Ліне́я[3] (Linnǽa) — род вечназялёных кусцікаў, якія сцелюцца, названы ў гонар выдатнага шведскага батаніка Карла Лінея. Змяшчае ўсяго адзін від з некалькімі падвідамі. Уключаны ў сямейства Бружмелевыя (Caprifoliaceae), часам выдзяляюць у асобнае сямейства Linnaeaceae. Расце ў тундры, яловых імшыстых лясах і ў альпійскім поясе гор.
Род названы ў гонар Карла Лінея галандскім батанікам Янам Грановіусам[4] — да гэтага расліна называлася Campanula serpyllifolia[5].
Сустракаецца ў паўночнай частцы Еўразіі і Паўночнай Амерыцы ў іглічных лясах (асабліва ў яловых імшыстых лясах), а таксама ў альпійскім поясе гор і ў тундрах. На тэрыторыі Расіі лінея расце на поўначы Еўрапейскай часткі, на Паўночным Каўказе, у Сібіры і на Далёкім Усходзе.
![]() | ||||||||||
Лінея паўночная. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885 (фрагмент) |
Лінея — вечназялёны кусцік. Вышыня дарослай расліны звычайна не перавышае 10 см, але агульная даўжыня расліны можа дасягаць двух метраў. Парасткі тонкія, амаль ніткападобныя, паўзучыя, дзеравянеюць; сцелюцца, актыўна ўкараняюцца і на некаторых участках могуць утвараць суцэльны дыван. Галінкі прамастаячыя або прыўздымаюцца, вышынёй 1-15 см; акрамя залозавага апушэння, яны пакрытыя таксама кароткімі прыціснутымі шэрымі валасінкамі.
Лісце супратыўнае, чарашковае, шырокаяйкападобнае або эліптычнае, часам амаль круглае, па краях суцэльнае або злёгку зубчастае, даўжынёй 12 мм. Навобмацак злёгку скурыстае, апушанае з абодвух бакоў прыціснутымі валасінкамі і рэдкімі залозкамі.
Кветканосы прамастаячыя, залозіста-апушаныя, вышынёй да 10 см, выходзяць з пазух лісця. Яны сканчаюцца двума зрослымі прыкветнымі лістамі, ад якіх у розныя бакі адыходзяць дзве (рэдка — чатыры) кветаножкі з прыкветкамі, утвараючы своеасаблівы паўпарасон. Верхавіннае лісце суквецця лінейна-ланцэтнае, даўжынёй да 4 мм.
![]() | ||||||||||
Кветка лінеі паўночнай. Батанічная ілюстрацыя з кнігі К. А. М. Ліндмана «Bilder ur Nordens Flora», 1917—1926 (фрагмент) |
Кветкі даўжынёй ледзь больш аднаго сантыметра, духмяныя, з прыемным пахам, якія нагадваюць пах міндаля або ванілі, водар узмацняецца ноччу. Вяночак і званочкавыя, пяцілопасцевыя; знутры ружовыя, з цёмна-чырвонымі палоскамі (часам у вяночка іншы колер — ад белага да ліловага). Кветкі ў лінеі заўсёды паніклыя, гэта прыстасаванне расліны для захавання ў сухасці пылку па падчас дажджу. Тычынак чатыры, з іх дзве — больш доўгія; песцік падоўжаны, лычык пакрыта сасцамі і вылучае цукрысты сок. Апыленне адбываецца з дапамогай насякомых, якіх прыцягвае нектар, які выдзяляецца ля аснавання трубкі вяночка. Ад насякомых, бескарысных для апылення, нектар абаронены: ад дробных насякомых — доўгімі валасінкамі ўнутры трубкі, ад нелятаючых — ліпкім залозістым апушэннем кветаножкі. Магчыма і самаапыленне. Ва ўмовах Еўрапейскай часткі Расіі расліна квітнее ў чэрвені — ліпені.
Плод — сухая аднанасенная касцянка. Плады спеюць у ліпені-жніўні. Для лінеі характэрная эпізаахарыя: плады распаўсюджваюцца жывёламі (у тым ліку птушкамі), да якіх яны чапляюцца з дапамогай ліпкіх прыкветкаў і драбнюткіх гаплікаў.
Традыцыйна лінея выкарыстоўвалася ў народнай медыцыне пры дзіцячых хваробах і як сродак ад паносу.
Лінея культывуецца і як дэкаратыўная расліна. Яна добра расце на вільготных участках у паўцені, на друзлай, тарфянай глебе. Размножваюць лінею насеннем, тронкамі і каранёвымі атожылкамі. Расліна вельмі марозаўстойлівыя, вытрымлівае тэмпературу прыкладна да мінус 45 °C.
На Крайняй Поўначы лінею ядуць паўночныя алені, зімой яна служыць падножным зялёным кормам[6].
Раней род Лінея ўключалі ў сямейства Бружмелевыя, але затым ён быў выдзелены ў асобнае сямейства — Linnaeaceae (Raf.) Backlund, якое, згодна сістэме APG II, уваходзіць у парадак Dipsacales.
Род, згодна сучасных уяўленняў, манатыпны. Адзіны від: Лінея паўночная — Linnaea borealis L., які падзяляюць на тры падвіды (якія раней лічылі асобнымі відамі):
Некалькі відаў раслін, якія раней уключаліся ў род Лінея, цяпер уключаюцца ў род Abelia.
Лінея была любімай раслінай Карла Лінея, яна намаляваная на яго гербе, а таксама амаль на ўсіх яго партрэтах.
Лінея паўночная — афіцыйная расліна шведскай правінцыі Смоланд, роднай правінцыі Карла Лінея.
![]() |