Людвік Шпіцнагель (польск.: Ludwik Spitznagel; псеўд. U.G.W., U.U.W.; 9 студзеня 1807, Вільня, Расійская імперыя — 26 лютага 1827, Сноў, Навагрудскі павет, Расійская імперыя) — польскі паэт эпохі рамантызму, усходазнавец, перакладчык, мовазнавец, сябар Юльюша Славацкага.
Нарадзіўся ў сям’і прафесара Віленскага ўніверсітэта Фердынанда Шпіцнагеля і Марыі Ферстэр[2]. Пачатковую адукацыю атрымаў пад апекай свайго бацькі і абраных ім выхавальнікаў. Паводле успамінаў А. Адынца, яшчэ не дасягнуў дзесяцігадовага ўзросту, Людвік ужо займаўся перакладамі[3].
Сістэматычнае навучанне пачалося толькі ў 1818 годзе, адданы ў чацвёрты клас гімназіі пры Віленскім універсітэце[2].
У 1821 годзе ва ўзросце 15 гадоў стаў студэнтам Віленскага ўніверсітэта. У 1823 годзе ён заснаваў невялікі студэнцкі саюз, члены якога былі «найбольш адукаваныя, асабліва ў матэматыцы», званы «Шпіцнагелеўскі саюз»[4]. Таксама падчас навучання Л. Шпіцнагель далучыўся да руху філарэтаў, у 1822—1823 гадах быў актыўным удзельнікам літаратурнага клуба «Касталія», заснаванага Янам Чачотам, куды яго прыахвоцілі Антон Адынец і Аляксандр Ходзька[2].
Універсітэт Шпіцнагель не скончыў, прыпыніўшы навучанне ў 1824 годзе[2]. Хутчэй за ўсё, прычынай гэтаму стала жаданне бацькі Людвіка прыпыніць яго ўдзел у філарэцкім руху, і рашэнне адправіць сына працягваць адукацыю ў Санкт-Пецярбургу[2].
Пасля заканчэння ў 1826 годзе Інстытута ўсходазнаўства(руск.) бел. ў Санкт-Пецярбургу, дзе вучыўся ў французскага арыенталіста Ф. Б. Шармуа(руск.) бел., быў намінаваны на пасаду драгамана(руск.) бел. ў расійскім консульстве(руск.) бел. ў Александрыя[5].
Перад ад’ездам на месца службы ў студзені 1827 года вярнуўся ў Вільню, каб развітацца з сям’ёй і сябрамі, сустрэўся тут у тым ліку з Ю. Славацкім, які прысвяціў Людвіку верш у элегічным настрою («Да Людвіка Шпіцнагеля», 1827)[2]. А. Адынцу накіраваў ліст, паабяцаўшы прыехаць у Варшаву[2].
У лютым таго ж года неспадзявана завітаў у маёнтак Рдултоўскіх у Снове, дзе раптоўна скончыў жыццё самагубствам[6], стрэліўшы сабе ў сэрца[7]. Месца яго пахавання невядома[2].
Якія былі прычыны для самагубства, цяжка вырашыць. Антон Адынец бачыў іх у «разгарачаным уяўленні» і безразважнай адвазе. Людвік меў схільнасць да подзвігаў, рабіў незлічоныя праверкі фізічнай трываласці (напрыклад, падчас паводкі ў Санкт-Пецярбургу ў 1824 годзе(руск.) бел. ён «хацеў выпрабаваць сябе» і ледзь не паплаціўся за гэта жыццём), пры гэтым несумяшчальнасць рэальнасці і мары вызывала ў яго «агіду да жыцця»[2].
Аляксандр Ходзька, а за ім і іншыя філаматы ў ліставанні з ссылкі называлі прычынай самагубства непадзеленае каханне да Анэлі Рдултоўскай, сястры Канстанціна Рдултоўскага, у якім Людвік нібы адкрыўся перад паездкай на Усход, але неўзаемна[2]. Пацвярджаюць гэтую гіпотэзу два творы Шпіцнагеля, якія засталіся ў рукапісах: Garść snowskiej ziemi і List pożegnalny, але, хутчэй за ўсё, першы з іх з’явіўся яшчэ падчас наведвання Снову ў ліпені 1824 года, а другі не падобны на твор, што выйшаў з-пад пяра Людвіка Шпіцнагеля[2]. Абодва творы прысвечаны рамантычнаму развітанню з каханай, а не трагічнаму развітанню з жыццём[2].
Маці Юльюша Славацкага(польск.) бел. ў ліставанні з А. Адынцом схілялася да раўнаважнага ўплыву на Людвіка непадзеленага кахання і хваробы, пазней званай перыядычны псіхоз ў стадыі меланхоліі[3]. Згадваліся неаднаразовыя спробы самазагубстваў, якія нібыта прадухіляліся сябрамі[2].
Станіслаў Буркат(польск.) бел. у сваім эсэ «Таямніца Людвіка Шпіцнагеля»[8] высунуў тэорыю, што самазабойства ў Снове было сфабрыкавана з мэтай прыхаваць сапраўднае заданне, якое атрымаў Шпіцнагель у расійскай дыпламатычнай службе. Разам з Аўгустам Жабам(руск.) бел., усходазнаўцам і калегам з Вільні, ён мог быць тайным агентам у падтрымцы грэчаскага паўстання супраць Асманскай імперыі[9]. Але праўдападобнасць гэтай гіпотэзы вельмі малая[2].
Фердынанд Шпіцнагель быў буйным спецыялістам у галіне ўсходніх моў, таму не выглядае незвычайным той факт, што Людвік зацікавіўся вывучэннем арабскай мовы і ўсходазнаўствам. На глебе цікавасці да Усходу Людвік зблізіўся з Канстанцінам Рдултоўскім, аўтарам першага ў Еўропе даследавання творчасці Шата Руставелі.
Акрамя выбітных мовазнаўчых здольнасцей меў вялікую цікавасць да батанікі і іншых прыродазнаўчых навук[2].
Людвік Шпіцнагель быў прапагандыстам усходазнаўста. Шпіцнагель ведаў шаснаццаць моў: грэчаскую, лацінскую, рускую, французскую, італьянскую, нямецкую, англійскую, іспанскую, літоўскую, венгерскую, арабскую, фарсі, турэцкую, іўрыт, арамейскую і халдзейскую і пачаў сваю кар’еру дыпламата.
У час знаходжання ў Пецярбургу, верагодна, у 1825 годзе «без выгоды» навучаў ўсходнім мовам Адама Міцкевіча[10].
Карыстаўся прызнаннем філаматаў, між іншым, Кіпрыян Дашкевіч прысылаў «нашаму ўсходазнаўцу» ўсходнія дробязі для вопісу[2].
З 1820 года вядомы яго вершы, якія ён у асноўным публікаваў у «Тыгодніку віленскім(польск.) бел.»[2][11]. Верагодна, што ў той самы час паўстала паэма ў 12 песнях, прысвечаная вызваленню Вены, спрыяльна адзначаная Лявонам Бароўскім[2]. Ад гэтай паэмы захаваўся толькі ўрывак з песні першай[12].
Падчас навучання ва ўніверсітэце Л. Шпіцнагель апублікаваў наступныя творы: Wiersz o poezji dydaktycznej[13], Mieczysław III. Legenda[14] і Zemsta. Powieść[15], два апошніх творы былі натхнёныя «Poezjami» Адама Міцкевіча. Яшчэ адзін з апублікаваных твораў прысвячаўся Канстанціну Рдултоўскаму, гэта быў «Do Konstantego Rdułtowskiego, zamierzając z nim podróż na Wschód»[16]. Апошні твор паўстаў, верагодна, падчас наведвання Людвікам маёнтку Рдултоўскіх у Снове у ліпені 1824, калі ён закахаўся ў сястру Канстанціна Анэлю[2].
Падчас вучобы сярод іншага перакладаў з арабскай на польскую мову частку касыды(руск.) бел. «Ламіят аль-араб» Аш-Шанфары(польск.) бел. і з персідскай на французскую мову фрагмент паэмы «Іскандэр-намэ» Нізамі Гянджэві[17][18].
|
Ludwiku! jak dwie gwiazdy podobne na niebie, |
| Ю. Славацкі. Урывак з верша «Да Людвіка Шпіцнагеля». |
Людвік быў блізкім сябрам Юльюша Славацкага. У сваім «Дзённіку» Славацкі так адзначыў смерць Шпіцнагеля:
|
Людвік быў героем ці адрасатам некалькі твораў Славацкага: паэм «Бянёўскі» і «Час раздум’яў(польск.) бел.», верша «Да Людвіка Шпіцнагеля» і драмы «Кардыян(польск.) бел.».
Асноўны артыкул: Крык рабіны Гісторыя кахання Людвіка да Анэлі Рдултоўскай стала асновай для п’есы «Крык рабіны» Вацлава Кубацкага(польск.) бел.. Яна была пастаўлена ў 1949 годзе ў Польшчы, а тэкст выйшаў у тым жа годзе некалькімі выданнямі[19]. Дзеянне п’есы адбывалася ў маёнтку Рдултоўскіх на Наваградчыне, г. зн. у Снове, але аўтар памылкова[20] зрабіў каханай не Анэлю, а яе родную сястру Лаўру.
У прэм’ернай пастаноўцы рэжысёра Януша Варнецкага(руск.) бел. (1949, Варшава[21]) яго ролю выконваў Чэслаў Валейка(руск.) бел., у пастаноўцы Віляма Хажыцы(польск.) бел. (1949, Познань[22]) — Здзіслаў Салабурскі, у пастаноўцы Ежы Ронарда Буянскага (1949, Кракаў[23]) — Казімеж Віткевіч, у пастаноўцы Войцеха Маціеўскага(руск.) бел. (1969, Тэатр польскага радыё[24]) — Анджэй Навакоўскі і Анджэй Шэйнах(польск.) бел..