Себеж (руск.: Себеж) — горад (з 1772 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Себежскага раёна Пскоўскай вобласці. Насельніцтва 6,7 тыс. чалавек (2005). Заснаваны ў 1414 годзе.
Горад размешчаны за 180 км ад Пскова, за 600 км ад Масквы, за 450 км ад Санкт-Пецярбурга на беразе Себежскага возера і возера Арано.
Рэльеф узгорысты. Непадалёк ад Себежа маецца значная гара «Уздыхалінка»[2].
Клімат пераходны ад умерана марскога да ўмерана кантынентальнага, з мяккай зімой і цёплым летам. Ападкаў найбольш выпадае ўлетку і рана ўвосень. Сярэдняя хуткасць ветру — 3,9 м/с, вільготнасць паветра — 78 %.
Першы пісьмовы ўспамін пра Себеж датуецца 1414 годам, калі яго здабыў вялікі князь Вітаўт, ідучы ў паход на Пскоў. Згодна з трактатам, паміж вялікім князем Казімірам і маскоўскім гаспадаром Васілём Васілевічам Цёмным Вялікае Княства Літоўскае страціла свой уплыў на Ноўгарад Вялікі і Пскоў, але захавала за сабою Себеж. У 1535 годзе маскоўскія войскі на чале з Васілём Шуйскім захапілі ваколіцы горада. Па загаду ваяводы на беразе Себежскага возера збудавалі замак, які атрымаў назву Новы Себеж, або Іван-горад. У 1536 годзе сам горад трапіў пад уладу Масквы.
Згодна з Дэулінскім перамір’ем (1618) Себеж вярнуўся да Вялікага Княства Літоўскага. Станам на 1619 год, паводле інвентара, тут было 9 вуліц, 6 цэркваў і манастыр[3]. 22 сакавіка 1623 года кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў гораду Магдэбургскае права і герб: «у блакітным полі постаць Самсона, які дужаецца з ільвом»[4]. З пачаткам Трынаццацігадовай вайны ў 1654 годзе маскоўскія войскі зноў захапілі Себеж, але ў 1661 годзе мясцовыя жыхары перадалі горад войску Вялікага Княства Літоўскага. Згодна з дамовай 1676 года Себеж вярнуўся ў склад Рэчы Паспалітай[3]. У канцы ХVII стагоддзя тут было 300 будынкаў[3].
У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) двойчы ў 1705 і 1707 гадах Себеж займалі расійскія войскі Пятра I. Станам на 1755 год горад налічваў 150 будынкаў.
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Себеж разам з большай часткай Полацкага ваяводства апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам павета Полацкага намесніцтва, з 1796 года Беларускай, з 1802 года Віцебскай губерні. У пачатку XIX стагоддзz тут існавала 5 скарбавых будынкаў (з якіх адзін быў мураваны), прыватных — 202 (3 мураваныя), крамаў — 2, столькі ж цэркваў і касцёл. У маі 1885 года ў горадзе здарыўся страшэнны пажар, які знішчыў каля 600 будынкаў.
З 1917 года Віцебская губерня ў складзе Заходняй вобласці, з 1918 года ў Заходняй камуне РСФСР. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў Беларускую ССР, дзе Себеж меў стаць цэнтрам павета («падраёна»), аднак 16 студзеня ЦК РКП(б) пастанавіў выключыць Віцебшчыну са складу рэспублікі. I Усебеларускі з’езд Саветаў, які прайшоў 2-3 лютага, прызнаў Віцебскую губерню часткай РСФСР.
З 1924 года ў Пскоўскай губерні. У 1926 годзе беларускія бальшавікі прасілі вярнуць Себеж у склад БССР, аднак Масква не задаволіла гэтую просьбу[5].
Раённы цэнтр Велікалуцкай акругі (1927—1930, 1935—1938) у складзе Ленінградскай вобласці (1927—1929) і Заходняй вобласці (1929—1935), Калінінскай вобласці (1935—1944).
У Другую сусветную вайну з 9 ліпеня 1941 года да 17 ліпеня 1944 года горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.
Раённы цэнтр Велікалуцкай вобласці (1944—1957), з 1957 года — Пскоўскай вобласці.
Вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, прадпрыемствы лясной, лёгкай і харчовай прамысловасці.