wd wp Пошук:
    ⬜

    Ружа

    Ру́жа[5] (Rosa) — род кветкавых раслін сямейства ружавых. Мае мноства культурных форм. Дзікарослыя віды ў Беларусі называюць шыпшынамі.

    Этымалогія

    Назва роду паходзіць ад польск.: róża, што ў сваю чаргу ўтварылася ад ням.: rose і лац.: rosa. Шыпшына атрымала назву з-за вострых шыпоў, якія пакрываюць яе галіны.

    Батанічнае апісанне

    Дыяграма кветкі роду Шыпшына

    Лістападныя або вечназялёныя кусты, як правіла, вышынёй 1-5 метраў, часам павойныя, вышынёю 15—300 см (некаторыя віды ўтвараюць пляцістыя галіныы даўжынёю да 12 м).

    Пабегі пакрытыя калючкамі.

    Лісце чаргаванае, непарнаперыстае, з парнымі, прырослымі да чаранка прылістнікамі (рэдка простыя і без прылістнікаў, як у Rosa persica), утрымлівае 5-7 лісточкаў.

    Кветкі розных колераў, як правіла, бледна-ружовыя, простыя ці махровыя, 4-6 см (да 16 см) у дыяметры, адзіночныя або сабраныя ў парасонападобна-мяцёлчатыя суквецці. Цвіценне ў еўрапейскай частцы Расіі ў маі — чэрвені.

    Плод несапраўдны (гіпантый), авальны або яйкападобна-шарападобны, пры выспяванні чырвонага, аранжавага, пурпурна-чырвонага колеру, са шматлікімі арэшкамі ўсярэдзіне. Афарбоўка гіпантыя абумоўлена высокім утрыманнем каратынаў. Плады выспяваюць у верасні-кастрычніку.

    Пашырэнне

    Адрозніваецца сотні відаў. Пашыраны ва ўмераным і субтрапічным паясах Паўночнага паўшар’я і ў гарах тропікаў. Старажытны цэнтр вырошчвання — Пярэдняя Азія, адкуль ружа трапіла ў антычную Грэцыю. У культуры больш за 30 тыс. сартоў (характэрна міжвідавая гібрыдызацыя). На Беларусі 9 дзікарослых відаў (шыпшын). Найбольш вядомыя: ружа Жэрара, ружа іржава-чырвоная, ружа майская, ці карычная, ружа мяккая, ружа сабачая, ружа скурысталістая, ружа Юндзіла. Трапляюцца ў падлеску разрэджаных лясоў, хмызняках, па берагах рэк, каля агароджаў. У Беларусі інтрадукаваны ружа калючая, ружа маршчыністая, ружа шматкветная, ружа шызая і інш.

    Найбольшае распаўсюджванне і гаспадарчае значэнне мае ружа карычная (Rosa cinnamomea L.).

    Віды

    Пералік відаў складзены на аснове дадзеных GRIN[6].

    Ружа карычная (Rosa cinnamomea).
    Агульны выгляд расліны

    Выкарыстанне

    З шыпшыны варылi сочыва, кiсялi, сушылi яе[7].

    У народнай медыцыне плады шыпшыны выкарыстоўвалі пры прастудзе, малакроўi, рэўматызме, гiпертанii, а таксама як супрацьзапаленчы, мачагонны i жаўцягонны сродак[7]. Адвар каранёў шыпшыны дапамагае пры паралічы і захворванні ног[8].

    З пялёсткаў кветак некаторых відаў атрымліваюць ружавы алей.

    Шыпшына ў культуры

    У народнай культуры шыпшына сiмвалiзавала мужчынскае цела i маладосць[7].

    Бог кахання Палель, сын багіні Лады, насіў вянок, у якi былi ўплецены ружовыя кветкi шыпшыны[7]. Святую Арыну, якая ўшаноўваецца ў народным календары 1 кастрычніка звалi Арынай-шыпшыннiцай, таму што ў гэты час паўсюдна збiралi плады шыпшыны, каб нарыхтоўваць на зiму[7].

    У літаратуры

    Беларускай ружай клічуць.
    Пчолкі кветкі ёй казычуць.
    Як пялёсткі абляцелі -
    Хутка і плады паспелі.

    Алена Церашкова. «Шыпшына».[9]

    У беларускім фальклоры шыпшына іншы раз сімвалізавала боль, пакуты, варожасць[8]. Напрыклад, такой сімволікай карыстаюцца ў сваіх вершах Уладзімір Мікалаевіч Дубоўка[10] і Ніна Аксёнчык[11].

    Зноскі

    1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
    2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
    3. ↑ Barrie F. R. Report of the General Committee: 9(англ.)  // Taxon. — International Association for Plant Taxonomy, 2006. — Vol. 55 (3). — P. 795—800. — ISSN 0040-0262.
    4. ↑ Hanelt, P. Mansfeld’s Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops. — Springer, 2001. — P. 447. — ISBN 3-540-41017-1.
    5. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 112. — 160 с. — 2 350 экз.
    6. ↑ Гл. #Спасылкі
    7. 1 2 3 4 5 Шыпшына
    8. 1 2 Непрыступная шыпшына Архівавана 30 ліпеня 2012.
    9. ↑ Алена Церашкова. «Шыпшына» Архівавана 10 сакавіка 2018.
    10. ↑ О Беларусь, мая шыпшына
    11. ↑ Шыпшына

    Літаратура

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (7):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Расліны паводле алфавіта
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з назвай артыкула
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з аўтарам
    Катэгорыя·Ружа
    Катэгорыя·Расліны ў Бібліі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак