wd wp Пошук: ⬜

Петрапаўлаўская крэпасць

Петрапаўлаўская крэпасць — крэпасць у Санкт-Пецярбургу, размешчаная на Заечым востраве, гістарычнае ядро горада. Афіцыйная назва — Санкт-Пецярбургская, у 1914—1917 гадах — Петраградская крэпасць.

Гісторыя

Крэпасць была закладзена 16 (27) мая 1703 года па сумесным плане Пятра I і французскага інжынера Жазефа Ламбера дэ Герэна: 6 бастыёнаў, злучаных курцінамі, 2 равеліна, кронверк (першапачаткова дрэва-земляныя, у 1730-я—1740-я і 1780-я гады абліцаваны каменем). У 1703 годзе Заячы востраў быў злучаны з Петраградскім бокам Іаанаўскім мостам.

У 1731 годзе на Нарышкіным бастыёне пабудавалі Сцягавую вежу, на якой сталі падымаць сцяг (гюйс) (першапачаткова сцяг падымаўся на Гасударавым бастыёне). Сцяг падымаўся з ранішнім світанкам, апускаўся з вячэрнім заходам. З 1917 г. сцяг не падымаўся, але ў 1990-я гады гэту традыцыю адрадзілі (спачатку сцяг падымалі і апускалі, але пасля яго сталі ўвесь час трымаць на мачце).

З 1730-х гадоў з’явілася традыцыя адзначаць поўдзень гарматным выстралам з Нарышкіна бастыёна. Выстрал таксама адзначаў пачатак і канец рабочага дня. Увесь час сталі страляць з 1873 года. У 1934 годзе выстралы спынілі, але ў 1957 годзе гэту традыцыю адрадзілі. У XIX стагоддзі на тэрыторыі крэпасці з 11 да 12 гадзін дня іграў аркестр. У 2005 годзе ў сцягавай вежы ўсталявалі раяль, час ад часу сюды для гульні запрашаюць вядомых музыкантаў.

У 1762—1766 гадах у крэпасці быў пабудаваны дом для ботыка Пятра I — «Дзядулі рускага флоту» (бот быў перавезены з Масквы ў 1723 годзе, спачатку для яго быў выбудаваны просты падстрэшак).

У 1779—1785 гадах частку Петрапаўлаўскай крэпасці абліцавалі гранітам. У 1784—1787 гадах быў нададзены ўрачысты від Неўскім варотам і Каменданцкай прыстані. Пад аркай Неўскіх варот аформлены «Летапіс катастрафічных паводак». У ёй адзначаны найвышэйшыя ўздымы вады ў 1752, 1777, 1788, 1824, 1924 і 1975 гадах.

У 1798—1806 гадах былі пабудаваны будынкі Манетнага двара (Манетны двор быў пераведзены з Масквы ў Санкт-Пецярбург у 1724 годзе і да будаўніцтва асобнага будынка манеты чаканілі ў памяшканнях Трубяцкога і Нарышкіна бастыёнаў). Да канца 1990-х гадоў толькі тут вырабляліся ўсе металічныя манеты, усе ордэны і медалі (за выключэннем ордэнаў ручной працы). З канца 1990-х гадоў манеты пачалі чаканіць і ў Маскве.

Справа ад Пятроўскіх варот у 1801—1802 гадах быў пабудаваны склад зброі (артылерыйскі цэйхгаўз).

Петрапаўлаўская крэпасць ніколі не прымала непасрэднага ўдзелу ў ваенных дзеяннях. З самага пачатку свайго існавання яе пачалі выкарыстоўваць у якасці галоўнай палітычнай турмы Расіі. Адным з першых вязняў крэпасці быў царэвіч Аляксей (ён памёр ці быў тайна забіты ў крэпасці ў 1718 годзе). Тут жа знаходзілася ў зняволенні князёўна Тараканава. У 1790-х гадах у крэпасці ўтрымліваўся Радзішчаў, аўтар кнігі «Падарожжа з Пецярбурга ў Маскву».

У «Сакрэтным доме» Аляксееўскага равеліна ўтрымліваліся дзекабрысты, петрашэўцы і нарадавольцы, а таксама Нячаяў. З 24 красавіка па 24 снежня 1849 года тут сядзеў Ф. М. Дастаеўскі. З 1851 па 1854 гады адбываў пакаранне М. А. Бакунін. З 1862 па 1864 гады ў равеліне ўтрымліваўся М. Г. Чарнышэўскі. У 1872 годзе была пабудавана турма Трубяцкога бастыёна, праз якую да 1917 года прайшлі каля 1500 палітычных зняволеных.

Падчас Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года гарнізон крэпасці падтрымаў бальшавікоў, якія выступілі супраць Часовага ўрада, са сцен крэпасці былі зроблены халастыя артылерыйскія выстралы падчас штурму Зімовага палаца, у турму Трубяцкога бастыёна былі пасаджаны арыштаваныя міністры Часовага ўрада.

Турма Трубяцкога бастыёна і гаўпвахты крэпасці са снежня 1917 гады ўвайшлі ў сістэму турмаў УНК. У 1919 годзе ў крэпасці былі расстраляныя 4 вялікія князі (браты Мікалай Міхайлавіч і Георгій Міхайлавіч, Павел Аляксандравіч і Дзмітрый Канстанцінавіч). У гады Чырвонага тэрору (1917—1921) растрэлы на тэрыторыі Петрапаўлаўскай крэпасці праводзіліся ў раёне левага фасу Галоўкіна бастыёна паміж крапасной сцяной і Кронверкскім пралівам. У канцы 2009 года на тэрыторыі крэпасці былі выяўлены масавыя пахаванні ахвяр чырвонага тэрору [1][2]. Першай ахвярай бальшавіцкіх растрэлаў на тэрыторыі Петрапаўлаўскай крэпасці, чые рэшткі ўдалося ідэнтыфікаваць спецыялістам, стаў кавалер ордэна Святога Георгія герой абароны Порт-Артура генерал-маёр па Адміралцействе А. М. Рыкаў.

З 1924 года крэпасць стала музеем.

8 лістапада 1925 года Ленінградскі савет пастанавіў разбурыць Петрапаўлаўскую крэпасць, а на яе месцы пабудаваць стадыён, але гэта рашэнне было неўзабаве адменена.

З 1925 па 1933 гады ў Іаанаўскім равеліне знаходзілася Газадынамічная лабараторыя, у якой склаўся навуковы і практычны касцяк расійскай касманаўтыкі і ваеннай ракетнай тэхнікі.

У 1973 годзе на месцы Газадынамічнай лабараторыі адкрыты Музей касманаўтыкі і ракетнай тэхнікі.

Крэпасць сёння

Крэпасць уваходзіць у склад Музея гісторыі Санкт-Пецярбурга. З Нарышкіна бастыёна Петрапаўлаўскай крэпасці штодня ў 12:00 робіцца выстрал сігнальнай гарматы.

У 1991 годзе на тэрыторыі Петрапаўлаўскай крэпасці ўсталяваны помнік Пятру Вялікаму працы скульптара Шамякіна.

З пачатку XXI стагоддзя на пляжы Петрапаўлаўскай крэпасці праводзяцца розныя забаўляльныя мерапрыемствы. Таксама праводзяцца экскурсіі.

У наш час у крэпасці пад відам рэстаўрацыі праводзіцца перабудова з ужываннем сучасных будаўнічых матэрыялаў (на тоўсты пласт з мантажнай пены, цэменту і тынкоўкі наносіцца бутафорская выява цэглы. Таксама просты цагляны мур пакрываецца імітацыяй гранітных пліт).

Праезд

Транспарт:

«Горкаўская»
«Спартыўная»
№ 6, 40 да прыпынку «праспект Дабралюбава» (Кронверкскі мост) або «Ст. м. Горкаўская» (далей пешшу праз Іаанаўскі мост)
№ 7 да прыпынку «праспект Дабралюбава» («Мытнінская наб.»)
№ 10, 191 да прыпынку «праспект Дабралюбава» («Мытнінская наб.»); № 46 да прыпынку «Траецкая плошча» або «Ст. м. Горкаўская»
уваход на тэрыторыю Петрапаўлаўскай крэпасці па стане на вясну 2014 года бясплатны.

Архітэктурны ансамбль

Асноўныя пабудовы

Петрапаўлаўскі сабор (1712—33, архітэктар Даменіка Трэзіні) з пахавальняй імператараў,
Вялікакняжацкая пахавальня
комплекс Санкт-Пецярбургскага манетнага двара (1796—1805, архітэктар Антоніа Порта)
Гаўпвахта (рэканструкцыя 1906—1907 — У. Ф. Асмус [3])
Ботны дом
Інжынерны дом
Кавальер
Казначэйства
Карэтнік
Каменданцкі дом
Кронверк
Пракурорскі дом
Турма Трубяцкога бастыёна

Вароты

Васільеўскія
Неўскія вароты (1784—1787, архітэктар Н. А. Ільвоў).
Іаанаўскія
Кронверкскія
Мікольскія
Пятроўскія (1717—1718, архітэктар Даменіка Трэзіні)

Бастыёны

(па гадзіннікавай стрэлцы, пачынаючы з Гасударава, закладзенага першым)

Равеліны

Курціны

Інжынерныя збудаванні

Неўская прыстань (1784—1787, архітэктар М. А. Львоў)

Дадатковыя абарончыя збудаванні крэпасці

Петрапаўлаўская крэпасць з’яўляецца гістарычна ўнікальным абарончым збудаваннем з экстэрытарыяльнымі падтрымліваючымі абарончымі пунктамі:

Крэпасць «замыкае» раку Няву.
Ад нападу з боку Петраградскага вострава (Паўночнага захаду) крэпасць абараняе Кронверк з крапасным ровам і паласой адчужэння (гласісам) перад ім (па Кронверкскім праспекце, цяпер тут парк).
Ад нападу з процілеглага боку ракі крэпасць абараняе Адміралцейства (да канца XVIII з’яўлялася крэпасцю, мела земляны ўзгорак і гласіс на месцы Аляксандраўскага саду).
Ад нападу з боку Васільеўскага вострава на стрэлцы Васільеўскага вострава была ўсталявана артылерыя.
У 1704 годзе, з будаўніцтвам форта Кроншлот крэпасці была забяспечана дадатковая абарона.

Гл. таксама

Зноскі

Літаратура

Бастарева Л. И., Сидорова В. И. Петропавловская крепость. Изд. 3-е. — Л.: Лениздат, 1978. — 152 с.
Памятники архитектуры Ленинграда. — Л., Стройиздат, 1975.
Гусаров А.Ю. Памятники воинской славы Петербурга. — СПб, 2010. — ISBN 978-5-93437-363-5.

Спасылкі

Інтэрактыўная карта Петрапаўлаўкі на афіцыйным сайце музея гісторыі Санкт-Пецярбурга
Гісторыя Петрапаўлаўскай крэпасці Архівавана 14 чэрвеня 2010. (недаступная спасылка — гісторыя)
Гісторыя Петрапаўлаўскай крэпасці. Фатаграфіі, як дабрацца, што наведаць
Тэкст экскурсіі па Петрапаўлаўскай крэпасці Архівавана 23 лютага 2014.
Петрапаўлаўская крэпасць на карце Санкт-Пецярбурга
Петрапаўлаўская крэпасць са спадарожніка. Можна павялічыць
VR-панарама са Сцягавай вежы Петрапаўлаўскай крэпасці Архівавана 11 жніўня 2013.
Від на Петрапаўлаўскі сабор (сферычная панарама) Архівавана 26 лютага 2020.