Не блытаць з стараславянскай мовай.
Праславя́нская мова — рэканструяваная, пісьмова незасведчаная прамова (мова-продак) усіх моў славянскае галіны індаеўрапейскае сям’і моў. Прадстаўляе сабою славянскае маўленне ў перыяд V—ІХ стст. н.э. Як і для большасці іншых прамоў, ніякіх пісьмовых помнікаў праславянскай мовы не знойдзена. Сама мова аднаўляецца дзякуючы параўнальна-гістарычным метадам(англ.) бел. з прыцягненнем вядомых славянскіх і іншых індаеўрапейскіх моў.
Імклівае развіццё мовы звязваецца з пашырэннем арэалу ўжывання мовы. Ужо ў пачатку гэтага перыяду мова пачала распадацца на дыялекты, але агульнае моўнае адзінства і ўзаемазразумеласць сярод носьбітаў мовы захоўвалася да Х ст. або нават пазней. У гэты час у праславянскай мове развіваецца мноства гукавых змен, часта раўнамерных па ўсім арэале мовы. Таму, строга кажучы, праславянская мова не адпавядае традыцыйнаму азначэнню протамовы, як найпазнейшай аднавімай агульнай мовы-продка, унутры якой няма раздзялення на дыялекты. Увесь перыяд гэтага дыялектна падзеленага моўнага адзінства ў праславянскай мове разглядаецца як агульнаславя́нскі.
Эпоху існавання праславянскае мовы ўмоўна дзеляць на тры перыяды: ранні (дыялектныя адрозненні вельмі нязначныя або наогул адсутнічаюць), сярэдні (дыялектныя адрозненні ад невялікіх да ўмераных) і позні (славянскія гаворкі значна адрозніваюцца). Позні перыяд праславянскае мовы часам згадваецца як сярэднеагульнаславянскі[1]. Мова, апісаная ў гэтым артыкуле, у асноўным адпавядае маўленню VII—VIII стст. і таксама не засведчана пісьмова, але да яе ў пэўнай ступені блізкі дыялект грэчаскай Македоніі ІХ ст. (гл. стараславянская мова).
Праславянская мова ўтварылася ў выніку распаду праіндаеўрапейскае мовы. Акрамя гэтага, існуюць тэорыі, якія прапаноўваюць аб’яднанне славянскай і балцкай галін унутры індаеўрапейскай сям’і (гл. балта-славянскія мовы) і, адпаведна, падразумяваюць паходжанне прабалцкай і праславянскай моў у выніку вылучэння з праіндаеўрапейскай мовы прабалцкае мовы, якая пазней распалася на прабалцкую і праславянскую мовы. У другой палове І тыс. н.э., разам з імклівым ростам славянамоўнага арэала, пачаўся працэс распаду праславянскае мовы на асобныя мовы.
У сучасным мовазнаўстве няма згоды наконт перыядызацыі праславянскае мовы або тэрмінаў для апісання гэтых перыядаў. У гэтым артыкуле выкарыстоўваецца наступная схема развіцця праславянскае мовы:
У гэтым артыкуле апісваецца ў першую чаргу сярэднепраславянскі перыяд мовы. Таксама ахопліваецца познепраславянскі перыяд у выпадку, калі значныя змены больш-менш аднолькава закранулі ўвесь славянамоўны арэал. Асобныя дыялектныя змены ў выпадку іх існавання на тым ці іншым адрэзку гісторыі мовы пазначаныя адпаведным чынам.
Ніжэй прыведзены гукавы лад, які рэканструюецца для сярэднепраславянскае мовы. Для запісу выкарыстоўваецца ўласны фанетычны запіс, прыняты ў славістыцы, які не супадае з IPA.
Графы «галосныя задняга рада» і «галосныя сярэдняга рада» могуць таксама разумецца як неагубленыя задняга рада і агубленыя задняга рада адпаведна. Тым не менш, агубленне галосных задняга рада было ўласцівым толькі для галосных *y ды *u. Агубленне іншых галосных насіла факультатыўны характар. Галосныя, пазначаныя як доўгія і кароткія, адрознівалі таксама паказчык якасці. Агулам, даўжыня галосных у праславянскай мове мела наступнае развіццё. Некаторыя лінгвісты пазбягаюць выкарыстання тэрмінаў кароткі і доўгі галосны, выкарыстоўваючы замест іх тэрміны слабы і напружаны[2].
Для праславянскае мовы рэканструюецца наступны лад галосных гукаў:
|
|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Для сярэднепраславянскае мовы аднаўляецца наступны набор зычных гукаў[3]:
| Лабіяльныя | Пярэднеязычныя | Палатальныя | Велярныя | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Насавыя | m | n | ň | |||||
| Выбухныя | p | b | t | d | ť | ď | k | g |
| Афрыкаты | c | dz | č | (dž) | ||||
| Фрыкатывы | s | z | š, ś | ž | x | |||
| Дрыжачыя | r | ř | ||||||
| Латэральныя | l | ľ | ||||||
| Апраксіманты | v | j | ||||||
Нязначная палаталізацыя, верагодна, магла існаваць для ўсіх зычных у становішчы перад галоснымі пярэдняга рада. Разам з гэтым, страчаны ер (*ь/ĭ, гл. вышэй) у большасці слоў заходнеславянскіх і ўсходнеславянскіх моў перайшоў у палаталізацыю зычнага, што стаяў перад ерам.
Як і праіндаеўрапейская мова, кожнае слова праславянскае мовы мела націскны склад. Націск мог падаць на любы склад слова і меў фанематычнае значэнне. Націск мог быць рухомым: пры скланенні слова ў залежнасці ад ягонага канчатка націск мог мець сталую фіксаваную пазіцыю або перамяшчацца на іншыя склады.
Галосны мог мець музычны націск. У сярэднепраславянскай мове ўсе націскныя доўгія галосныя, насавыя і плаўныя дыфтонгі мелі адрозненне паводле двух тонаў, вядомых як акутны і цыркумфлексны: першы ўяўляў сабою ўзыходную інтанацыю, другі — сыходную. Кароткія галосныя (*e *o *ь/ĭ ъ/ŭ) не мелі тонавага адрознення і заўсёды вымаўлялілся з сыходнаю інтанацыяй. Ненаціскныя галосныя не мелі танальных адрозненняў, але маглі проціпастаўляцца паводле сваёй даўжыні. Падобныя прасадычныя абмежаванні дагэтуль захоўваюцца ў славенскай мове.
У познепраславянскі перыяд адбыўся шэраг змен у гэтых галінах прасодыі. Так, доўгія галосныя з акутным націскам, як правіла, скараціліся, пераўтварыўшыся такім чынам у кароткія галосныя з узыходнаю інтанацыяй. Некаторыя кароткія галосныя падоўжылся, у выніку чаго ўтварыліся новыя доўгія галосныя з сыходнаю інтанацыяй. Развіўся новы тып націску, вядомы як новаакутны, які ўзнікаў у выніку пераходу націску на папярэдні склад; гэтая інавацыя ўзнікла ў часы дыялектнага раздзялення праславянскае мовы і скарачэння галосных з акутным і цыркумфлексным націскамі (гл. вышэй). Таму няясна, ці быў у развіцці якога-небудзь праславянскага дыялекта такі перыяд, калі тры фанетычна розныя тыпы націску суіснавалі адначасова. Тым не менш, у сукупнасці гэтыя змены істотна паўплывалі на размеркаванне тонаў і даўжыні галосных. Гэта прывяло да таго, што у канцы познепраславянскага перыяду амаль любы галосны мог быць кароткім або доўгім, а амаль любы націскны галосны — мець сыходны або ўзыходны тон.
Большая частка складоў у сярэднепраславянскай мове былі адкрытымі. Існавалі таксама закрытыя склады, але яны маглі сканчвацца толькі на плаўныя (*l або *r, утвараючы такім чынам плаўны дыфтонг) або мець кароткі папярэдні галосны. Дапускаліся таксама сцячэнні зычных, але толькі ў пачатку складу. Такія скапленні ўтваралі склад з наступным гукам і поўнасцю былі часткаю складу (напрыклад, -stv- у слове *bogatĭstvo «багацце» з’яўлялася часткаю складу -stvo).
У пачатку познепраславянскага перыяду ўсе або амаль усе склады ператварыліся ў адкрытыя ў выніку змяненняў у плаўных дыфтонгах. У прыватнасці, склады з плаўнымі дыфтонгамі, што пачыналіся на o або e, перайшлі ў адкрытыя (напрыклад, *tort > *trot, *trat або *torot). Выключэннем з гэтае заканамернасці сталі паўночныя лехіцкія мовы (кашубская, палабская і славінская), дзе не назіраецца мэтатэзы, але адбылося падаўжэнне складоў (напрыклад, пр.-слав. *gord > кашуб. gard, палабск. gord «горад»). У заходнеславянскіх і паўднёваславянскіх плаўныя дыфтонгі, што пачыналіся з ĭ або ŭ таксама ператварыліся ў адкрытыя склады, пры гэтым наступны плаўны ператвараўся ў складовы санорны (у палатальны — пасля ĭ, непалатальны — пасля ŭ)[заўв 2][4]. Урэшце, гэта прывяло да знікнення закрытых складоў у гэтых мовах. Паўднёваславянскія і чэшска-славацкія мовы, як правіла, захавалі складовыя санорныя, аднак лехіцкія (напрыклад, польская) развілі ў гэтых пазіцыях спалучэнні тыпу VC або CV (дзе C — зычны, V — галосны). Ва ўсходнеславянскіх мовах, у сваю чаргу, плаўныя дыфтонгі з ĭ ды ŭ, магчыма, таксама ператварыліся ў складовыя санорныя, але, як лічыцца, праз некаторы час гэтая ўласцівасць была страчана.
У граматыцы праславянская мова захавала мноства граматычных катэгорый, атрыманых у спадчыну ад праіндаеўрапейскае мовы, што асабліва адносіцца да назоўнікаў і прыметнікаў. Захавалася сем з васьмі праіндаеўрапейскіх склонаў (назоўны, родны, давальны, вінавальны, творны, мясцовы[заўв 3], клічны[заўв 4]). Аблатыў, які існаваў у праіндаеўрапейскай мове, у праславянскай мове зліўся з родным склонам. Захаваўся падзел на адзіночны, парны і множны лікі[заўв 5]; мужчынскі, жаночы і ніякі род. Парадыгмы змены дзеясловаў спрасціліся, але разам з гэтым зазналі ўласныя інавацыі.
У выніку трох славянскіх палаталізацый і ператварэння галосных у галосныя пярэдняга рада перад палатальнымі зычнымі, чаргаванні як зычных, так і галосных гукаў сталі частаю з’яваю ў словазмяненні і словаўтварэнні. Гэтыя чаргаванні былі цалкам паслядоўнымі і мелі ўласныя заканамернасці. У табліцы ніжэй пералічаныя чаргаванні ў праславянскай мове ў залежнасці ад таго ці іншага суфікса або канчатка.
| Лабіяльныя | Пярэднеязычныя | Велярныя | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Звычайная | b | p | v | m | d | t | s | z | n | l | r | g | k | x | j |
| Першая палаталізацыя | b | p | v | m | d | t | s | z | n | l | r | ž | č | š | j |
| Другая палаталізацыя | b | p | v | m | d | t | s | z | n | l | r | dz | c | ś | j |
| +j (ётаванне) | bj | pj | vj | mj | ď | ť | š | ž | ň | ľ | ř | ž | č | š | — |
| +t (у інфінітыве) | t | t | t[заўв 6] | t[заўв 7] | st | st | st | st | t[заўв 7] | lt[заўв 8] | rt[заўв 8] | ť | ť | ? | t[заўв 6] |
Галосныя ператвараліся ў галосныя пярэдняга рада ў выпадку, калі яны стаялі пасля *j (што надавала ім ётавае вымаўленне) або зычнага, які зазнаў прагрэсіўную палаталізацыю (гл. вышэй). Гэта стала прычынай умоўнага падзелу галосных на «мяккія» (пасля палатальнага зычнага) і «цвёрдыя» (у астатніх пазіцыях).
| Першапачатковыя | u | a | ū | ā | ē | an | un | ūn | au | ai |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Цвёрдыя | ъ | o | y | a | ě₁, a | ǫ | ǫ, ъ | y | u | ě₂ |
| Мяккія | ь | e | i | a | a | ǫ | ę, ь | ę | u | i |
У залежнасці ад канчатковага галоснага (мяккі або першапачатковы цвёрды) большая частка каранёў стала падзяляцца на «мяккія» і «цвёрдыя». У выніку дзвюх рэгрэсіўных палаталізацый і ётавання «цвёрдыя» карані сталі адлюстроўваць чаргаванні зычных перад канчаткамі з галоснымі пярэдняга рада. Як частку сваёй праіндаеўрапейскай спадчыны, праславянская мова захавала аблаўтныя чаргаванні, аднак, яны спрасціліся і сталі непрадуктыўнымі. У наступнай табліцы прыведзеныя магчымыя чаргаванні ў праславянскай мове, выкліканыя аблаўтам, пры гэтым памякчэнне галоснага магло змяняць вынік аблаўта.
| PIE | e | ey | ew | el | er | em | en |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ē | ě₁ | ? | ? | ? | ? | ę | |
| e | e | i | ju | el | er | ę | |
| — | ? | ь | ъ | ьl, ъl | ьr, ъr | ę, ǫ | |
| o | o | ě₂ | u | ol | or | ǫ | |
| ō | a | ? | ? | ? | ? | ǫ | |
Большасць склонавых парадыгм для назоўніка праславянская мова захавала з часоў праіндаеўрапейскае мовы. Іншыя рысы, у прыватнасці, т. зв. u-аснова і мужчынская i-аснова былі замененыя ўласнымі інавацыямі праславянскае мовы.
Словазмяненне ў прыметніках у параўнанні з праіндаеўрапейскай мовай спрасцілася. У праславянскай мове існавала толькі адна парадыгма словазмянення прыметнікаў (у «мяккай» і «цвёрдай» формах), якая паходзіла ад праіндаеўрапейскіх o-асновы і a-асновы; прыметнікавае словазмяненне, утворанае на ўзор i-асновы і u-асновы, было страчана. Дзеепрыслоўе цяперашняга часу, утворанае ад PIE *-nt-, захоўвала ў аснове канчаткі на зычны.
У праславянскай мове развілося адрозненне між вызначаным і нявызначаным словазмяненнем прыметніка. Вызначаная мадэль выкарыстоўвалася для пазначэння вядомых або канкрэтных прадметаў, у той час як нявызначаная — для невядомых або абстрактных, што агулам можна параўнаць з вызначаным і нявызначаным артыклямі ў мовах Заходняй Еўропы. Нявызначанае словазмяненне прыметнікаў было ідэнтычным словазмяненню назоўнікаў з o- і a-каранямі, вызначанае стала ўтварацца шляхам дадання адноснага (анафарычнага) займенніка *jь у функцыі суфікса ў канец прыметнікавага канчатка. Як лічыцца, ужо ў рамках праславянскае мовы абедзве формы скараціліся ў некаторай ступені зліліся.
У параўнанні з праіндаеўрапейскай мовай парадыгма змянення дзеяслова была спрошчана, але разам з гэтым праславянская мова захавала разнастайнасць часоў, спражэнняў і дзеяслоўных суфіксаў.
Праіндаеўрапейскі медыяпасіўны стан поўнасцю знік у праславянскай мове, выключэннем з чаго можна лічыць форму vědě «я ведаю» стараславянскае мовы (ад познепраіндаеўрапейскага *woid-ai закончанага часу медыяпасіва). Новы аналітычны медыяпасіў стаў утварацца з выкарыстаннем зваротнай часціцы *sę. Загадны і ўмоўны лады зніклі, пры гэтым стары аптатыў стаў ужывацца ў значэнні загаднага ладу.
Калі казаць пра лёс праіндаеўрапейскіх часу і віду, то тут адбылася страта праіндаеўрапейскага імперфекта або яго зліццё з праіндаеўрапейскім тэматычным аорыстам, адбылася страта праіндаеўрапейскага перфекта, які захаваўся толькі ў аснове няправільнага дзеяслова *věděti «ведаць» (ад PIE *woyd-). Аорыст праіндаеўрапейскай мовы ў праславянскай мове захаваўся ў двух відах, тэматычным і сігматычным[заўв 9], пры гэтым шляхам розных аналагічных змен з сігматычнага аорыста ўзнік новы прадуктыўны від гэтага часу. Новы сінтэтычны імперфект стаў утварацца праз даданне спалучэння асновы і канчаткаў прадуктыўнага аорыста да каранёвых суфіксаў *-ěa- або *-aa-, спрэчнага паходжання. Узніклі састаўныя формы ў выражэнні будучага, закончанага часоў, плюсквамперфекта, умоўнага ладу.
Дзеясловы мелі формы для трох граматычных лікаў: адзіночнага, множнага і парнага. Існавалі атэматычныя ды тэматычныя канчаткі. У праславянскай мове было толькі пяць атэматычных дзеясловаў: *věděti «ведаць», *byti «быць», *dati «даць», *ěsti «есці», *iměti «мець». Новы набор т.зв. «паўтэматычных» канчаткаў утвараўся шляхам спалучэння тэматычнага канчатка адзіночнага ліку з іншымі атэматычнымі канчаткамі. Апрача таго, развілася сістэма ўтварэння інфінітыва, супіна, аддзеяслоўных назоўнікаў і пяці дзеепрыметнікаў, што ў значнай ступені было развіццём праіндаеўрапейскіх граматычных рыс.
Трыванне дзеясловаў Частка відавых адрозненняў дзеяслова праіндаеўрапейскай мовы захавалася ў праславянскай мове і праяўлялася, сярод іншага, у адрозненні паміж аорыстам і імперфектам у прошлым часе. Акрамя гэтага, праславянскай мове развіла свае ўласныя спосабы выражэння віду дзеяслова, заснаваныя на выкарыстанні разнастайных прыставак і суфіксаў.
У праславянскай і стараславянскай мовах суіснавалі два спосабы ўтварэння віду дзеяслова, аднак новая з цягам часу выцесніла старую, што прывяло да адсутнасці ў большасці сучасных славянскіх моў аорыста, імперфекта і большасці дзеепрыметнікаў. Асноўным выключэннем сталі балгарская і ў некаторай ступені македонская мовы, дзе захаваліся абедзве сістэмы, якія часам дзеля перадачы стылявых адценняў могуць спалучаюцца.
Праславянскай мове таксама была ўласцівая наяўнасць асаблівых пар дзеясловаў руху, у якой першы абазначаў вызначанае дзеянне (напрыклад, «я ішоў да дому майго сябра»), другі — няпэўнае (рух туды і назад, рух без указання мэты і г.д.). Падобныя пары ўтвараліся шляхам суфіксацыі або суплетывізму. Кожная з падобных пар нярэдка была параю дзеясловаў закончанага і незакончанага трыванняў, у якой дзеяслоў закончанага трывання часта ўтвараўся з дапамогаю прыстаўкі *po-.
Першапачаткова ў гіпатэтычнай прабалта-славянскай мове (гл. вышэй) існавалі дзве акцэнтныя (націскныя) парадыгмы, а іменна націск, фіксаваны ў межах асновы, і рухомы націск, якія адпавядалі славянскім парадыгмам А і C; парадыгмы з націскам, фіксаваным на канчатку, не існавала. Абедзвюм парадыгмам быў уласцівы як акутны, так і цыркумфлексны націск. Пасля ажыццяўлення ў праславянскай мове г.зв. закону Дыбо імя (назоўнік, прыметнік, займеннік, дзеепрыметнік) атрымаў тры асноўныя акцэнтныя парадыгмы[5][6][7][8].
Націск тыпу А мог падаць не толькі на аснову, але і на некаторыя суфіксы (напрыклад, памяншальны), пры гэтым не закранаючы іншыя (напрыклад, флектыўныя). Акрамя гэтага, дзеяслоў таксама меў тры акцэнтныя парадыгмы, як і назоўнік. Тым не менш, падобная карціна ўскладнялася з-за вялікай колькасці магчымых парадыгм словазмянення і пад. Існавалі пэўныя абмежаванні на гэтыя правілы.
Такім чынам, цыркумфлексны або кароткі націск мог прыпадаць на першы склад толькі знаходзячыся ў парадыгме С. У парадыгме А гэта не адбывалася наогул, у парадыгме В — зменена паводле закону Дыбо. Некаторыя назоўнікі (асабліва з т.зв. jā-асновамі) адпавядаюць А-парадыгме, але маюць неаакутны націск у аснове, які падае на кароткі або доўгі склад (напрыклад, *võľa «воля» — неаакутны націск на кароткім складзе). Падобныя назоўнікі раней належалі да парадыгмы В, у выніку чаго ў лінгвістычных працах яны могуць разглядацца як назоўнікі парадыгмы А, так і назоўнікі парадыгмы В.
У познепраславянскі перыяд у выніку складаных серый змен націск парадыгмы В стаў рухомым (гл. парадыгму С), гэтыя змены перасунулі націск улева пры вызначаных абставінах, ствараючы неаакутны націск на новым складзе. Усе славянскія мовы ў далейшым спрасцілі парадыгму В у той ці іншай ступені. Рэфлексы старой парадыгмы В можна адшукаць у некаторых назоўніках некаторых з славянскіх моў, або ўскосна, у якасці некаторых новых рыс (напрыклад, неацыркумфлексны тон у славенскай мове). У табліцы ніжэй прыведзеныя ўзоры падобных парадыгм у назоўніку[9]. У часы праславянскае мовы адбылося мноства змен у парадыгмах націску, і таму погляды розных навукоўцаў на тое, як гэта адбывалася, могуць істотна разыходзіцца (ніжэй прыведзены пункт гледжання паводле т.зв. Лейдэнскай школы).
| М.р. доўг. -o | Н.р. доўг. -o | М.р. доўг. -jo | Ж.р. -ā | Ж.р. -jā | М.р. -i | Ж.р. доўг. -i | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| хлеб | лета | плач | рана | бура | зяць | нітка | ||
| Адзіночны | Н.с. | xlě̀bъ | lě̀to | plàčь | ràna | bùřā | zę̀tь | nìtь |
| В.с. | xlě̀bъ | lě̀to | plàčь | rànǫ | bùřǫ | zę̀tь | nìtь | |
| Р.с. | xlě̀ba | lě̀ta | plàča | ràny | bùřę̇ | zę̀tī | nìtī | |
| Д.с. | xlě̀bu | lě̀tu | plàču | ràně | bùřī | zę̀ti | nìti | |
| Т.с. | xlě̀bъmь | lě̀tъmь | plàčьmь | rànojǫ rànǭ[заўв 10] |
bùřējǫ bùřǭ[заўв 10] |
zę̀tьmь | nìtьjǫ nìťǭ[заўв 10] | |
| М.с. | xlě̀bě | lě̀tě | plàči | ràně | bùřī | zę̀tī | nìtī | |
| Множны | Н.с. | xlě̀bi | lě̀ta | plàči | ràny | bùřę̇ | zę̀tьjē zę̀ťē[заўв 10] |
nìti |
| В.с. | xlě̀by | lě̀ta | plàčę̇ | ràny | bùřę̇ | zę̀ti | nìti | |
| Р.с. | xlě̀bъ | lě̀tъ | plàčь | rànъ | bùřь | zę̀tьjь zę̀tī[заўв 10] |
nìtьjь nìtī[заўв 10] | |
| Д.с. | xlě̀bomъ | lě̀tomъ | plàčēmъ | rànamъ | bùřāmъ | zę̀tьmъ | nìtьmъ | |
| Т.с. | xlě̀bȳ | lě̀tȳ | plàčī | rànamī | bùřāmī | zę̀tьmī | nìtьmī | |
| М.с. | xlě̀bě̄xъ | lě̀tě̄xъ | plàčīxъ | rànaxъ | bùřāxъ | zę̀tьxъ | nìtьxъ | |
Усе асновы парадыгмы А былі доўгімі. Прыхільнікі балта-славянскае гіпотэзы тлумачаць гэта наяўнасцю ва ўсіх падобных асновах балта-славянскага рэгістра ў корані, які мог узнікаць толькі ў доўгіх складах. Кароткія і доўгія склады з балта-славянскім цыркумфлексным рэгістрам у праславянскай мове пераўтварыліся ў назоўнікі парадыгмы В. Размеркаванне доўгіх і кароткіх галосных у асновах без /j/ адлюстроўвае першапачатковую даўжыню галоснага да законаў Ван-Вэйка, Дыбо і Станга, пасля якіх узніклі парадыгма В і адрозненне даўжыні галосных у /j/-асновах.
| М.р. доўг. -o | Н.р. доўг. -o | М.р. -jo | Н.р. -jo | Ж.р. -ā | М.р. доўг. -i | Ж.р. -i | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| бык | віно | нож | ложак | жанчына | шлях | дзверы | ||
| Адзіночны | Н.с. | bỹkъ | vīnò | nõžь | ložè | ženà | pǫ̃tь | dvь̃rь |
| В.с. | bỹkъ | vīnò | nõžь | ložè | ženǫ̀ | pǫ̃tь | dvь̃rь | |
| Р.с. | bȳkà | vīnà | nožà | ložà | ženỳ | pǫ̃ti | dvь̃ri | |
| Д.с. | bȳkù | vīnù | nožù | ložù | ženě̀ | pǭtì | dvьrì | |
| Т.с. | bȳkъ̀mь | vīnъ̀mь | nožь̀mь | ložь̀mь | ženòjǫ žẽnǫ[заўв 11] |
pǭtь̀mь | dvь̃rьjǫ dvь̃řǫ[заўв 11] | |
| М.с. | bȳcě̀ | vīně̀ | nožì | ložì | ženě̀ | pǫ̃ti | dvь̃ri | |
| Множны | Н.с. | bȳcì | vīnà | nožì | lõža | ženỳ | pǫ̃tьjē pǫ̃ťē[заўв 11] |
dvьrì |
| В.с. | bȳkỳ | vīnà | nožę̇̀ | lõža | ženỳ | pǭtì | dvьrì | |
| Р.с. | bỹkъ | vĩnъ | nõžь | lõžь | žẽnъ | pǭtь̀jь pǫ̃ti[заўв 11] |
dvьrь̀jь dvь̃ri[заўв 11] | |
| Д.с. | bȳkòmъ | vīnòmъ | nõžemъ | lõžemъ | ženàmъ | pǭtь̀mъ | dvьrь̀mъ | |
| Т.с. | bỹky | vĩny | nõži | lõži | ženàmī | pǫ̃tьmī | dvь̃rьmī | |
| М.с. | bỹkěxъ | vĩněxъ | nõžixъ | lõžixъ | ženàxъ | pǭtь̀xъ | dvьrь̀xъ | |
У гэтай табліцы не ўказаная парадыгма для назоўнікаў з jā-асновай. Спалучэнне законаў Ван-Вэйка і Станга, імаверна, дало С-парадыгму для падобных назоўнікаў, якая адрознівалася ад С-парадыгмы назоўнікаў ā-асноў і пад., але гэтая акалічнасць была, верагодна, была неўзабаве спрошчана разам з узнікненнем паслядоўнага неаакутнага націску на аснове на ўзор назоўнікаў А-парадыгмы. Назоўнікі В-парадыгмы jo-асновы таксама зазналі спрашчэнне, але іншым шляхам: з націскам на канчатку ў адзіночным ліку, у множным — на корані.
| М.р. -o | Н.р. доўг. -o | М.р. доўг. -jo | Н.р. -jo | Ж.р. -ā | Ж.р. доўг. -jā | М.р. доўг. -i | Ж.р. -i | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| воз | бруха | мужчына | поле | нага | душа | звер | костка | ||
| Адз.л. | Н.с. | vôzъ | břûxo | mǫ̂žь | pȍľe | nogà | dušà | zvě̂rь | kôstь |
| В.с. | vôzъ | břûxo | mǫ̂žь | pȍľe | nȍgǫ | dûšǫ | zvě̂rь | kôstь | |
| Р.с. | vȍza | břûxa | mǫ̂ža | pȍľa | nogý | dušę̇́ | zvěrí | kostí | |
| Д.с. | vȍzu | břûxu | mǫ̂žu | pȍľu | nȍdźě | dûšī | zvě̂ri | kȍsti | |
| Т.с. | vȍzъmь | břûxъmь | mǫ̂žьmь | pȍľьmь | nogojǫ́ | dušejǫ́ | zvě̂rьmь | kostьjǫ́ | |
| М.с. | vȍzě | břûśě | mǫ̂ži | pȍľi | nodźě̀ | dušì | zvěrí | kostí | |
| Мн.л. | Н.с. | vȍzi | břuxà | mǫ̂ži | poľà | nȍgy | dûšę̇ | zvě̂rьjē zvě̂řē[заўв 12] |
kȍsti |
| В.с. | vȍzy | břuxà | mǫ̂žę̇ | poľà | nȍgy | dûšę̇ | zvě̂ri | kȍsti | |
| Р.с. | võzъ | břũxъ | mǫ̃žь | põľь | nõgъ | dũšь | zvěrь̃jь | kostь̃jь | |
| Д.с. | vozõmъ | břuxõmъ | mǫžẽmъ | poľẽmъ | nogàmъ | dušàmъ | zvě̂rьmъ | kȍstьmъ | |
| Т.с. | vozý | břuxý | mǫží | poľí | nogàmi | dušàmi | zvěrьmì | kostьmì | |
| М.с. | vozě̃xъ | břuśě̃xъ | mǫžĩxъ | poľĩxъ | nogàxъ | dušàxъ | zvě̂rьxъ | kȍstьxъ | |
Мадэль размяшчэння націску для адзіночнага ліку назоўнага, вінавальнага склонаў («моцныя» склоны), а таксама для склонаў у множным ліку мела наступны выгляд:
У «слабых» склонах (родны, давальны, творны, мясцовы) назіраліся наступныя парадыгмы:
Разам з гэтым, супрацьпастаўленне доўгага ўзыходзячага і кароткага падаючага ў формах з націскам на канчатку з сярэднепраславянскімі доўгімі галоснымі адлюстроўвае першапачатковае супрацьпастаўленне цыркумфлекснага і акутнага рэгістраў.
Урэшце, усе тры парадыгмы былі ўласцівыя таксама праславянскаму дзеяслову. Дзеясловы на *-ī́tī сярэднепраславянскага перыяду парадыгмы В мелі неаакутнае сцяжэнне ў познепраславянскім перыядзе ў цяперашнім часе — падобныя дзеясловы першапачаткова мелі акутны націск на флектыўны суфікс *-i- у інфінітыве, але ў цяперашнім часе існаваў неаакутны націск унутры асновы. Да гэтага спрычыніліся працэсы, падобныя на неаакутнае сцяжэнне ў назоўнікаў jā-асновы парадыгмы В.