ажыццяўленні тэхнічнай рэканструкцыі Чырвонай Арміі і адыграў вялікую ролю ў павышэнні боегатоўнасці РСЧА.

На лістападаўскім Пленуме ЦК 1929 Гамарнік падтрымаў Сталіна ў разгроме «правай апазіцыі(руск.) бел.»:

«Мы не можам трываць, каб у шэрагах нашага палітбюро знаходзіліся людзі, якія перашкаджаюць нашай барацьбе, якія блытаюцца паміж ног, якія аб’ектыўна абараняюць класавага ворага».

Гаворка ішла пра М. І. Бухарына, А. І. Рыкава, М. П. Томскага [8].

У 1934—1937 гадах першы намеснік наркама абароны СССР. Выступіў у абарону Тухачэўскага, заявіўшы Сталіну, што ў яго дачыненні здзейсненая памылка[10]. 13 сакавіка 1937 года прызначаны ўпаўнаважаным Наркамата абароны СССР пры Саўнаркаме РСФСР.

Гамарніку першаму ў Чырвонай Арміі 20 лістапада 1935 г было прысвоена воінскае званне армейскага камісара 1-га рангу, якое адпавядае званню камандарма 1-га рангу.

Дэлегат 10 — 17-га з’ездаў партыі. На 14-м з’ездзе выбіраўся кандыдатам у члены ЦК партыі, на 15 — 17-м — член ЦК ВКП (б)[7]. Член УЦВК і ЦВК СССР.

Самагубства

20 мая 1937 года Гамарніка знялі з пасады начальніка палітупраўленняў РСЧА і панізілі да пасады члена Ваеннага савета Сярэднеазіяцкай ваеннай акругі [8].

30 мая 1937 года Палітбюро ЦК ВКП(б) прыняло рашэнне: «Адхіліць тт. Гамарніка і Аранштама ад працы ў Наркамаце абароны і выключыць са складу Ваеннага Савета, як работнікаў, якія знаходзіліся ў цеснай групавой сувязі з Якірам, выключаным цяпер з партыі за ўдзел у ваенна-фашысцкай змове»[11].

31 мая наркам абароны К. Я. Варашылаў аддаў загад паведаміць Гамарніку, які знаходзіўся ў сябе на кватэры ў сувязі з хваробай (дыябет), аб рашэннях Палітбюро. Яны таксама абвясцілі Гамарніку загад народнага камісара абароны пра звальненне яго з шэрагаў РСЧА. Адразу ж пасля гэтага Гамарнік застрэліўся напярэдадні непазбежнага арышту[11].

1 чэрвеня газета «Правда» і іншыя савецкія выданні апублікавалі кароткае паведамленне: «Былы член ЦК ВКП(б) Я. Б. Гамарнік, заблытаўшыся ў сваіх сувязях з антысавецкімі элементамі і, мабыць, баючыся выкрыцця, 31 мая скончыў жыццё самагубствам». Яго імя згадвалася ў прысудзе па справе Тухачэўскага(руск.) бел. ад 11 чэрвеня 1937 года.

Пасля смерці Гамарніка быў абвешчаны «ворагам народа», было ўстаноўлены яго ўдзел «у антыдзяржаўных сувязях з кіруючымі ваеннымі коламі адной з замежных дзяржаў», шпіянажы і вядзенні шкодніцкай працы.

Паказанні на Гамарніка далі многія з фігурантаў справы Тухачэўскага. Іона Якір, які першапачаткова паказваў, што Гамарнік толькі спачуваў ваеннай змове, у існаванні якой прызнаваліся арыштаваныя военачальнікі, затым змяніў свае паказанні і заявіў, што з 1936 года інфармаваў Гамарніка пра «шкодніцкую працу», якая праводзіцца ў заходніх памежных раёнах, а той паведамляў яму пра сваёй працы па падрыву абараназдольнасці на Далёкім Усходзе.

Сам Тухачэўскі паказаў, што Гамарнік быў адным з 10 членаў «цэнтра» ваеннай змовы з 1934 года і ведаў падрыўной дзейнасцю на Далёкім Усходзе. Іеранім Убарэвіч абмежаваўся здагадкай, што Гамарнік мог уваходзіць у склад кіраўніцтва «змовы Тухачэўскага». Вітаўт Путна, Барыс Фельдман і Аўгуст Корк удзелу Гамарніка ў змове не пацвердзілі[12].

Рэабілітацыя

У 1955 годзе Гамарнік І. М. і дзве сястры Яна Барысавіча — Багамолава-Гамарнік К. Б. і Гамарнік Ф. Б. — накіравалі ў Пракуратуру СССР скаргі, у якіх паказалі на неабгрунтаванасць абвінавачванняў супраць Я. Б. Гамарніка.

6 жніўня 1955 Прэзідыум ЦК КПСС па прадстаўленні Генеральнага пракурора СССР Рудзенка(руск.) бел. ад 22 ліпеня 1955 г асаблівай пастановай прызнаў вылучаныя супраць Я. Б. Гамарніка абвінавачванні ў антысавецкай дзейнасці неабгрунтаванымі[13]. У партыйным дачыненні Гамарнік быў рэабілітаваны рашэннем Камітэта партыйнага кантролю пры ЦК КПСС ад 7 кастрычніка 1955 г.[14].

Узнагароды

Ордэн Леніна (22.02.1933[15]) — за выдатную працу па ўмацаванні абараназдольнасці СССР.
Ордэн Чырвонага Сцяга (20.02.1928[16]) — у сувязі з 10-годдзем РСЧА, за заслугі ў кіраўніцтве і асабісты удзел у баявых аперацыях у цяжкія гады грамадзянскай вайны.

Сям’я

Жонка Гамарніка — бальшавік з 1917 года, працавала разам з ім у Адэскім падполлі. Затым скончыла Інстытут чырвонай прафесуры, працавала рэдактарам-кансультантам у выдавецтве, якое выпускала «Гісторыю грамадзянскай вайны ў СССР». У 1937 арыштаваная і прысуджаная да 8 гадоў турэмнага зняволення (а затым яшчэ да 10), расстраляная ў 1941 годзе(руск.) бел. (па афіцыйных звестках памерла ў 1943 годзе ў лагеры).
Дачка — Вікторыя Янаўна Кочнева (нар. у 1924). Пасля арышту бацькі адпраўлена ў дзіцячы дом. Інжынер, да пенсіі працавала ў Міністэрстве нафтаперапрацоўчай і нафтахімічнай прамысловасці СССР.
Сястра жонкі Гамарніка Маня была жонкай яўрэйскага паэта Хаімам Іосіфавічам Бялікам(руск.) бел..
Фаіна Барысаўна Гамарнік (1899—1990)[17], сястра Я. Б. Гамарніка, была лекарам Санітарнага кіравання Крамля. Яе выклікалі, калі Сталін знайшоў цела сваёй жонкі Надзеі Алілуевай(руск.) бел., якая скончыла жыццё самагубствам. Пазней была рэпрэсаваная, правяла 24 гады ў Карлазе(руск.) бел., аднак ёй удалося выжыць. Пахавана на Ваганькаўскіх могілках.
Клара Барысаўна Багамолава-Гамарнік, (1905 — пасля 1978), сястра Я. Б. Гамарніка. Член КПСС с 1929 года. У 1920-х гадах працавала ў бюро скаргаў Кіеўскай гарадской КК-РКІ, у 30-х гадах — у МГК КПСС, у пракуратуры Маскоўскай вобласці. На пенсіі працавала на грамадскіх пачатках у Камітэце савецкіх жанчын.

Памяць

1 чэрвеня 1964 года вуліца Батарэйная ў горадзе Хабараўску была перайменаваная ў вуліцу Гамарніка[18]
У 1964 годзе была выпушчаная паштовая марка СССР, прысвечаная Гамарніку.
Ва Уладзівастоку ёсць вуліца Гамарніка.
У Кіеве ёсць вуліца Гамарніка (пас. Пушча-Вадзіца(руск.) бел., Абалонскі раён(руск.) бел.).
У Мінску ў мікрараёне Зялёны Луг ёсць вуліца Гамарніка [6].
З 1934 г. па 1937 г. імя Гамарніка насіў горад Сучан (цяпер Партызанск) у Прыморскім краі Расіі[19]
У Харкаве ў цэнтры горада ёсць вуліца Гамарніка(укр.) бел. і да 22 чэрвеня 1937 года быў завулак Гамарніка(руск.) бел.. Зараз існуе завулак Гамарніка ў іншай частцы горада.
У Жытоміры ёсць вуліца названая ў яго гонар і дом, дзе нарадзіўся Я. Гамарнік.
У Кіеўскім раёне Данецка ёсць вуліца Гамарніка.
У Адэсе была вуліца Гамарніка (цяпер вул. Семінарская).
У Камсамольску-на-Амуры ёсць вуліца Гамарніка.
У Севастопалі ёсць вуліца Яна Гамарніка.
Ва Украіне ёсць танкернае судна Ян Гамарнік

Зноскі

1 2 Гамарник Ян Борисович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
↑ Гамарник Ян Борисович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
↑ Dictionary of Women Worldwide: 25,000 Women Through the Ages / A. Commire, D. Klezmer — Detroit: Gale, Yorkin Publications, 2006. — 2572 p. — ISBN 978-0-7876-7585-1
↑ Я. Б. Гамарник на AZ Library (руск.)
↑ Протокол заседания пленума Киевского горсовета от 11 января 1922 года (руск.)
1 2 3 4 5 6 7 8 Гамарник Ян Борисович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 136. — 737 с.
1 2 3 4 5 6 Гамарник, Ян Борисович // Советская военная энциклопедия. — Т. 2. — С. 470.
1 2 3 Биография Я.Б. Гамарника на Хронасе
↑ Салий, 2008, с. 48
↑ Гамарник Ян Борисович (1894 - 1937) (нявызн.) (недаступная спасылка). Электронная библиотека Украины. Архівавана з першакрыніцы 17 кастрычніка 2012. Праверана 9 верасня 2012.
1 2 Известия ЦК КПСС // 1989 — № 4 — С.52
↑ Записка Генерального прокурора СССР в ЦК КПСС // Известия ЦК КПСС / 1989 — № 4 — С.68-69
↑ Известия ЦК КПСС // 1989 — № 4 — С.68
↑ Известия ЦК КПСС // 1989 — № 4 — С.73
↑ «Тихоокеанская звезда», 4 марта 1933 года
↑ Приказ революционного военного совета Союза Советских Социалистических Республик по личному составу армии № 103. 23 февраля 1928 года. Москва. — М.: Центральная Типография НКВМ, 1928. — 1 с. — 400 экз.
↑ Где дремлют мёртвые (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 4 верасня 2012.
↑ Постановление Хабаровского горисполкома № 290 от 01.06.64.
↑ Постановление ЦИК Союза СССР от 07.09.1934 г.

Літаратура

Хаўратовіч І. Гамарнік // БЭ ў 18 т. Т. 5. Мн., 1997.
Григорян А. М., Мильбах В. С., Чернавский А. Н. Политические репрессии командно-начальствующего состава, 1937—1938 гг. Ленинградский военный округ. — СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2013. — 423 с. — ISBN 978-5-288-05282-8
Лазарев С. Е. Социокультурный состав советской военной элиты 1931—1938 гг. и её оценки в прессе русского зарубежья. — Воронеж: Воронежский ЦНТИ — филиал ФГБУ «РЭА» Минэнерго России, 2012. — 312 с. — 100 экз. — ISBN 978-5-4218-0102-3
Салехов Н. И. Ян Борисович Гамарник (очерк о жизни и деятельности). — М.: Политиздат, 1964. — 80 с.
Гамарник, Ян Борисович // Советская военная энциклопедия / под ред. Н. В. Огаркова. — М.: Воениздат, 1979. — Т. 2. — 654 с. — (в 8-ми т). — 105 000 экз.
Сувениров О. Ф. Трагедия РККА 1937—1938. — М.: ТЕРРА, 1998. — 528 с. — ISBN 5-300-02220-9

Черушев Н. С. 1937 год: элита Красной Армии на Голгофе. — М.: Вече, 2003. — 560 с. — (Военные тайны XX века). — 5000 экз. — ISBN 5-94538-305-8

Якупов Н. М. Трагедия полководцев. — М.: Мысль, 1992. — С. 282—310. — 349 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-244-00525-1
Ян Гамарник. Воспоминания друзей и соратников / сост. Л. В. Богомолова-Гамарник, Е. М. Борисов, В. Я. Кочнева, Г. С. Пуле. Литературная обработка М. А. Жохова. — М.: Воениздат, 1978. — 191 с.
Салій І. М. Обличчя столиці в долях її керівників / Іван Салій; [ред. В. Ковалинський]. — Київ: Довіра, 2008. — С. 48—49.

Спасылкі

Біяграфія Я. Б. Гамарніка на Хронасе