wd wp Пошук: ⬜

Саламея Нерыс

Саламея Нерыс (літ.: Salomėja Nėris, сапраўднае прозвішча — Бачынскайте, у замужжы — Бучэне, 4 (17) лістапада 1904, Кіршай, Расійская імперыя — 7 ліпеня 1945, Масква, СССР) — літоўская паэтэса. Народная паэтэса Літоўскай ССР (1954 — пасмяротна). Лаўрэат Дзяржаўнай літаратурнай прэміі Літвы (1938), а таксама Сталінскай прэміі першай ступені (1947 — пасмяротна).

Біяграфія

Нарадзілася 4 (17) лістапада 1904 года ў вёсцы Кіршай (цяпер Маріямпольскага павета Літвы) у сям’і заможных сялян. Самая старэйшая з дзяцей, мела братоў Броніуса, Віктара і сястру Ануту.

Бацька Саламеі — Сымон Бачынскас, быў адукаваным чалавекам, прыхільнік сацыялістычных ідэй. Маці — Уршулі Бачынскене-Жэмайтіце, як і ўсе яе сваякі, адрознівалася пабожнасцю, яе брат вывучыўся на святара.

Саломея вучылася ў сярэдняй школе ў Альвіте, з 1918 года — у маріямпольскай гімназіі, з 1919 года — у гімназіі ў Вілкавішкісі. У гэтай навучальнай установе дзейнічала літоўская каталіцкая моладзевая арганізацыя, да якой далучылася Саламея Нерыс. Часта наведвала школьныя вечарыны, на якіх чытала ўрыўкі лірычнай прозы і вершы. 1924 г. паступіла ў Літоўскі універсітэт на факультэт тэалогіі і філасофіі. Вывучала літоўскую літаратуру, нямецкую мову і літаратуру, педагогіку і псіхалогію. У 1928 г. скончыла універсітэт. Выкладала нямецкую мову ў гімназіі ў горадзе Лаздіяй. У 1929 годзе, вучачыся ў Вене, Нерыс закахалася ў Броніуса Зубріцкаса — літоўца, студэнта-медыка, прыхільніка сацыялістычнай ідэалогіі, і з тых часоў стала раздяляць ягоныя погляды. З 1931 года жыла ў Каўнасе, давала ўрокі, рабіла пераклады і рэдагавала выдання літоўскіх казак. Там яна сышлася з так званымі трэцефронтаўцамі — пісьменнікамі левай і пракамуністычнай арыентацыі, у прыватнасці з Казісам Борутою і Антанасом Венцловою.

У 1928 годзе, яна звязалася з падпольнай ячэйкай літоўскага камсамола ў каўнаскім універсітэце, у 1931 годзе стала сувязной Камінтэрна (псеўданім «Вірвіча», літ. — Virvyčia), у 1934—1936 гадах забяспечвала кантакт з падпольнай камуністычнай газетай «Жямайтійос тэза», а ў 1936—1937 гг. — з кіраўнікамі камуністычных партый Літвы і Польшчы ў Парыжы[3].

У 1934—1936 гг. Саламея Нерыс выкладала ў жаночай гімназіі ў Панявежысе. У 1936 годзе выйшла замуж за архітэктара і скульптара Бернардаса Бучаса і ў 1937 г. жыла ў Парыжы. Вярнуўшыся на радзіму, працавала ў каўнаскай

гімназіі. Нарадзіла сына Саўлюса (1937—2007). У 1940 годзе разам з іншымі дэпутатамі Народнага сейма — пісьменнікамі Л. Гірою, Ю. Палецкісом, П. Цвіркаю — належала да так званай паўнамоцнай дэлегацыі, якая падала прашэнне Вярхоўнаму Савету СССР аб прыняцці Літвы ў склад Савецкага Саюза. У 1941 годзе стала дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР. Напісала паэму, ў якой ўслаўляла І. Сталіна, і вершы, апявала камуністычную партыю і савецкую ўладу, у прыватнасці паэме «Шлях бальшавіка» і «Чацвёра» — пра чатырох літоўскіх камуністаў, расстраляных у 1926 годзе.

Падчас Другой сусветнай вайны Саламея Нерыс і яе сын знаходзіліся ў эвакуацыі ў Маскве, Пензе і Уфе. У 1944 годзе паэтка вярнулася ў Літву, а 7 ліпеня 1945 года памёрла ў маскоўскай лякарні ад рака печані. 9 ліпеня яе пахавалі каля Каўнаскага гістарычнага музея, а ў 1992 годзе перапахавалі на Петрашунайскіх могілках у гэтым жа горадзе. У Каўнасе, у доме, дзе паэтка жыла ў 1938—1941 гадах, у 1962 годзе адкрылі мемарыяльны музей Саламеі Нерыс (філіял Музей літоўскай літаратуры імя Майрониса).

Творчасць

У 1921 годзе адбыўся дэбют паэтэсы. Яна падпісвала вершы як Людзіте і Юрайте, а з 1923-га ўжывала псеўданім Саламея Нерыс, які паходзіць ад назвы літоўскай і беларускай ракі Нерыс (іншыя назвы — Нярыс, Вілія). З ёй звязана непрыемная гісторыя. Пасля, у 1940 г., Саламея атрымала лісты ад сваіх вучняў, у якім яны назвалі яе здрадніцай радзімы і папрасілі не ўжываць гэтага псеўданіма. Тады паэтка дадала дыякрытычны значок над «е», і, такім чынам, слова «Нерыс» страціла прамую сувязь з назвай ракі.

У 1927 годзе выйшаў у свет першы зборнік вершаў «Anksti rytą» («Рана раніцай»). Другі зборнік «Pėdos smėly» («Сляды на пяску», 1931) стаў сведчаннем глыбокага духоўнага крызісу. У гэтым жа годзе Саламея Нерыс пачала друкавацца ў пракамуністычнай літаратурнай газеце «Trečias frontas» («Трэці фронт»). Там жа апублікавана абяцанне паэткі працаваць дзеля камуністычнай будучыні. Гэты артыкул напісалі галоўны рэдактар газеты Костас Корсакас і крытык Валдзіс Драздаускас. Саму Нерыс больш цікавіла паэзія, чым палітычныя дэкларацыі.

Зборнік «Per lūžtantį ledą» («Па ламкай крызісе», 1935) прасякнута сацыяльнымі матывамі. Лепшую, як лічылі чытачы, крытыкі і гісторыкі літаратуры, кнігу «Diemedžiu žydėsiu» («Палыном зацвіту», 1938) адзначаны Дзяржаўнай літаратурнай прэміяй Літвы. Саламея Нерыс напісала паэмы-казкі для дзяцей «Сіротка», «Эгле, каралева вужоў» (1940). Да савецкага перыяду адносяцца зборнікі «Оспівуй, сэрца, жыццё!» (1943) і «Салавей не можа не спяваць» (1945). Паэтка перастварыла на літоўскай мове сачыненні такіх рускіх пісьменнікаў, як Аляксандр Пушкін, Іван Тургенеў, Максім Горкі, Уладзімір Караленка, Самуіл Маршак і Ганна Ахматава. Асобныя паэзіі Саламеі Нерыс на ўкраінскую мову перавялі Павел Тычына, Леанід Першамайскі, Валянцін Бычко, Мікалай Цярэшчанка, Ігар Муратаў і іншыя. Выдадзены наступныя яе творы: «Вершы» (Кіеў, 1950), «Магутныя імёны» (Кіеў, 1952) і «Салавей не можа не спяваць» (у кнізе «Сузор’е», в. 22, Кіеў, 1985).

Бібліяграфія

Anksti rytą. — Kaunas, 1927. — 77p. «Рано-вранці»
Pėdos smėly. — Kaunas: Sakalas, 1931. — 61p. «Сляды на пяску»
Per lūžtantį ledą. — Kaunas: Sakalas, 1931. — 48p. «Па ломкаму лёду»
Mūsų pasakos / sp. paruošė S. Nėris. — Kaunas: Spindulys, 1934. — 160p. «Нашы казкі»
Per lūžtantį ledą. — [Kaunas]: Sakalas, 1935. — 48p. «Па ломкаму лёду»
Diemedžiu žydėsiu. — Kaunas: Sakalas, 1938. — 69p. «Палынам зацвяту»
Eglė žalčių karalienė. — Kaunas: Valst. l-kla, 1940. — 107p. «Эгле, каралева вужоў»
Poema apie Staliną. — Kaunas: Spaudos fondas,1940. — 16p. «Паэма пра Сталіна»
Rinktinė. — Kaunas: Valst. l-kla, 1941. — 192p. «Выбранае»
Dainuok, širdie gyvenimą: eilėraščiai ir poemos. — Kaunas: Valst. l-kla, 1943. — 39p. «Апей, сэрце, жыцьця!»
Lakštingala negali nečiulbėti. — Kaunas: Valst. grož. lit. l-kla, 1945. — 109p. «Салавей ня можа не спяваці»
Eglė žalčių karalienė. — [Kaunas]: Valst. grož. lit. l-kla, 1946. — 96p. «Эгле, каралева вужоў»
Poezija: [2t.]. — Kaunas: Valst. grož. lit. l-kla, 1946. «Паэзія»
Našlaitė. — Kaunas: Valst. grož. lit. l-kla, 1947. — 48p. «Сіротка»
Žalčio pasaka. — Chicago, 1947. — 112p. «Казка пра вужоў»
Мой край. — Каунас, 1947. «Мой край»
Rinktinė. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1950. — 276p. «Выбранае»
Избранное. — Вильнюс, 1950. «Выбранае»
Eilėraščiai. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1951. — 84p. «Вершы»
Poema apie Staliną. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1951. — 36p. «Паэма про Сталіна»
Pavasario daina. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1953. — 38p. «Вясеньняя песня»
Стихотворения и поэмы. — Москва, 1953. «Вершы і паемы»
Poezija. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1954. — 500p. «Паэзія»
Baltais takeliais bėga saulytė. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1956. — 164p.
Raštai: trys tomai. — [Vilnius]: Valst. grož. lit. l-kla, 1957. «Творы»
Rinktinė. — Kaunas: Valstybinė pedagoginės literatūros leidykla, 1958. — 112p. — (Mokinio biblioteka). «Выбранае»
Širdis mana — audrų daina. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1959. — 474p.
Eglė žalčių karalienė: poema pasaka. — Vilnius: Valst. grož. lit. l-kla, 1961. — 51p. «Эгле, каралева вужоў»
Pavasaris per kalnus eina: eilėraščiai. — Vilnius: Valstybinė grožinės literatūros leidykla, 1961. — 511p.
Стихи. — Москва, 1961. «Вершы»
Biała ścieżka. — Warszawa: Państ. inst. wydawniczy, 1963. — 34p. «Бела сцёжка»
Kur baltas miestas: rinktinė. — Vilnius: Vaga, 1964. — 143p. «Дзе белы горад»
Rinktinė. — Kaunas: Šviesa, 1965. — 90p. — (Mokinio biblioteka). «Выбранае»
Laumės dovanos. — Vilnius: Vaga, 1966. — 25 p. «Падарункі фей»
Poezija: 2t. — Vilnius: Vaga, 1966. «Паэзія»
Keturi: poem. — Vilnius: Vaga, 1967. «Чатыра»
У родника. — Вильнюс: Вага, 1967. «Пры крыніцы»
Лирика. — Москва: Художественная литература, 1971. — 230p. «Лірыка»
Poezija. — Vilnius: Vaga, 1972. — 2 vol. «Паэзія»
Negesk žiburėli. — Vilnius: Vaga, 1973. — 151p.
Egle — zalkšu karaliene: poēma, латиською перекл. Daina Avotiņa. — Rīga: Liesma, 1974. — 58p. «Эгле, каралева вужоў»
Širdis mana — audrų daina. — Vilnius: Vaga, 1974. — 477p.
Сквозь бурю. — Вильнюс, 1974. «Праз буру»
Kaip žydėjimas vyšnios: poezijos rinktinė. — Vilnius: Vaga, 1978. — 469p. «Як вішнёвы цвет»
Poezija: rinktinė. — Vilnius: Vaga, 1979. — 827p. «Паэзія»
Ветер новых дней: стихотворения. — Москва: Художественная литература, 1979. — 334p. «Вецер новых днёў»
Mama! Kur tu?: poem. — Vilnius: Vaga, 1980. — 38p. «Мама! Дзе ты?»
Nemunėliai plauks. — Vilnius: Vaga, 1980. — 201p. «Нёманськае вятрыла»
Negesk, žiburėli: eilėraščiai ir poemos. — Vilnius: Vaga, 1983. — 103p.
Nedziesti, gaismehlit. — Riga: Liesma, 1984. — 129p. — латиський переклад
Raštai: 3 volumes — Vilnius: Vaga, 1984. «Творы»
Blue sister, river Vilija = Сестра голубая — Вилия. — Moscow: Raduga, 1987. — 261p. — англійською та російською. «Сёстра блакітна — Вілія»
Соловей не петь не может: стихи. — Вильнюс: Вага, 1988. — 160 с. — (Литовская поэзия)
Эгле, королева ужей: російською перекл. M. Петров. — Вильнюс: Витурис, 1989. — 62p. «Эгле, каралева вужоў»
Wiersze wybrane, польською перекл. M. Stempkowska. — Kaunas: Šviesa, 1989. — 221p. «Выбраны вершы»
Prie didelio kelio: eilėraščiai. — Vilnius: Lietuvos rašytojų s-gos l-kla, 1994. — 96p.
Tik ateini ir nueini: rinktinė. — Vilnius: Alma littera, 1995. — 220p.
Eglė žalčių karalienė. — Vilnius: Lietus, 1998. — 126p. «Эгле, каралева вужоў»

Крытыка

Korsakas K. Literatūra ir kritika. Vilnius, 1949.
Kubilins V. Salomėjos Nėries lyrika. Vilnius, 1968.
Sauka D. Salomėjos Nėries kūriba. 1924—1940. Vilnius, 1957.
Venclova A. Salomėja Nėris. 1904—1945. // Nėris S. Poezija. T. 1. Kaunas: Valstybinė * grožinės literatūros leidykla, 1946.
Viktorija Daujotytė. Salomėja Nėris: Fragmento poetika. Vilnius: Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 2005. ISBN 9986-39-345-0.
Aleksandras Žalys. Salomėja Nėris — mūsų dvasios poetė. Klaipėda: Klaipėdos universiteto leidykla, 2005. ISBN 9955-18-015-3.
Зялінскі. К. Саламея Нерыс і літоўская літаратура. // Літаратура народаў СССР. М., 1957.
Роставайте Г Паэтка літоўскага народа Саламея Нерыс. М., 1955.

Узнагароды

Дзяржаўная літаратурная прэмія Літвы (1938)
Сталінская прэмія першай ступені (1947 г., пасмяротна) — за зборнік вершаў «Мой край» (1946)
Ордэн Айчыннай вайны I ступені
народны паэт Літоўскай ССР (1954, пасмяротна)

Ушанаванне памяці

У Пензе, на доме № 7, што на вуліцы Карла Маркса, дзе Саламея Нерыс жыла ў 1941—1942 гадах, ўсталявалі мемарыяльную дошку.
У Каўнасе, у доме, дзе паэтка жыла ў 1938—1941 гадах, з 1962 года дзейнічае мемарыяльны музей Саламеі Нерыс (філіял Музей літоўскай літаратуры імя Майрониса)[4].
Імем паэткі названая вуліца ў Маскве[5], Каўнасе, Клайпедзе і Вільні.
У 1946 годзе імем Саламеі Нерыс названа школу (цяпер гімназія) у Вільні. 1974 года каля гімназіі пастаўлены помнік паэтцы.
Імем Саламеі Нерыс названы грузавы цеплаход.
У 1954 годзе выпушчана паштовая марка СССР, прысвечаная Саламеі Нерыс.

Зноскі

1 2 Нерис Саломея // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1974. — Т. 17 : Моршин — Никиш. — С. 510–511. Праверана 28 верасня 2015.
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
↑ За даними Архіву Комінтерну (Російський державний архів соціально-політичної історії, фонд 495 і наступні
↑ ДОМ-МУЗЕЙ САЛОМЕИ НЕРИС
↑ Саломеи Нерис улица (10 декабря 1974 года)

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Саламея Нерыс
Кароткая біяграфія і спіс апублікаваных твораў(недаступная спасылка)
Lithuanian Classic Literature Anthology: Salomėja Nėris
Salomėja Nėris Архівавана 31 студзеня 2009. (літ.)
Biography of Salomeja Neris Архівавана 28 жніўня 2005.
Salomėja Nėris Архівавана 4 сакавіка 2010. (фр.)
Poems by Neris Salomėja Архівавана 5 снежня 2010.