Рэжым Вішы
Рэжым Вішы́ (фр.: le régime de Vichy) ці Вішысцкая Францыя (афіцыйная назва Французская дзяржава (фр.: l’État français) — калабарацыянісцкі рэжым у Паўднёвай Францыі часоў акупацыі Паўночнай Францыі нацысцкай Германіяй пасля паражэння Францыі напачатку Другой сусветнай вайны і падзення Парыжа ў 1940 годзе. Існаваў з 10 ліпеня 1940 па 22 красавіка 1945 (дэ-факта да 25 жніўня 1944). Афіцыйна прытрымліваўся палітыкі нейтралітэту, але фактычна праводзіў палітыку ў інтарэсах краін «восі».
Назва — ад курортнага горада Вішы, дзе ў ліпені 1940 года сабраўся Нацыянальны сход, які пастанавіў перадаць дыктатарскую ўладу маршалу Анры Філіпу Петэну; гэта адзначыла канец Трэцяй рэспублікі. Урад Петэна і ў далейшым знаходзіўся ў Вішы, у той час як паўночная частка Францыі з Парыжам была акупавана нямецкімі войскамі. У лістападзе 1942 года Германія акупавала ўсю тэрыторыю Францыі, з гэтага моманту ўлада ўрада стала чыста намінальнай. Пасля вызвалення Парыжа ў канцы жніўня 1944, урад быў эвакуіраваны і існаваў у выгнанні аж да канца красавіка 1945.
Супрацоўніцтва з акупантамі
У кастрычніку 1940 пасля асабістай сустрэчы з Гітлерам Петэн заклікаў Францыю «супрацоўнічаць» (фр.: collaborer) з нацыстамі.
Рэжым Вішы дзейнічаў у агульным рэчышчы германскай палітыкі, праводзячы рэпрэсіі супраць яўрэяў, цыган, камуністаў, масонаў; на тэрыторыі Францыі дзейнічалі як германскія часці СС і гестапа, так і ўласная рэпрэсіўная арганізацыя — «Міліцыя» (з 1943).
Праводзіліся акцыі супраць Супраціўлення, практыкаваліся растрэлы закладнікаў. У 1944 карнікі СС знішчылі паўднёвафранцузскі пасёлак Арадур (у першапачатковай зоне кантролю Вішы). Была створана сумесная франка-германская дывізія СС — «Шарлемань» (фр.: Charlemagne, названа ў гонар Карла Вялікага).
У Германію вывозіліся французскія рабочыя (у абмен на згоду адпусціць узятых напачатку войны французскіх ваеннапалонных). Аднак 27 лістапада 1942 г. асноўныя сілы французскага ваенна-марскога флоту (3 лінкоры, 7 крэйсераў, 15 эсмінцаў, 12 падводных лодак і 74 іншых карабля) з санкцыі ўрада Вішы былі затоплены ў Тулоне, каб яны не дасталіся ні краінам Восі, ні антыгітлераўскай кааліцыі.
У лютым 2009 года Адміністрацыйны суд Францыі прызнаў урад рэжыму Вішы адказным за дэпартацыю тысяч яўрэяў у нямецкія канцэнтрацыйныя лагеры падчас Другой сусветнай вайны. Паводле даных суду, падчас кіравання рэжыму Вішы з 1942 па 1944 гады ў лагеры было дэпартавана 76 000 яўрэяў. Вынесенае рашэнне стала афіцыйным прызнаннем дачынення французскага ўрада часоў Другой сусветнай вайны да Халакоста[1].
Рэжым Вішы, які праіснаваў са здачы Парыжа нямецкім войскам у 1940 годзе да вызвалення краіны саюзнікамі ў 1944 годзе, афіцыйна прытрымліваўся палітыкі нейтралітэту.
Унутраная палітыка
Ідэалагічна рэжым Вішы арыентаваўся на традыцыйна-кансерватыўныя каштоўнасці, увасабленнем якіх у міжваенныя гады лічыўся Петэн. Лічылася, што са звяржэннем Французскай рэспублікі і ўсталяваннем саюза з Германіяй адбылася «Нацыянальная рэвалюцыя» (Révolution nationale). Дэвіз Французскай рэспублікі «Свабода, роўнасць, братэрства» быў заменены на «Travail, Famille, Patrie» («Праца, Сям’я, Айчына»). Гербам вішысцкага рэжыму была сярэднявечная сякерка-францыска. Гімнам афіцыйна заставалася «Марсельеза», аднак па патрабаванні немцаў яна была забаронена, і фактычным гімнам стала песня ў гонар Петэна «Маршал, мы тут!» (фр.: Maréchal, nous voilà !).
Петэн па асабістай ініцыятыве ўвёў на падкантрольнай яму тэрыторыі антысеміцкія законы, яўрэі былі перамешчаны ў лагеры, частка дэпартавана на тэрыторыю, занятую гітлераўцамі.
Шэраг дзеячаў рэжыму, у прыватнасці, былы прэм’ер П. Э. Фландэн, будучы прэзідэнт Францыі Ф. Мітэран, тайна дапамагалі Французскаму Супраціўленню.
Міжнароднае становішча
Міжнароднае становішча рэжыму Вішы было неадназначным. Краіны восі прызнавалі яго законным урадам. Паслом Германіі быў прызначаны Ота Абец. Дзяржавы, якія знаходзіліся ў стане вайны з Германіяй (перш за ўсё Вялікабрытанія) лічылі, пачынаючы з ліпеня 1940, законным прадстаўніцтвам Францыі ў свеце толькі рух дэ Голя, а рэжым Вішы — нелегітымным урадам на чале са здраднікамі. Тым не менш ЗША і СССР першапачаткова прызналі рэжым Вішы і акрэдытавалі пры ім сваіх паслоў, так, паслом у ЗША стаў Эрык дэ Бішап. У 1941 годзе, стаўшы аб’ектам агрэсіі з боку Краін восі (СССР у чэрвені, а ЗША ў снежні), абедзве гэтыя дзяржавы перавялі сваіх паслоў з Вішы ў Лондан, прызнаўшы, такім чынам, урад дэ Голя. Рэжым быў прызнаны Канадай (да акупацыі паўднёвай Францыі) і Аўстраліяй (да канца вайны). Адны нейтральныя дзяржавы мелі дыпламатычныя адносіны з Вішы, іншыя — не.
Адносіны з Вялікабрытаніяй
Адносіны з былым саюзнікам у Францыі былі вельмі няпростымі.
Трэба сказаць, што ў французаў для гэтага былі істотныя падставы: разгром французскіх армій у Бельгіі быў узмоцнены паспешным адыходам брытанскіх войскаў, падчас далейшай эвакуацыі з Дзюнкерка французскія ваеннаслужачыя склалі ўсяго 10 % ад агульнай колькасці эвакуіраваных морам [2].
3 ліпеня 1940 брытанскія ваенна-марскія сілы і авіяцыя наносяць удар па французскіх караблях у Мерс-эль-Кебірэ[3]. У адказ ВПС Францыі бамбяць базу Вялікабрытаніі ў Гібралтары, па словах У. Чэрчыля — «без асаблівага запалу».
Рэжыму Вішы ўдалося захаваць кантроль амаль над усімі французскімі калоніямі, большасць заморскіх тэрыторый не прызнавалі адкрыта прабрытанскую «Свабодную (Змагарную) Францыю» генерала дэ Голя. У верасні 1940 галісцкія сілы пры прамой падтрымцы Вялікабрытаніі распачалі спробу захопу Дакара ў Сенегале, якая скончылася поўным правалам. У 1941 годзе Вялікабрытанія пад фармальнай падставай акупавала Сірыю і Ліван, якімі Францыя валодала па мандаце Лігі Нацый. У 1942 годзе Вялікабрытанія пад падставай магчымага выкарыстання немцамі Мадагаскара ў якасці базы для падводных лодак здзейсніла ўзброенае ўварванне на востраў. Баі працягваліся паўгода і скончыліся капітуляцыяй сіл вішыстаў у лістападзе 1942 года. Тайныя перамовы з брытанцамі вялі, паралельна з дэ Голем, некаторыя вядучыя дзеячы рэжыму — Ф. Дарлан, А. Жыро і інш.
Урада рэжыму Вішы
На працягу рэжыму Вішы кіраўніком французскай дзяржавы заставаўся Філіп Петэн (1856—1951). Пры ім змянілася чатыры кабінеты міністраў, якія ўзначальвалі П’ер Лаваль (1883—1945), Фландэн (1889—1958) і Дарлан (1881—1942).
Перыяд рэакцыйных рэваншыстаў (1940—1941)
- Урад Лаваля — з 16 ліпеня па 13 снежня 1940 года.
- Урад Фландэна — з 14 снежня 1940 года па 9 лютага 1941 года.
Перыяд тэхнакратаў (1941—1942)
- Урад Дарлана — з 10 лютага 1941 па 18 красавіка 1942 года.
Перыяд прагматызму Лаваля (1942—1943) і перыяд ультра-калабарацыяністаў (1944)
- Другі ўрад Лаваля — з 18 красавіка 1942 года па 19 жніўня 1944 года.
Звяржэнне
25 жніўня 1944 года Парыж быў вызвалены. Петэн з кабінетам міністраў былі вывезены нямецкімі войскамі ў Германію, дзе Фернан дэ Брынон заснаваў урад у выгнанні ў горадзе Зігмарынген, які праіснаваў да 22 красавіка 1945 года. Петэн адмаўляўся ўдзельнічаць у новым урадзе(фр.) бел.. У Зігмарынгене было ўласнае радыё (Radio-patrie), прэса (La France, Le Petit Parisien), а таксама пасольствы Германіі, Італіі і Японіі. Насельніцтва анклава налічвала 6 тыс. чалавек, уключаючы вядомых калабарацыянісцкіх журналістаў, пісьменнікаў (Луі-Фердынанд Селін, Люсьен Рэбатэ), акцёраў (Рабер Ле Віган).
Асноўныя кіраўнікі былі асуджаны за дзяржаўную здраду ў 1945—1946 гадах. Шматлікія дзеячы культуры, якія заплямілі сябе падтрымкай рэжыму, былі прысуджаны да «грамадскага зганьбавання».
Асобы
Вышэйшы ўрадавы савет
- Анры Філіп Петэн — кіраўнік Французскай дзяржавы.
- П’ер Лаваль — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1940 годзе і 1942-1944 гадах.
- Франсуа Дарлан — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1941-1942 гадах.
- П’ер-Эцьен Фландэн — прэм’ер-міністр Французскай дзяржавы ў 1940-1941 гадах.
Ваенныя дзеячы
- Шарль Хюнтцыгер — генерал і міністр абароны
- Максім Вейган — Вярхоўны галоўнакамандуючы і міністр абароны.
- Поль Туўе — кіраўнік Французскай міліцыі ў Ліёне.
Іншыя
- Марсель Дэа — лідар Французскай народнай партыі.
- Луі-Фердынанд Селін — пісьменнік.
- Марыс Папон — кіраўнік Службы па яўрэйскіх пытаннях у прэфектуры Бардо.
- Жан Баратра — генеральны камісар па справах спорту ў 1940—1942 гадах.
- Шарль Леска — пісьменнік, журналіст.
Гл. таксама
- Урад маршала Петэна
- Тэрытарыяльна-палітычная экспансія Трэцяга рэйха
- Італьянская акупацыя Францыі ў перыяд Другой сусветнай вайны
- Французскія ваеннапалонныя ў Другой сусветнай вайне
Зноскі
- ↑ Францыя прызнала сваё дачыненне да Халакоста
- ↑ Мемуары У. Чэрчыля «Другая сусветная вайна».
- ↑ Энциклопедия кораблей/Сражения/Вторая мировая война/Мерс-Эль-Кебире
Літаратура
- Руссо А. «Национальная революция» режима Виши // Французский ежегодник 2003. М., 2003.
- Л.-Ф. Селин «Из замка в замок» (перевод с французского, СПб, «Евразия» СПб, 1998)
- Черчилль У. С. Вторая мировая война: в 6 т. /Пер. с англ. под ред. А.Орлова — М.:ТЕРРА — Книжный клуб, 1998.
- Hannsjörg Kowark, Das Ende der französischen Flotte im Zweiten Weltkrieg. Toulon 1940—1944. Hamburg 1998. ISBN 3-8132-0548-7 (ням.)
Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Халакост у Францыі
Марыянеткавыя дзяржавы Другой сусветнай вайны
Нацызм
З’явіліся ў 1940 годзе
Зніклі ў 1945 годзе
Рэжым Вішы