Панславі́зм — культурная і палітычная плынь сярод славянскіх народаў, у аснове якога ляжаць ідэя пра этнічную і моўнай супольнасці славян, неабходнасць іх палітычнага аб’яднання. Сфарміравалася ў канцы XVIII — 1-й палове XIX ст.
Паняцце «панславізм» было прапанавана ў Чэхіі Я. Геркелем у 1826 годзе. Палітычныя погляды большасці славянскіх народаў, ідэі Вялікай французскай рэвалюцыі і нямецкага рамантызму, славянскае нацыянальнае адраджэнне — фактары, якія прывялі да з’яўлення сярод заходніх і паўднёвых славян (Ё. Дамброўскі (чэх), П. Шафарык, Я. Колар (славакі), Л. Гай (харват), В. Караджыч (серб) і іншыя) ідэй славянскага адзінства і культурнай супольнасці. Поспехі Расійскай імперыі ў войнах супраць Турцыі і напалеонаўскіх войнах былі прычынай таго, што некаторыя са славянскіх дзеячаў сфарміравалі ідэі пра палітычнае і моўнае аб’яднанне славян пад уладай Расіі, лічачы, што гэта дапаможа славянскім народам у барацьбе супраць іншаземнай улады (Ё. Дамброўскі, Ё. Юнгман, Л. Гай і інш.). Некаторыя з іх пазней змянілі свае погляды (Л. Гай, Л. Штур, К. Гаўлічак-Бароўскі). Іншыя прыхільнікі панславізму, галоўным прадстаўніком якіх быў чэх Ф. Палацкі, выступалі за захаванне Аўстрыйскай імперыі і за ператварэнне яе ў федэрацыю славян, аўстрыйцаў і венграў.
Пасля ператварэння Аўстрыйскай імперыі ў Аўстра-Венгрыю (1867) Ф. Палацкі перагледзеў сваю канцэпцыю і браў удзел у арганізаваным расійскімі панславістамі Славянскім з’ездзе 1867 года ў Маскве. Сярод палякаў, якія знаходзіліся пад моцным уплывам рамантычнага патрыятызму і ідэй аднаўлення незалежнасці Польшчы, ідэі панславізму спарадзілі дзве плыні: прарасійскую (С. Сташыц, А. Цяшкоўскі) і антырасійскую (А. Міцкевіч, А. Тавяньскі, К. Брадзінскі). Астатнія лічылі, што галоўную ролю ў аб’яднанні славян мусіць мець Польшча.
Расійскія славянафілы ў 1840—1850-х — К. С. Аксакаў, А. С. Хамякоў, І. В. Кірэеўскі і іншыя — выступілі з ідэяй проціпастаўлення славянскага праваслаўнага свету з Расіяй на чале «хворай», бязвернай Еўропе. Сапернікі славянафілаў — заходнікі (П. Я. Чаадаеў, А. І. Герцэн) — не прызнавалі асаблівай ролі Расіі сярод славянскіх народаў. Паражэнне ў Крымскай вайне 1853—1856 гадоў, Польскае паўстанне 1863—1864 гадоў — гэтыя фактары выклікалі актывізацыю расійскіх панславістаў, якая вылілася ў правядзенні Славянскага з’езду (1867) у Маскве і дзейнасці славянскіх камітэтаў.
Панславянскія ідэі займалі важнае месца ў тэарэтычных пошуках І. С. Аксакава, М. Я. Данілеўскага, К. М. Леонцьева, навуковых распрацоўках вучонага-славіста У. І. Ламанскага. Найбольшую палітычную вагу панславізм меў у 1870-я гады, асабліва ў перыяд руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў, калі справа дайшла да рэальных знешнепалітычных дзеянняў. Шэраг прадстаўнікоў дзяржаўных узброеных сіл Расіі — князь У. Чаркаскі, генералы М. Р. Чарняеў, М. Д. Скобелеў, Р. А. Фадзееў — былі прыхільнікамі панславізму.
У канцы XIX ст. ідэі панпславізму страцілі папулярнасць. Яны адрадзіліся перад 1-й сусветнай вайной 1914—1918 гадоў у форме неаславізма (або неапанславізма). Расійскія неаславісты (галоўны дзеяч — граф У. Бобрынскі разам з дзеячамі іншых славянскіх краін (чэх К. Крамарж, славенец І. Грабар і інш.) правялі славянскі кангрэс у Празе (1906) і Сафіі (1910), каб дасягнуць міжславянскага збліжэння перад магчымай нямецкай пагрозай. Рэвалюцыйныя падзеі 1917 года на пэўны час пахавалі ідэі панславізма ў Расіі, бо іх асуджалі К. Маркс, Ф. Энгельс і У. Ленін.
З пачаткам 2-й сусветнай вайны (1939—1945) была адноўленая старая расійская палітыка датычна славян. У жніўні 1941 года ў Маскве быў створаны Усеславянскі камітэт. Славянскія камітэты ўзніклі ў ЗША, Вялікабрытаніі, Канадзе, ініцыятывай і ўдзелам камуністаў славянскага паходжання. Пасля I-га Усеславянскага з’езду ў Маскве ў 1946 годзе прайшоў славянскі кангрэс у Бялградзе, куды з’ехаліся дэлегаты з усіх славянскіх краін. Пасля абвастрэння адносін паміж Югаславіяй і СССР усе славянскія камітэты спынілі сваю дзейнасць.
«Ладко разумеў, да якой ступені няроўныя сілы, і ўскладаў надзеі на бацьку ўсіх славян, вялікага рускага цара, які, быць можа, пажадае працягнуць магутную руку на дапамогу прыгнечаным сынам». Жуль Верн «Дунайскі лоцман»