wd wp Пошук:
    ⬜

    Панонска-русінская мова

    Шыльда на будынку мерыі Нові Саду, надпіс на панонска-русінскай мове — унізе.

    Панонска-русі́нская мова (таксама бачванска-русінская мова, югаслава-русінская мова, заходне-русінская мова, ваяводзінска-русінская мова, паўднёварусінская мова; саманазва: руски язик, руска бешеда) — тэрмін для пазначэння сукупнасці дыялектаў славянскае галіны індаеўрапейскай сям’і моў, распаўсюджаных сярод панонскіх русінаў на поўначы Сербіі і паўночным усходзе Харватыі, у прыватнасці, у гістарычным рэгіёне Бочкаі.

    Дыялекты панонскіх русінаў збліаецца з заходнеславянскімі мовамі, асабліва славацкай, маючы пры гэтым фанетыку і лексіку ўсходнеславянскага паходжання. Апрача таго, адлюстроўвае пэўную ступень паўднёваславянскага ўплыву, атрыманага пры дапамозе кантактаў з носьбітамі сербскай і харвацкай моў.

    Панонска-русінская мова мае афіцыйны статус у Аўтаномным Краі Ваяводзіна на поўначы Сербіі, дзе пражывае значная колькасць гістарычнай русінскай дыяспары[1].

    Класіфікацыя

    Панонска-русінскія дыялекты ў галіне фанетыкі і лексікі генетычна збліжаюцца з усходнеславянскімі мовамі, аднак разам з тым мова адлюстроўвае значны ўплыў з боку славацкай мовы, якая адносіцца да заходнеславянскіх. Між іншага, назіраюцца рысы рускай [старабеларускай, стараўкраінскай] мовы, а таксама рускай мовы і расійскага ізводу царкоўнаславянскай мовы. Падобнае спалучэнне рысаў уласціва таксама дыялектам карпацкіх русінаў.

    Сярод славацкіх рысаў для панонска-русінскіх дыялектаў характэрныя як агульныя, так і асобныя дыялектныя, напрыклад, шарыскіх і абаўскіх груп гаворак[2].

    Пункты гледжання адносна лінгвістычнага статусу панонска-русінскіх дыялектаў не з’яўляюцца агульнапрынятымі: так, паводле сербскіх мовазнаўцаў панонска-русінскія дыялекты разглядаюцца як адна з славянскіх мікрамоў, у той час як ва ўкраінскай лінгвістыцы панонска-русінскія дыялекты лічацца аднымі з русінскіх дыялектаў (бачанска-срымскія), якія, у сваю чаргу, лічацца аднымі з дыялектаў украінскай мовы. Славацкія даследчыкі, а таксама некаторыя грамадскія арганізацыі, што ставяць на мэце прасоўванне ідэалогіі пра існаванне асобнага русінскага этнасу, разглядаюць панонска-русінскую мову як адны з дыялектаў асобнай русінскай мовы. Акрамя гэтага, панонска-русінскія дыялекты могуць адносіцца да заходнеславянскіх моў, у прыватнасці, адрозненні між некаторымі ўсходнімі славацкімі і заходнімі русінскімі дыялектамі крайне нязначныя.

    Гісторыя

    Пачатак адасаблення панонска-русінскіх дыялектаў прынята звязваць з міграцыяй русінаў з тэрыторый сучасных усходняй Славакіі і заходняй Украіны ў Бачку ў XVIII ст. Рэгіён папярэдняга пражывання продкаў панонскіх русінаў абумовіў шырокае ўспрыняцце заходнеславянскіх рысаў. Аналагічна карпацкім русінам, панонскія русіны ў пераважнай большасці з’яўляюцца грэка-каталікамі.

    Кадыфікацыя мовы пачалася пасля выдання паэтычнага зборніку З мого села… (З майго сяла, 1904 г.), пасля якога ў 1910 і 1914 гадах апублікаваныя фальклорныя тэксты, сабраныя У. Гнацюком.

    У 1923 годзе выдадзеная Граматика бачвансько-руськой бешеди Г. Касцельніка. У 1971 годзе М. Кошычам здзейсненая кадыфікацыя панонска-русінскіх дыялектаў у працы Правопис руского язика (Правапіс панонска-русінскай мовы), у 1974 годзе выпушчаная праца Граматика руского язика, абедзве складзеныя на кірыліцы. Цягам ХХ ст. распрацаваны навуковы, мастацкі, публіцыстычны, афіцыйна-дзелавы стылі мовы.

    З 1970-х гг. у тагачаснай Югаславіі тагачасным панонскім русінам нададзеныя правы нацыянальнай меншасці, у выніку чаго стала мажлівым адкрыццё школаў і друкаванне падручнікаў на пісьмовай панонска-русінскай мове (выдадзена 250 падручнікаў). У Сербіі і Харватыі вядзецца публікацыя перыядычнай прэсы.

    У Нові-Садскім універсітэце з гэтага ж перыяду ажыццяўляецца вывучэнне русінскай мовы[3], дзейнічаюць тэле- і радыёпраграмы з выкарыстаннем панонска-русінскай мовы: паводле звестак на 2001 год тэлерадыёвяшчальныя кампаніі Нові-Саду 3,8% уласнай прдаукцыі транслявалі на панонска-русінскай мове, 0,2% — на ўкраінскай.

    Пісьмовасць

    У пісьмовых мэтах у панонска-русінскай мове выкарыстоўваецца кірылічны алфавіт з 32 літар, мяккі знак у алфавіт часам не ўключаецца[4].

    Алфавіт мае наступны выгляд:

    Аа Бб Вв Гг Гг Дд Ее Єє Жж Зз Ии Її Йй Кк Лл Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Юю Яя Ьь Зноскі

    1. ↑ The Statute Of The Autonomous Province Of Vojvodina(англ.) . Афіцыйны сайт Скупшчыны Аўтаномнага края Ваяводзіна. Аўтаномны Край Ваяводзіна. Праверана 24 мая 2014.
    2. ↑ Скорвид С. С. Серболужицкий (серболужицкие) и русинский (русинские) языки: к проблеме их сравнительно-исторической и синхронной общности. — Исследование славянских языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания. Информационные материалы и тезисы докладов международной конференции. — М., 2001. — 114 с.
    3. ↑ Архіўная копія(серб.)  (недаступная спасылка). Filozofski fakultet. Univerzitet u Novom Sadu. Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2014. Праверана 24 мая 2014.
    4. ↑ The Bachka Rusyns of Yugoslavia, the Lemkos of Poland. Their languages and the question of their transliteration and subject cataloging(англ.) . Carpatho-Rusyn Knowledge Base. Праверана 24 мая 2014.

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (6):
    Катэгорыя·Славянскія мікрамовы
    Катэгорыя·Мовы Харватыі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Мовы Сербіі
    Катэгорыя·Мовы і дыялекты паводле алфавіта
    Катэгорыя·Русінская мова