Будзіві́д, Пукувер, Путувер (рус.: Боудивидъ, лац.: Pucuwerus; ? — каля 1295) — вялікі князь літоўскі (1291—1295?).
Звестак пра паходжанне Будзівіда няма, разам з Будзікідам, большасць даследчыкаў лічыць яго сынам вялікага князя літоўскага Трайдзеня. Выснова робіцца з таго, што вял.кн. Трайдзень меў дзяцей[2], а таксама значныя сілы пад канец жыцця, каб забяспечыць ім атрыманне спадчыны па сабе. Вял.кн. Трайдзень не загінуў праз змову, як паведамляе пазнейшая «Хроніка Быхаўца»[3], а памёр натуральнай смерцю[4], і не вядома пра ўнутраныя канфлікты ў ВКЛ пасля гэтага. Крыніцы называлі вял.кн. Трайдзеня «каралём Літвы» — адзінаўладцам ВКЛ, ужо ў 1286 годзе яны згадваюць іншага «караля Літвы». Зяць вял.кн. Трайдзеня — плоцкі кн. Баляслаў, падтрымліваў цесныя сувязі з цесцям і захаўваў іх з ВКЛ пасля яго смерці, а таксама назваў Трайдзеням свайго сына, народжанага ў 1284—1286 гадах. Таму паведамленне пазнейшых крыніц, што пасля смерці вял.кн. Трайдзеня запанавала новая дынастыя, наўрад ці верагоднае і болей праўдападобна, што ўладу атрымалі яго нашчадкі, напэўна, сыны, адзін з якіх Будзівід.
Альтэрнатыўны погляд выказаў Е. Ахманьскі, ён адзначыў, што ў паэтычным творы «Задоншчына» Альгердавічы называюць сябе «ўнукамі Гедымінавымі, праўнукамі Скаламендавымі» і выказаў меркаванне, што бацькам Будзівіда (і Будзікіда) быў князь Скаламенд[5]. На думку Сцівена Роўэла, Скаламенд мог быць і цесцям Гедыміна[6]. На думку В. Насевіча слова «праўнукі» магло быць ужыта ў значэнні «аддаленыя нашчадкі», а імя Скаламенд быць змененай формай імя Скамонт (Скоманд), якое мелі вядомыя з летапісаў два яцвяжскія князі, у прыватнасці князь Скоманд (Комант)[7]. Т. Баранаўскас не згаджаецца з інтэрпрэтацыяй Ахманьскага і лічыць, што Альгердавічы паслядоўна называюць спачатку свайго бацьку Альгерда, потым дзеда Гедзіміна і прадзеда Скаламенда, і пераскок праз прыступку дынастыі надуманы. На думку Т. Баранаўскаса, князь Комант (Скоманд), калі ён тоесны Скаламенду, быў або бацькам, або цесцям Гедзіміна і другое больш верагодна зыходзячы з іншых крыніц.
Упершыню князь Будзівід згадваецца ў красавіку-маі 1289 года, калі разам са старэйшым братам князем Будзікідам перадаў Ваўкавыск уладзіміра-валынскаму князю Мсціславу Данілавічу, каб захаваць з ім мір.
«Тогда же Литовьскии кнѧзь Боуд̑и̑кидъ и братъ его . Боудивидъ . даша кнѧзю Мьстиславоу . городъ свои . Волъковъıескь абы с ними . миръ держалъ .»[8]
Напэўна, ён жа (гл. падр. Праблемы ідэнтыфікацыі) пад імем Пукувер (Pucuwerus rex Lethowie) згадваецца ў хроніцы Пятра з Дусбурга пад 1291 годам, калі паслаў войска на чале са сваім сынам кн. Віценем супраць палякаў у Куяўскую зямлю.
Час уладарства вялікага князя Пукувера вызначаўся ваеннай актыўнасцю Тэўтонскага ордэна. У 1292-1295 гады рыцары-крыжакі штогод нападалі на Жамойць, a ў 1295 годзе хадзілі яшчэ і на Гародню. Гародня была перадавым пунктам абароны цэнтральнай вобласці дзяржавы — Літвы — і важнейшай базай ВКЛ для арганізацыі паходаў на Прусію.
Са звестак хронікі Дусбурга вынікае, што Пукувер кіраваў моцнай дзяржавай — нягледзячы на непарыўную вайну з Ордэнам, ёй ставала сіл здзяйсняць рабаўніцкія паходы на польскія землі.
Памёр да 1296 года, калі ўжо Віцень названы «rex Lethowie».
Юзаф Пузына атаясняе вышэйназванага Pucuwerus rex Lethowie з адным з князёў, згаданых Іпацьеўскім летапісам пад 1289 годам — Будзівідам[9].
Праз графічныя асаблівасці шрыфту выдання хронікі Дусбурга, друкаванага ў XVII ст., ёсць яшчэ некалькі чытанняў імя князя — Putuwerus і Lutuwerus. Lutuwerus болей не згадваецца ў верагодных крыніцах, толькі Тэадор Нарбут згадвае яго пад імем Lutawor у кантэксце фантастычных звестак і спасылаецца на Раўданскі рукапіс і нейкія паданні[10], напэўна, свае ж фальсіфікаты. Напэўна, на аснове нарбутавых звестак Адам Міцкевіч у творы «Гражына» выводзіць адным з герояў князя Літавора, чыім набліжаным баярынам быў нібыта продак аўтара Рымвід (Гл. таксама Адам Міцкевіч).
Найраннейшы з вядомых цяпер варыянтаў імя — Pucuwerus, варыянты Putuwerus і Lutuwerus з’явіліся толькі ў друку XVII ст. Апошнія варыянты выдаўцы ўзяліся праз чытанне таго ж арыгіналу, што быў і крыніцай чытання Pucuwerus, але да нашага часу не дайшоў. Нейкі спіс з гэтага арыгіналу бачыў Мацей Стрыйкоўскі і прачытаў там Utinuerus. З гэтага даследчыкі робяць выснову, што ўжо да сярэдзіны XVI ст. арыгінал блага чытаўся, а ў XVII ст., калі з’явіліся Putuwerus і Lutuwerus, напэўна, чытаўся яшчэ горш.
У сувязі з гэтым, адзначаюць, што ў гатычным напісанні літары P, L і B вельмі падобныя і невялікае пашкоджанне можа ўнесці няпэўнасць. Пашкоджанне ж першай літары і наогул тэксту пэўна было, бо перапісчык крыніцы для Стрыйкоўскага першай літары імя агулам не бачыў. Таксама адзначаюць, што перапісчыкі Дусбурга часта пісалі c замест t арыгінала. Такім чынам, адно з чытанняў выдаўцоў XVII ст. — Putuwerus, ці не самае блізкае да праўды. Як заўважыў Э. Гудавічуса, у гатычным напісанні r і t адрозніваюцца толькі вышынёй аднаго элемента, т.б. ведаючы благую захаванасць тэксту, можна ўзнавіць напісанне ў арыгінале і як Putuwetus. Таксама вядома, што немцы часта і звычайна чаргавалі як b/p, так і d/t, напрыклад, Gyntsche Pudewiten son[11] на праўдзе сын айрагольскага баярына Бутвіда (Butvydas). У кожным разе, Putuwetus або Buduwedus, пагатоў у гістарычным кантэксце, добра атаясняецца з вядомым тым жа часам Будзівідам, асабліва зважаючы на перадачу немцамі імя яго брата Будзікіда як Butegeyde.
| Папярэднік: Будзікід |
Вялікі князь літоўскі 1291 – 1295 |
Пераемнік: Віцень |