wd wp Пошук:
    ⬜

    Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі

    Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі (27 сакавіка 1891[1], Глыбокае Дзісенскага пав. Віленскай губ., цяпер Віцебская вобласць — 25 лютага 1959, Вільнюс; псеўданім і крыптанім: К. Душ; К. Д.;) — беларускі палітычны дзеяч, дыпламат, рэдактар, педагог. Лічыцца аўтарам эскіза сучаснага бел-чырвона-белага сцяга.

    Біяграфія

    Па матчынай лініі паходзіў са шляхты Полацкага павета. Прадзед Урублеўскі загінуў у паўстанне 1831 года, дзед у паўстанне 1863—1864 гадоў. Маці першыя гады жыцця правяла ў віленскай турме на Антокалі.

    Бацька быў селянінам і валодаў 6 дзесяцінамі зямлі, але асноўным заробкам Сцяпана Душэўскага і яго брата было будаўніцтва. Клаўдзій з дзяцінства дапамагаў бацьку з дзядзькам, а з пачаткам атрымання адукацыі займаўся чарчэннем, і нават складаў каштарысы дамоў, касцёла, будаўніцтва шашы і масткоў. У старэйшых класах ужо сам кіраваў невялікімі будаўнічымі працамі, пад пільным вокам бацькі складаў іх праекты[2].

    Клаўдзій Дуж-Душэўскі, студэнт Пецярбургскага горнага інстытута ў 1912 годзе

    У 1912 годзе скончыў Віленскае рэальнае вучылішча, дзе далучыўся да беларускага руху. Іграў Крыніцкага ў «Паўлінцы» Я. Купалы. У 1912—1918 гадах вучыўся ў Пецярбургскім горным інстытуце. Адзін з актывістаў Беларускага навукова-літаратурнага гуртка студэнтаў Пецярбургскага ўніверсітэта. Удзельнічаў у выданні часопіса «Раніца». Паводле яго сведчання, стварыў эскіз беларускага нацыянальнага сцяга. У 1917 годзе ўступіў у Беларускую сацыялістычную грамаду (БСГ), у чэрвені — кастрычніку 1917 член яе ЦК і прэзідыума. Удзельнік З’езда беларускіх нацыянальных арганізацый (сакавік 1917 г., Мінск), Усерасійскай дэмакратычнай нарады[en] (верасень 1917 г., Петраград) і інш.

    У 1918 годзе працаваў загадчыкам бежанскага аддзела Белнацкама. Пасля распаду БСГ (лета 1918) у Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. З красавіка 1919 ў Вільні: член Беларускага нацыянальнага камітэта, старшыня Цэнтральнай беларускай рады Віленшчыны і Гродзеншчыны (май — ліпень 1919), узначальваў камітэт Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, адзін з ініцыятараў стварэння Беларускай вайсковай камісіі. Восенню 1919 — дыпламатычны прадстаўнік урада БНР у дзяржавах Балтыі, дзяржаўны сакратар ва ўрадзе В. Ластоўскага. Выкладаў у Віленскай беларускай гімназіі і на беларускіх настаўніцкіх курсах. У пачатку 1921 арыштаваны польскімі ўладамі. Вызвалены 7.2.1921; эміграваў у Літоўскую рэспубліку (Каўнас). У 1920—1930-я г. працаваў у міністэрствах беларускіх спраў, замежных спраў, сувязі Літвы, адзін з кіраўнікоў Беларускага цэнтра ў Літве, Літоўска-Беларускага таварыства. У 1927 ён скончыў факультэт будаўніцтва Літоўскага ўніверстітэта ў Каўнасе (факультэт адлучаны і ператвораны ў Каўнаскі тэхналагічны ўніверсітэт), атрымаўшы спецыяльнасць інжынера-будаўніка, пасля чаго працаваў інжынерам у праектным бюро Дубянецкага.

    Выдаваў і рэдагаваў часопісы «Беларускі сцяг» (1922), «Крывіч» (1923—26), «Беларускі асяродак» (з 1933). Апрацаваў разам з В. Ластоўскім, Т. Іваноўскім лацінска-руска-беларускі слоўнік па арніталогіі. Перакладаў на беларускую мову падручнікі для сярэдніх школ.

    Арыштаваны савецкімі ўладамі 2 ліпеня 1940 года. Следства скончылася ў чэрвені 1941 года. Было складзена абвінавачвальнае заключэнне, але ў сувязі з пачаткам вайны Душэўскі не быў асуджаны і эвакуяваны.

    Пры немцах ён працаваў на заводзе гумавых вырабаў «Інкарас» на пасадзе інжынера. У канцы 1941 у Вільні Клаўдзій Душэўскі сустракаўся з Вацлавам Іваноўскім, які прапанаваў яму пасаду намесніка бурмістра Мінска. Душэўскі не пагадзіўся, а восенню 1942 года зноў адмовіўся ад прапановы. У жніўні 1943 года арыштаваны нямецкімі ўладамі разам з жонкай за ўкрыццё яўрэяў і адпраўлены ў канцэнтрацыйны лагер у Правянішках[pl][3]. Дзякуючы заступніцтву сяброў і як спецыяліст-інжынер, вызвалены праз 4 месяцы, пасля чаго працаваў у тарфяным трэсце на пасадзе інжынера-будаўніка. Акрамя ўласных дзяцей, разам з жонкаю выхоўваў двух дзяцей-сірот.

    У 1944—1946 гадах — дацэнт Каўнаскага ўніверсітэта, на будаўнічым факультэце атрымаў пасаду загадчыка кафедры гісторыі архітэктуры.

    У снежні 1946 — маі 1947 пад следствам у Вільні. «За недастатковасцю сабраных доказаў для перадачы ў суд» яго справа была спынена, а ён сам вызвалены з-пад варты.

    Зноў арыштаваны ў лютым 1952 года. Асуджаны на 25 гадоў зняволення як беларускі нацыяналіст. У 1954 тэрмін зняволення быў скарочаны да 10 гадоў, а 16 красавіка 1955 года ён быў датэрмінова вызвалены ў сувязі з пагаршэннем стану здароўя.

    Працаваў у інстытуце «Літбудпраект».

    Магіла Клаўдзія Дуж-Душэўскага

    Пахаваны ў Каўнасе на Пятрашунскіх могілках.

    На просьбу яўрэйскай супольнасці ў Літве, за ратаванне яўрэяў падчас 2-й сусветнай вайны Клаўдзій і Алена Дуж-Душэўскія 13 красавіка 2004 года атрымалі ўзнагароду прэзідэнта Літвы.[4][5]

    Творчасць

    Бел-чырвона-белы сцяг, аўтар эскіза якога лічыцца Дуж-Душэўскі.

    На падставе гістарычных сведчанняў і колераў народных строяў і арнаментаў стварыў у свой час эскіз сцяга БНР. У снежні 1917 года ў Мінску падчас Усебеларускага з’езду бел-чырвона-белы сцяг ужо шанаваўся за нацыянальны сімвал Беларусі.

    Аўтар дзясяткаў будынкаў у Каўнасе, Паневяжысе, Клайпедзе, Шаўляі.

    Сярод важнейшых пабудаваных Дуж-Душэўскім будынкаў:

    1. кінатэатр «Метрапалітэн» і дом на вуліцы Лайсвес ал. 41 у Каўнасе;
    2. дом доктара Пурыцкага па вул. Вайжганто ў Каўнасе;
    3. дом грамадзяніна Аўкштуоліс, Аўшрос такас 1 у Каўнасе;
    4. дом грамадзяніна Антуліс, па праспекце Вітаўтаса ў Каўнасе;
    5. дом грамадзяніна рог вуліцы Шаўлю ў Каўнасе;
    6. (так у тэксце) дом адваката Пажэла, плошча Венібес 10 у Каўнасе;
    7. дом інжынера Рэклайціс у Каўнасе;
    8. беконная фабрыка ў Каўнасе;
    9. беконная фабрыка ў Панявежысе;
    10. мясны халадзільнік у Клайпедзе;
    11. фабрыка па апрацоўцы кішак у Каўнасе;
    12. свінарнік на 1000 галоў у Каўнасе;
    13. будынак пошты ў Расяйней;
    14. дамы Жакевічэне і Гарунгшціса, вул. Траку 15 у Каўнасе;
    15. будынак пошты і будынак аўтатэлеграфнай станцыі ў Шанчай[6].

    Зноскі

    1. ↑ НГАБ. Ф. 1781. Воп. 52. Спр. 5. Арк. 542 адв. — 543.
    2. ↑ Герасімчык В. КЛАЎДЫЮШ ДУЖ-ДУШЭЎСКІ — АЎТАР БЕЛ-ЧЫРВОНА-БЕЛАГА СЦЯГА
    3. ↑ Клавдий–строитель(руск.) , Советская Белоруссия . Праверана 19 студзеня 2018.
    4. ↑ «Мы заўсёды будзем яму ўдзячныя». Як стваральнік бел-чырвона-белага сьцяга ўратаваў габрэйскую дзяўчынку ад Галакосту
    5. ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė Архівавана 20 ліпеня 2021.
    6. ↑ ГРАМАДСКАЯ І ПАЛІТЫЧНАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ ДУЖ-ДУШЭЎСКАГА (з яго ўласных паказанняў)

    Літаратура

    Спасылкі

    s: Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі ў Вікікрыніцах
    commons: Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі (29):
    Пахаваныя ў Каўнасе
    Рэпрэсаваныя савецкай уладай
    Дыпламаты Беларусі
    Рэдактары Беларусі
    Артыкулы са спасылкамі на Вікікрыніцы
    Нарадзіліся 27 сакавіка
    Рэдактары паводле алфавіта
    Памерлі ў 1959 годзе
    Пахаваныя на Пятрашунскіх могілках
    Вікіпедыя:Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
    Нарадзіліся ў Глыбокім
    Вікіпедыя:Артыкулы пра асоб, для якіх не існуюць старонкі віду «І. Іпб. Прозвішча»
    Памерлі ў Вільнюсе
    Абаронцы яўрэяў падчас Халакоста
    Нарадзіліся 8 красавіка
    Члены Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў
    Выпускнікі Віленскага рэальнага вучылішча
    Выкладчыкі Віленскай беларускай гімназіі
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Вікіпедыя:Артыкулы пра асоб, для якіх не існуюць старонкі віду «Імя Прозвішча»
    Нарадзіліся ў 1891 годзе
    Выкладчыкі Універсітэта Вітаўта Вялікага
    Памерлі 25 лютага
    Архітэктары Беларусі
    Асобы
    Педагогі Беларусі
    Выпускнікі Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага горнага ўніверсітэта
    Журналісты Беларусі
    Выпускнікі Універсітэта Вітаўта Вялікага