wd wp Пошук: ⬜

Гонёндз

Го́нёндз[1] (польск.: Goniądz; традыцыйная беларуская назва — Гонядзь) — горад у Польшчы, уваходзіць у склад Манецкага павета Падляскага ваяводства. Сядзіба вяскова-гарадской гміны Гонёндз. Знаходзіцца на захадзе этнаграфічнай тэрыторыі беларусаў[2]. Размешчаны ў паўночна-заходняй частцы Падляскага ваяводства, на ўскрайку Бебжаўскай катлавіны, у даліне ракі Бебжа. Праз горад праходзіць водны турыстычны шлях па рацэ Бебжа, які злучае Аўгустоўскую раўніну і Элцкае паазер’е з Наравам. Займае плошчу ў 4,28 км². Насельніцтва станам на 2005 год складае 1903 чалавекі.

Этымалогія назвы

Назва горада хутчэй за ўсё мае балцкае паходжанне. Нямецкія хронікі згадваюць пра даўнішнюю мяжу паміж балцкімі плямёнамі галіндаў і яцвягаў (судаваў). Мяжа паміж Галіндзіяй і Судовіяй праходзіла па рацэ Элк і далей па рацэ Бебжа. Іншыя даследчыкі звязваюць паходжанне тапоніма Гонёндз з балцкім племем голядзь[3].

Гісторыя

Першая пісьмовая згадка пра Гонёндз як горад Выскай зямлі Мазовіі датуецца 14 жніўня 1358 года.

2 снежня 1382 года мазавецкі князь Земавіт IV з братам Янушам I заклалі замак Тэўтонскага ордэна Вызна ў межах Ганёндзкага павета. 30 снежня 1401 — Земавіт IV заклаў свайму брату Янушу I, князю чэрскаму, Выскую зямлю разам з Ганёндзкім паветам. Назад Выскую зямлю з Ганёндзкім паветам Земавіт IV выкупіў у Вялікага магістра Тэўтонскага ордэна 29 студзеня 1402 года. Але 2 ліпеня 1402 гада вялікі магістр Тэўтонскага ордэна адмаўляе ў лісце Янушу I і Земавіту IV па факту перадачы вялікаму князю літоўскаму Вітаўту Ганёндзкага павета ў выніку далучэння яго да ВКЛ.

Вялікі князь літоўскі Вітаўт да 1430 года засноўвае і фундуе парафіяльны касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Святога Яна Хрысціцеля і Святой Агнешкі.

У 1501—1506 гадах Гонёндз знаходзіўся ва ўласнасці Міхала Глінскага, князя літоўскага, военачальніка і дзяржаўнага дзеяча, які вёў сваё паходжанне ад татараў ВКЛ. У 1499 стаў маршалкам ВКЛ і саветнікам караля. У 1506 перамог крымскіх татараў у бітве пад Клецкам. Ён быў памылкова абвінавачаны сваімі апанентамі ў спробе ўзначаліць Вялікае Княства Літоўскае, таму Жыгімонтам I Старым быў пазбаўлены свайго тытула. Забіў інтрыгуючага супраць яго ваяводу Яна Забярэзінскага. Ініцыяваў паўстанне і перайшоў на бок Масквы ў 1508 годзе, у выпадку чаго страціў сваю маёмасць у Рэчы Паспалітай.

Віленскі ваявода Мікалай Радзівіл у 1511 годзе пабудаваў у Ганёндзкім замку капліцу Тройцы, Маці Божай Марыі і Святых. 4 студзеня 1515 года Жыгімонт І перадае землі Ганёндзка-райгарадскія ва ўласнасць Мікалаю Радзівілу. 23 красавіка 1529 кароль надарыў свайго сына Жыгімонта Аўгуста лясамі, сенажацямі і пусткамі, прылеглымі да Ганёндзкіх наваколляў.

15 лютага 1547 года гораду было пададзена кульмскае права яго кіраўніком полацкім ваяводай Станіславам Давойнам з жонкай Петранелай.

У 1572 годзе Гонёндз уваходзіць у Кнышынскае староства. У 1573 годзе сойм зацвердзіў права і свабоды горада.

28 мая 1621 года ў горадзе адбыўся пажар. 7 сакавіка 1667 года сойм канстытуцыі стварае гарадскую раду. У 1669 годзе парафія Гонёндза ўваходзіць у склад Аўгустоўскага дэканата. 15 лютага 1676 года кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян III Сабескі надаў войтаўства ў Гонёндзе.

Станам на 1765 год у Гонёндзе налічвалася 243 будынкі і 1500 жыхароў. У 1775 годзе распачата будаўніцтва новага драўлянага касцёла. 8 верасня 1779 года ў Гонёндзе адбыўся пажар.

24 чэрвеня 1794 года падчас паўстання Тадэвуша Касцюшкі паўстанцкія аддзелы перамаглі ў бітве з прускімі войскамі пад Асаўцом і Клімашэўніцай. У 1795 годзе ў выніку III падзелу Рэчы Паспалітай Гонёндз адыходзіць Прускаму каралеўству; прускія ўлады анулёўваюць абавязковы да таго часу прывілей «de non tolerandis Judaeis», што паспрыяла значнаму прытоку яўрэяў, галоўным чынам так званых літвакоў. З прускага вопісу горада 1799 года вынікае, што з 1373 жыхароў Гонёндза 498 чалавек складаюць яўрэі.

У 1807—1915 гадах Гонёндз уваходзіць у склад Расійскай Імперыі. У 1860 годзе парафія налічвала 5054 асобы. У 1864 годзе пачалося будаўніцтва капліцы Святога Фларыяна на ўзгорку, ў вёсцы старых могілак шпіталя. Станам на 1897 год Гонёндз налічвае 3402 жыхары.

У час Першай сусветнай вайны частка горада была разбурана, з-та таго, што па рацэ Бебжа праходзіла лінія фронту.

26 верасня 1921 года адбыўся згарэў касцёл. 15 верасня 1924 года быў асвечаны новы касцёл, пабудаваны па праекце архітэктара Оскара Сасноўскага.

У верасні 1939 падчас першай нямецкай акупацыі ў Гонёндзе адбываюцца дзеянні антыяўрэйскага кірунку. У 1939—1941 гадах уваходзіць у склад БССР. 22 чэрвеня 1941 года Германія напала на Савецкі Саюз, савецкія ўлады пакінулі горад, у выніку чаго горад застаўся без улады, і як следства, прайшлі польскія акты рабаванняў, пагромаў і самасудаў над яўрэйскім насельніцтвам горада. У чэрвені — ліпень 1941 годзе нямецкія войскі закатавалі 116 жыхароў Гонёндза, у асноўным яўрэйскага паходжання. З 1941 па 1945 гады горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. 10 жніўня 1944 года немцы падарвалі дзве вежы і частку сцен касцёла, горад разбураны на 80 % з-за лініі фронту, якая зноў праходзіла па рацэ Бебжа.

20 верасня 1944 года Гонёндз быў перададзены Польшчы, якая ў рамках абмену насельніцтвам з СССР пачала праводзіць палітыку гвалтоўнага высялення беларусаў і ўкраінцаў[4]. 12 студзеня 1945 года савецкія войскі ўваходзяць у Гонёндз.

У 1945—1989 гадах горад уваходзіў у склад Польскай Народнай Рэспублікі. У 1955 годзе завершана аднаўленне касцёла. Станам на 30 снежня 1995 года насельніцтва горада складала 1907 жыхароў.

Архітэктура

• Капліца Святога Фларыяна
• Касцёл Святой Агнешкі
• Яўрэйскія могілкі
• Старыя каталіцкія могілкі

Геральдыка

Упершыню горад атрымаў уласны герб 15 лютага 1547 года паводле кульмскага права дзякуючы полацкаму ваяводзе Станіславу Давойну і яго жонцы Петранеле. На гербе намаляваны ў залатым полі чорны мядзведзь[5].

Зноскі

1. ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 236-2010 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Рэспублікі Польшча на беларускую мову». Гл. польска-беларускую практычную транскрыпцыю.
2. ↑ Як мяняліся межы У XX ст. Архівавана 8 красавіка 2009. // Алег Трусаў
3. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich // Tom II // strona 475.
4. ↑ Перадаў Польшчы // Spadchyna.org
5. ↑ Беларуская Палічка // А.Цітоў. Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх гарадоў. Мінск, 1998.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гонёндз
• Гонёндз на Radzima.org

Тэмы гэтай старонкі (7):
Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Катэгорыя·Населеныя пункты паводле алфавіта
Category:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D1%96 %D0%B7 %D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%96
Катэгорыя·Гонёндз
Катэгорыя·Гонёндз (гміна)
Катэгорыя·Населеныя пункты Манецкага павета
Катэгорыя·Гарады Падляскага ваяводства