Ганна Андрэеўна Ахматава (імя пры нараджэнні Ганна Андрэеўна Гарэнка, 11 (23) чэрвеня 1889, Адэса, Расійская імперыя — 5 сакавіка 1966, Дамадзедава, Маскоўская вобласць, РСФСР) — руская паэтэса, пісьменнік, літаратуразнавец, літаратурны крытык, перакладчык.
Акрамя мастацкай творчасці, Ахматава вядомая сваім трагічным лёсам. Хоць сама яна не была ў зняволенні або выгнанні, рэпрэсіям былі падвергнуты двое блізкіх ёй людзей (яе муж у 1910—1918 гг. М. С. Гумілёў расстраляны ў 1921 годзе; М. М. Пунін, спадарожнік яе жыцця ў 1930-я гады, тройчы арыштоўваўся, загінуў у лагеры ў 1953 г.) і адзіны сын Л. Н. Гумілёў (правёў у зняволенні ў 1930—40-х і ў 1940—50-х гг. больш 10 гадоў). Досвед жонкі і маці «ворагаў народа» адлюстраваны ў адным з найбольш вядомых твораў Ахматавай — паэме «Рэквіем».
Прызнаная класікам рускай паэзіі яшчэ ў 1920-я гг., Ахматава падвяргалася замоўчванню, цэнзуры і ганенню (уключаючы «персанальную» пастанову ЦК КПСС 1946 г., якая не была адмененая пры яе жыцці), шматлікія творы не былі надрукаваныя не толькі пры жыцці аўтара, але і на працягу больш за двух дзесяцігоддзяў пасля яе смерці. Пры гэтым яе імя аж да канца жыцця атачала слава сярод шырокіх кругоў прыхільнікаў паэзіі, як у Расіі, так і ў эміграцыі.
Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Магчымы машынны пераклад, ужыванне ненарматыўнага правапісу або лексікону. Для праверкі ёсць адмысловыя праграмы. |
Нарадзілася ў адэскім раёне Вялікі Фантан, у сям’і інжынера-механіка флота ў адстаўцы. У 1890 годзе сям’я пераехала ў Царскае сяло. Першы верш надрукавала ў 1911 годзе. У маладосці належыла да акмеістаў (зборнікі «Вечар», 1912, «Пацеркі», 1914). Характэрнымі рысамі творчасці Ахматавай можна назваць пэўнасць маральным асновам быцця, тонкае разуменне псіхалогіі пачуцця, асэнсаванне агульнанародных трагедый 20 стагоддзя, спалучанае з асабістымі перажываннямі, прыцягненне да класічнага стылю паэтычнай мовы.
Аўтабіяграфічная паэма «Рэквіем» (1935-40; апублікаваны 1987) — адно з першых паэтычных твораў, прысвечаных ахвярам рэпрэсій 1930-х гадоў.
У «Паэме без героя» (1940—1965, цалкам апублікаваная ў 1976) — Ахматава паспрабавала ўзнавіць эпоху «срэбнага стагоддзя» рускай літаратуры. Акрамя паэтычных твораў пяру Ахматавай належаць артыкулы аб творчасці А. С. Пушкіна, успаміны аб сучасніках.
Памерла ў Дамадзедава (Падмаскоўе), пахаваная ў Камарова, пад Санкт-Пецярбургам.
Пачынаючы з 1922 года кнігі Ганны Ахматавай падвяргаліся цвёрдай цэнзурнай праўцы. Усе зборнікі яе вершаў, якія выйшлі ў свет з 1922 па 1966 гг., нельга назваць у поўнай меры аўтарскімі.
Першае даволі поўнае і навукова пракаментаванае пасмяротнае выданне: Ганна Ахматава. Вершы і паэмы. Л., 1976. Пад рэдакцыяй акадэміка У. М. Жырмунскага. Вялікая серыя Бібліятэкі паэта.
У 1900—1905 гадах вучылася ў Царскасельскай гімназіі. У 1906—1907 гадах вучылася ў Кіеўскай Фундуклееўскай гімназіі. У 1908—1910 гадах вучылася на Кіеўскіх вышэйшых жаночых курсах і на Вышэйшых гісторыка-літаратурных курсах Раева ў Пецярбургу.
Першы верш напісала ў 11 гадоў. Бацька забараніў падпісваць вершы прозвішчам Гарэнка і яна ўзяла дзявочае прозвішча прабабулі па жаночай лініі Праскоўі Федасееўны Ахматавай (у замужжы — Матавілавай), памерла ў 1837 годзе. Па бацьку Праскоўя Федасееўна паходзіла са старадаўняга дваранскага роду Ахматавых (вядомых з XVI стагоддзя), па маці — з старадаўняга татарскага роду князёў Чагадаевых, абруселага ў XVII стагоддзі.
1910 — у красавіку выйшла замуж за М.Гумілёва.
год1910—1912 двойчы пабывала ў Парыжы, падарожнічала па Італіі. Уражанні ад гэтых паездак, ад знаёмства ў Парыжы з Амедэо Мадыльяні несумнеўна аказалі вялікі ўплыў на творчасць паэтэсы.
1911 — першыя публікацыі пад імем «Ганна Ахматава» (раней, у 1908, за подпісам «Ганна Г.» Гумілёў апублікаваў у Парыжы адзін яе верш у часопісе «Сірыус», які выдаваў). У сакавіку 1912 года выйшла першая кніга, зборнік «Вечар», у выдавецтве «Цэхі паэтаў» тыражом 300 экз. У кастрычніку 1912 года нарадзіўся сын Леў Мікалаевіч Гумілёў. Вясной 1914 года выходзяць «Пацеркі» у выдавецтве «Гіпербарэй» немалым па тых часах тыражом — 1000 экз. Да 1923 года было зроблена 8 перавыданняў.
1917 — трэцяя кніга «Белая зграя» тыражом у 2000 экз. у выдавецтве «Гіпербарэй».
1918 — адбыўся развод з Гумілёвым, у жніўні.
1918 — выходзіць замуж за вучонага-асіролага і паэта У. К. Шылейка.
1921 — у красавіку, у выдавецтве «Петропаліс» выходзіць зборнік «Трыпутнік» з тыражом 1000 экз.
1921, лета — растаецца з У. К. Шылейка.
1921 — у ноч з 3 на 4 жніўня арыштаваны, а затым, праз тры тыдні, расстраляны Мікалай Гумілёў.
1921 — у кастрычніку свет пабачыла пятая кніга «Anno Domini MCMXXI» («У лета гасподне 1921») у выдавецтве «Петропаліс».
1922 — фактычна становіцца жонкай мастацтвазнаўца М. М. Пуніна[12].
8 чэрвеня 1926 — аформлены развод з У. К. Шылейка, які збіраўся ўступіць у другі шлюб з У. К. Андрэевай. Пры разводзе ўпершыню афіцыйна атрымала прозвішча Ахматава (раней па дакументах насіла прозвішчы сваіх мужоў).
22 кастрычніка 1935 — арыштаваныя, а праз тыдзень вызваленыя М. М. Пунін і Л. М. Гумілёў.
1938 — арыштаваны і асуджаны да 5 гадоў выпраўленча-працоўных лагераў сын — Л. М. Гумілёў.
З 1923 па 1934 практычна не друкавалася. Па сведчанні Л. К. Чукоўскай («Запіскі аб Ганне Ахматавай») шматлікія вершы тых гадоў былі згубленыя ў пераездах і падчас эвакуацыі.
Сама Ахматава ў нататцы «Сцісла аб сабе» 1965 пісала аб гэтым так: «З сярэдзіны 20-х гадоў мае новыя вершы амаль спынілі друкаваць, а старыя — перадрукоўваць».
1935—1940 напісаная паэма «Рэквіем».
1938 — растаецца з М. М. Пуніным.
1940 — новы, шосты зборнік: «З шасці кніг».
1941 — вайну сустрэла ў Ленінградзе. Пазней па патрабаванні ўрачоў была эвакуіраваная спачатку ў Маскву, затым у Чыстапаль, адтуль праз Казань у Ташкент. У Ташкенце выходзіць зборнік вершаў Ганны Ахматавай.
1943 — канчаецца тэрмін адбыцця пакарання Льва Гумілёва ў Нарыльсклагу. Пачалася яго ссылка ў Запаляр’е. У канцы 1944 ён сыходзіць добраахвотнікам на фронт, дайшоў да Берліна, пасля вайны вярнуўся ў Ленінград і абараніў дысертацыю.
1945 — 15 мая Ахматава вяртаецца з эвакуацыі ў Маскву.
1946 — Выйшла пастанова ЦК «Аб часопісах „Звезда“ і „Ленинград“», у якім рэзкай крытыцы падвяргалася творчасць Ганны Ахматавай і Міхаіла Зошчанка. Абодвы яны былі выключаныя з Саюза савецкіх пісьменнікаў.
1949 — 26 жніўня арыштаваны М. М. Пунін. 6 лістапада арыштаваны Л. М. Гумілёў. Прысуд — 10 гадоў лагераў.
На працягу ўсіх гадоў арышту сына Ганна Ахматава не пакідала спроб вызваліць яго. Спробай (няўдалай) прадэманстраваць лаяльнасць да рэжыму з’яўлялася публікацыя цыклу вершаў «Слава Міру» (1950). У наступным Ахматава нязменна выдаляла гэты цыкл з усіх сваіх зборнікаў.
1951 — 19 студзеня па прапанове А. А. Фадзеева адноўленая ў Саюзе савецкіх пісьменнікаў.
1953 — у жніўні памёр у лагеры Абезь (Комі) М. М. Пунін.
1956 — вяртаецца з зняволення рэабілітаваны пасля XX з’езду Л. М. Гумілёў, хібна які лічыў, што маці не прымала досыць высілкаў для яго вызвалення; з гэтага часу адносіны паміж імі былі напружанымі.
1962 — Ганна Андрэеўна намінаваная на Нобелеўскую прэмію па літаратуры.
1964 — у Італіі атрымала прэмію «Этна-Таарміна».
1965 — дыплом ганаровага доктара Оксфардскага ўніверсітэта.
1965 — выдадзены зборнік «Бег часу».
5 сакавіка 1966 — памерла ў санаторыі ў прысутнасці ўрачоў і сясцёр, якія прыйшлі ў палату, каб агледзець яе і зняць кардыяграму ў Дамадзедава (Падмаскоўе).
7 сакавіка 1966 — у 22:00 па Усесаюзным радыё перадаюць паведамленне аб смерці выбітнага паэта Ганны Ахматавай. Пахаваная ў Камарова, пад Ленінградам.
У Пецярбургу ёсць помнікі Ахматавай — у двары філалагічнага факультэта ІЛГУ і ў садзе перад школай на вуліцы Паўстання.
5 сакавіка 2006 года, да саракавых угодак са дня смерці Ганны Андрэеўны ў Санкт-Пецярбургу ў садзе побач з Фантанным домам быў адчынены трэці помнік Ганне Ахматавай (скульптар Вячаслаў Бухаеў (сам помнік — дарунак Мікалая Нагорскага).
У Фантанным доме, дзе размешчаны літаратурна-мемарыяльны музей паэтэсы, яна пражыла 30 гадоў, а сад ля дома звала «магічным». Па ёй словам, «сюды прыходзяць цені пецярбуржскай гісторыі».
У снежні 2006 года ў Санкт-Пецярбургу адкрылі помнік Ганне Ахматавай, размешчаны праз Няву ад следчага ізалятара «Крыжы», дзе яна адпісвала яго размясціць. У 1997 годзе планавалася разбіць Ахматаўскі сквер на гэтым месцы, аднак планам не наканавана было спраўдзіцца.
Вершы Ахматавай пераклалі Васіль Зуёнак, Валянцін Рабкевіч, Уладзімір Свяжынскі, Раіса Баравікова[13], Георгій Ліхтаровіч і іншыя.
Вядомая «Зялёная будка» — дача Ганны Ахматавай у пасёлку Літфонду ў Камарова (Ленінградская вобласць) была ўпершыню абрабаваная ў 2008 годзе. Пры жыцці паэтэсы ніхто не спрабаваў пракрасціся на дачу з мэтай здзяйснення крадзяжу або іншага злачынства[14]
Партал «Персаналіі» | |
Ганна Ахматава ў Вікіцытатніку | |
Ганна Ахматава ў Вікікрыніцах | |
Ганна Ахматава на Вікісховішчы |