wd wp Пошук: ⬜

Галшка Гулевічаўна

Лізавета (таксама Галшка, Гальшка, Гельжбета ад польск.: Halszka, Halżbieta) Васільеўна Гулевіч, вядомая як Галшка Гулевічаўна (нар. каля 1575 або 1577—1642, Луцк, Валынь) — прадстаўніца старадаўняга ўкраінскага шляхецкага роду Гулевічаў[k 1], мецэнатка, фундатар Кіеўскага брацкага Богаяўленскага манастыра і Кіева-брацкай школы, ад якой вядзе гісторыю Кіева-Магілянская акадэмія. Завяшчала таксама грошы Луцкаму братэрству. Клапацілася аб развіцці духоўнасці і асветы. Праваслаўная святая.

Біяграфія

Да 1615 года

Паходзіла з уплывовага шляхецкага роду Гулевічаў, вядомага з XV стагоддзя, прадстаўнікі якога займалі розныя пасады на Валыні і іншых землях Рэчы Паспалітай, дасягалі высокіх царкоўных пасад, валодалі населенымі пунктамі. Верагодна паходзілі з Галіцыі [1].

Дзед Галшкі Гулявічоўны, Фёдар (Феадосій) Гулевіч, быў валынскім зямянінам, пазней пасвечаны ў праваслаўнага Луцкага і Астрожскага біскупа[1], меў пяць сыноў. Бацька Галшкі Васіль Гулевіч-Затурэцкі быў уладзімірскім падстарастам і валынскім войскам. Ад трох яго жонак, акрамя Галшкі, у яго былі сыны Андрэй, Міхаіл, Васіль і Бенедыкт, дачкі Марыя і Ганна. Галшка нарадзілася, верагодна, у яго вёсцы Затурці на Валыні ў 70-х гадах XVI стагоддзя[2][3][4].

У 1594 годзе Галшка выйшла замуж за Крыштафа Пацея, сына Іпація Пацея — Бэрэстэйскага земскага суддзі (1580—1588) і каштэляна (1588—1593), праваслаўнага епіскапа Уладзімірскага і Берасцейскага (з 1593), аднаго з галоўных ініцыятараў Берасцейскай уніі, пасля уніяцкага мітрапаліта Кіеўскага і Галіцкага. Пасля ранняй смерці мужа, Галшка Гулевічаўна выхоўвала дачку Кацярыну, у 1615 годзе аддала яе замуж за аршанскага харунжага Мікалая Млечка [2].

У 1601 ці 1602 годзе выйшла замуж другі раз за Стэфана Лозка, мазырскага маршалка. Галшцы на той момант было каля 30 гадоў, Стэфану — 60. Муж і жонка мелі сына Міхаіла, жылі ў сямейнай сядзібе ў Кіеве на Падоле, недалёка ад гарадской ратушы[2].

Дароўная

У канцы XVI — у пачатку XVII стагоддзяў на ўкраінскіх землях узнікаюць друкарні і школы. У іх падтрымку разгортваецца дабрачыннасць, да якой, як лічыцца, далучылася і Галшка[5][6].

14 кастрычніка 1615 склала і падпісала дароўную (фундуш), якая 15 кастрычніка была ўнесена ў кіеўскія гродскія кнігі. Такім чынам дароўная ўступіла ў юрыдычную сілу. У дароўнай яна адпісала свой дом з землямі ў Кіеву для заснавання новага манастыра, шпіталя і школы для дзяцей усіх саслоўяў. У дароўнай адзначалася:

Я, Галшка Гулевічаўна, жонка Яго Міласці пана Стэфана Лозкі, маршалка Мазырскага, са згоды Яго Міласці на ўсё наступнае, будучы здаровым целам і духам, ясна добраахвотна ўсведамляю ў гэтым сваім добраахвотным лісце што я, пастаянна жывучы ў старажытнай святой праваслаўнай веры Усходняй Царквы і палаючы пабожнай руплівасцю да яе, з любові і дабрыні да братоў маіх - рускага народа і дзеля выратавання душы яе з даўніх часоў намерылася чыніць дабро Царкве Божай... у паветах Кіеўскім, Валынскім і Брацлаўскім духоўна-свецкім дзяржавам: манахі, святары і дыяканы манаскага і свецкага сану, прамяністыя князі, знатныя паны, дваранства і ўсе іншыя чыны і статусы рускага народа.. .

Як і належыць, у дароўнай паказваліся межы дараванага маёнтка, размешчанага недалёка ад Кантрактовай плошчы. У дароўнай Галшку агаворвала прызначэнне ўкладу:

Усё пасеяна — у стаўрапійскі манастыр паспалітага жыцця ў чыне Васіля Вялікага, а таксама ў школу для дзяцей, як шляхецкіх, так і мяшчанскіх, і ў любы іншы лад жыцця пабожнага, які б <.. .> служаць для выхавання і навучання ветлівых дзяцей хрысціянскіх людзей, а разам з тым і карчмы вандроўнага духавенства <...> каб і манастыр, і школа, і ўвесь чын кіраваліся законам усходняй царквы грэчаскага абраду.

Дзякуючы ахвяраванню Галшкі Гулевічаўны ініцыятары Кіеўскага братэрства атрымалі сядзібу з зямлёй у Ніжнім Кіеве, то бок на Падоле, для заснавання манастыра і школы. Развіццём манастыра займаўся Пячэрскі манах, заснавальнік шэрагу манастыроў на ўкраінскіх землях Ісая Капінскі, імя якога згадвае Галшка у сваёй дароўнай. Школа магла размясціцца ў доме Галшкі Гулевічаўны і Стэфана Лозкі, аднак у самой дароўным аб будынку на «двары з пляцам» не згадана. Ахвяраваньнем сваёй сядзібы Галшка Гулевічаўна зрабіла магчымым адкрыцьцё Кіева-брацкай школы, якой пасля рэформы Пятра Магілы давялося адыграць важную ролю у гісторыі ўкраінскай адукацыі і культуры[2].

Арыгінал дароўнага дакумента гісторыкам невядомы, гэтак жа не выяўленыя копіі Галшкінай дароўнай XVII стагоддзя. Самы старажытны дакумент — гэта рукапісная копія з капіарыя Кіева-брацкага манастыра другой паловы XVIII стагоддзя, якая захоўваецца ў Цэнтральным дзяржаўным гістарычным архіве. Яго ў 1774 годзе Кіеўскі мітрапаліт Гаўрыіл перадаў Свяцейшаму сіноду разам з копіямі іншых дакументаў, якія захоўваліся ў Кіева-Магілянскай акадэміі. З гэтых копій кіеўскі мітрапаліт Яўген склаў зборнік, які захоўваўся да пачатку XX стагоддзя ў бібліятэцы Кіеўскай духоўнай акадэміі. Спіс з дароўнай упершыню быў апублікаваны ў 1846 годзе. Пазней ён неаднаразова перадрукоўваўся і аналізаваўся гісторыкамі (напрыклад, у працах Віктара Аскачэнскага[7], Сцяпана Голубева[8], Мікалая Мухіна[9], Фёдара Цітова[10].

Даследчык Максім Яраменка [uk] адзначыў, што да сярэдзіны XVIII стагоддзя заснаванне акадэміі звязвалі не з ёй, а з мітрапалітам Пятром Магілай і гетманам Пятром Сагайдачным. Пра Галшку ўпершыню «узгадалі» у сярэдзіне 1760-х гадоў, калі прафесара акадэміі сутыкнуліся з праблемай — імкненнем казацкай старшынскай эліты кардынальна рэфармаваць акадэмію, ператварыўшы яе ва ўніверсітэт. Сваё ўмяшанне ў справы ўстановы, якая знаходзілася ў царкоўнай юрысдыкцыі, казакі тлумачылі тым, што яго заснаваў Сагайдачны. Гэта прымусіла магілянцаў звярнуцца да больш глыбокіх пошукаў сваіх каранёў, адным з вынікаў гэтага і стала з’яўленне ў гісторыі Кіеўскай акадэміі фігуры Галшкі, як заснавальніцы школы. Гісторыя з дароўнай магла дапамагчы даказаць, што акадэмія была заснавана не гетманам, што яе заснавальнікамі былі не казакі, а высакародная дама. Яраменка таксама звярнуў увагу на тое, што няма ніякіх доказаў, акрамя запэўнівання прафесараў, што арыгінальная дароўная фігуравала ў нейкіх справах, якія патрабавалі прыцягнення дакументаў акадэміі і брацкага манастыра[11].

Вяртанне ў Луцк

Пасля смерці другога мужа, у 1618 годзе, Галшка Гулевічаўна стала апекуном свайго сына. Міхаіл стаў уладальнікам бацькоўскага Рожава пасля 1628 года[12]. Пакінуўшы ўсе маёнткі свайму сыну, Галшка Гулевічаўна вярнулася ў Луцк, дзе прайшлі апошнія гады яе жыцця. Захаваліся дакументы аб судова-зямельных справах Галшкі, аб маёнтках, пра тое, што сын Міхаіл перайшоў у каталіцтва. У Луцку Галшка Гулевічаўна актыўна ўдзельнічала ў жыцці Луцкага Крыжа-Узвіжанскага братэрства, а ў 1641 годзе — незадоўга да смерці — склала завяшчанне, у якім завяшчала амаль усе свае сродкі і тыя, што ёй запазычылі, на патрэбы Луцкага брацкага манастыра і яго царквы[13].

Галшка Гулевічаўна памерла ў 1642 годзе. Пахавана ў крыпце Луцкай брацкай Крыжаўзвіжанскай царквы[2].

Дом Галшкі ў Кіеве

На думку даследчыцы Зоі Хіжняк, школа, якую фінансавала Галшка Гулевічаўна, магла размясціцца непасрэдна ў доме, які належаў Галшцы. Даследчыкі Юрый Ласіцкі і Ларыса Талочка лакалізуюць «Камяніцу» Галшкі Гулевічаўны на месцы Благавешчанскай царквы і кухарні брацкага манастыра, якія з наступнымі перабудовамі захаваліся да нашых дзён, размешчаны на Падоле на тэрыторыі Нацыянальнага універсітэта «Кіева-Магілянскай акадэміі» па адрасе вуліца Рыгора Скаварады, 2[14][15]. На думку даследчыкаў, дом з’яўляецца тыповым узорам ўкраінскай архітэктуры XVI стагоддзя — домам «на дзве паловы». Будынак — цагляны, атынкаваны, са скляпеністым склепам, прамавугольны ў плане. Аднак археалагічнае вывучэнне «кухні» не выявіла будаўнічых матэрыялаў старэй XVI—XVII стагоддзяў, яго падмурак і сцены выкладзеныя з аднолькавай чырвонай цэглы[16].

Памяць

Барэльеф Галшкі Гулевічаўны на Крыжаўзвіжанскай царкве ў Луцку.

Адзін з юнацкіх пластунскіх куранёў станіцы Трускавец названы імем Галшкі Гулевічаўны[17].
1992 год — усталяваны барэльеф Галшкі Гулевічаўны на фасадзе Стараакадэмічнага корпуса Кіева-Магілянскай акадэміі[18].
Пасля смерці Галшкі Гулевічаўны не засталося ніводнага яе жывапіснага або графічнага партрэта. Па ініцыятыве мужа і жонкі Наталлі і Івана Даніленка са Злучаных Штатаў Амерыкі ў 1997 годзе ў Нацыянальным універсітэце «Кіева-Магілянская акадэмія» быў праведзены конкурс на стварэнне ўяўнага партрэта Галшкі Гулевічаўны, удзельнікі якога прадставілі свае творы на выставе «вобраз жанчыны — вобраз нацыі». У конкурсе прынялі ўдзел каля 30 мастакоў, сярод якіх прафесійныя майстры і студэнты Кіева-Магілянскай акадэміі[19].
1999 год — уведзеная ў абарачэнне марка «Галшка Гулевічаўна» з серыі «слаўныя жанчыны Украіны» аўтарства Аляксея Штанко [uk][20] .
2001 год — па ініцыятыве Саюза украінак [uk] на сцяне Крыжаўзвіжанскай царквы ў Луцку усталяваная мемарыяльную дошку ў гонар Галшкі Гулевічаўны[21].
2007 год — старажытную Армянскую вуліцу Луцка перайменавалі ў гонар Галшкі[22].
2015 год — Нацыянальным банкам Украіны ўведзена ў зварот манета наміналам 2 грыўны, прысвечаная Галшцы Гулевічаўне[23]
2015 год — быў уведзены ў зварот паштовы блок «Нацыянальны універсітэт „Кіева-Магілянская акадэмія“. 400 гадоў» выраблены Укрпоштай. На марцы намаляваная Галшка Гулевічаўна ў коле спудзееў Кіева-Магілянскай акадэміі, а таксама іншых дзеячаў акадэміі. Аўтар — Мікалай Качубей[24].
15 кастрычніка, дзень падпісання дароўнай, з’яўляецца акадэмічным святам Нацыянальнага універсітэта «Кіева-Магілянскай акадэміі» — Днём акадэміі. Ад гэтай падзеі універсітэт вядзе сваю храналогію[25][26].

Кананізацыя

22 лістапада 2021 года Галшка Гулевічаўна была кананізавана як святая, Святы Сінод Праваслаўнай Царквы Украіны падаў блаславенне на мясцовае шанаванне Галшкі ў епархіях на тэрыторыі гістарычнай Валыні і ў Кіеве[27]. 3 лютага 2022 Праваслаўная Царква Украіны здзейсніла прылічэнне Галшкі Гулевічаўны да ліку святых як святой праведнай Лізаветы Гулевіч. Днём святкавання ўстаноўлена 18 верасня (5 верасня па старым стылі)[28]. Член Сінадальнай камісіі па пытаннях кананізацыі святых, протаіерэй Віталь Клос, назваў Галшку прыкладам рэўнасці вызнання праваслаўнай веры, следствам чаго з’яўляецца яе мецэнацтва[29].

У літаратуры

У 1930-х гадах Зінаіда Тулуб прыступіла да напісання гістарычнага рамана «Людаловы», які выходзіў таксама ў скарочанай версіі пад назвай «Сагайдачны». Галшка і яе сын з’яўляюцца героямі першага тома рамана[30].
1968 год — выйшла кніга Сяргея Плачынды «Неапалімая купіна», дзе таксама мастацка асэнсоўваецца фігура Галшкі Гулевічаўны.
1992 год — выйшаў раман украінскай пісьменніцы Аляксандры Багданавай «Каханая патрыярха», дзе Галшка з’яўляецца лірычнай гераіняй[31].

Заўвагі

↑ Не блытаць з Ганнай Гулевічаўнай, пляменніцай Галшкі, якая была замужам за братам Сцяпана Лозкі і таксама жыла на Кіеўшчыне.

Зноскі

1 2 Тесленко, 2004, с. 249—250
1 2 3 4 5 Брюховецький, Хижняк, 2001, с. 159–160
↑ Щербак, 2004, с. 250
↑ Лозко, 2015
↑ Осока, 2016
↑ Ільченко, 2010
↑ Аскоченскій, 1856, с. 71—74
↑ Голубевъ, 1886, с. 233–254
↑ Мухинъ, 1893, с. 10—21
↑ Тітов, 1924, с. 71—74
↑ Яременко, 2009, с. 18–44
↑ Літвін, 2016, с. 266
↑ Метліцька, 2008
↑ Лосицкий, Толочко, 1982, с. 25
↑ Лосицкий, Толочко, 2014, с. 50—57
↑ Попельницька, 2003, с. 101
↑ Трускавецький курінь ім “Єлисавети Гулевичівни”(укр.) . Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2020.
↑ Меморіальна дошка Галшці Гулевичівні(нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 20202020-04-13. Праверана 13 красавіка 2022.
↑ Галшка Гулевичівна: портрети та образи (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 03-03-2020.
↑ Штанко Алексей - Сайт художника - Работа ““Галшка Гулевичевна”, почтовая марка из серии “Выдающиеся женщины Украины” “ (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 26 снежня 2019.
↑ Луцьк у пам’ятниках і пам’ятних знаках. Історичні події та постаті. http://resource.history.org.ua/cgi-bin/eiu/history.exe?C21COM=2&I21DBN=ELIB&P21DBN=ELIB&Image_file_name=book/0013730.pdf. Retrieved on 1 листопада 2020. Архівавана 23 студзеня 2022.
↑ У Луцьку перейменували 5 вулиць: Кузнєцова на Шухевича, Червоноармійську - на УПА(укр.) . Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2020.
↑ Про введення в обіг пам’ятної монети “Галшка Гулевичівна”. http://irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF/Vnbu_2015_3_26.pdf.
↑ Введення в обіг поштового блоку «Національний університет «Києво-Могилянська академія». 400 років»»| УКРПОШТА(укр.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 20202020-03-03. Праверана 13 красавіка 2022.
↑ Історія академії: КМА - 400 років(укр.) . Архівавана з першакрыніцы 29 жніўня 2018.
↑ Хроніка становлення та відродження(укр.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 20202020-04-13. Праверана 13 красавіка 2022.
↑ Офіційне повідомлення про засідання Священного Синоду 22 листопада 2021 р.(укр.) . Православна церква України (22 лістапада 2021). Архівавана з першакрыніцы 23 лістапада 2021.
↑ ПЦУ канонізувала нових святих(укр.) . Духовний Фронт України (4 лютага 2022). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2022.
↑ Фундаторка та благодійник Могилянки стали святими - Новини Києва | Big Kyiv(укр.) . Великий Київ (25 снежня 2021). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2022.
↑ Зинаїда Тулуб - В єзуїтських тенетах (нявызн.). www.myslenedrevo.com.ua. Архівавана з першакрыніцы 31 жніўня 2021.
↑ Богданова А. Возлюбленная патриарха: істор. роман. — Симферополь: МП «Дар», 1992—311 с.

Літаратура

Аскоченскій В. И. Кіевъ с древнѣйшимї его училищемъ Академіею (нявызн.) . — Кіевъ: Въ Университетской типографіи, 1856. — Т. 1. — 566 с.
Голубевъ С. Т. К биографии Елизаветы Васильевны Гулевичивны (ru-old) // Труды Киевской духовной академии. — 1886. — С. 233–254.
Ільченко О. Біля витоків благодійності: діяльність Галшки Острозької і Галшки Гулевичівни в розбудові освітньої галузі України(укр.) // Педагогічні науки. — 2010. — С. 130—138. — ISSN 2312-5993.
Літвін, Генрик. З народу Руського. Шляхта Київщини, Волині та Брацлавщини (1569—1648) (укр.) / Переклад з польської Лесі Лисенко. — Київ: Дух і Літера, 2016. — С. 616. — ISBN 978-966-378-430-4.
Лозко Г. С. Галшка. Лозки та Гулевичі в XV – XVII ст. : Історичний нарис (укр.) . — Тернопіль: Мандрівець, 2015. — 14 с.
Лосицкий Ю. Г., Толочко Л. Памятник каменного зодчества // Строительство и архитектура. — 1982. — С. 25.
Лосицкий Ю. Г., Толочко Л. Поварня Братського монастиря : питання атрибуції(укр.) // Пам’ятки України: історія та культура. — 2014. — С. 50—57. — ISSN 0131-2685.
Метліцька, Людмила Постаті: Галшка Гулевичівна(укр.) // Гетьман. — 2008.
Мухинъ Н. Ф. Кієво-братскій училищный монастырь: историческій очеркь (писано на Евгеніе-Румянцевскую премію) (нявызн.) . — Кіевъ: Типографія Г.Т. Корчакь-Новицкаго, 1893. — 410 с.
Осока Сергій Олександрович Галшка Гулевичівна: до меценатства – через боротьбу(укр.) // Повага. — 2016.
Попельницька Олена Олексіївна. Історична топографія київського Подолу XVII – початку XIX ст. (укр.) . — Київ: Стилос, 2003. — 304 с. — ISBN 966-8518-03-9.
Тесленко Ігор Анатолійович. Гулевичі // Енциклопедія історії України (укр.) / Главный редактор В. А. Смолій. — Київ: Наукова думка, 2004. — Т. 2. — С. 249—250. — 518 с. — ISBN 966-00-0425-7.
Тітов Ф. І. Стара вища освіта в Київській Україні 16-поч.19 в (укр.) . — Київ: Друкарня Української академії наук, 1924. — 433 с.
Щербак Віталій Олексійович. Гулевичівна Єлизавета (Галшка) Василівна // Енциклопедія історії України (укр.) / Главный редактор В. А. Смолій. — Київ: Наукова думка, 2004. — Т. 2. — С. 250. — 518 с. — ISBN 966-00-0425-7.
Пам’ять про Галшку Гулевичівну в Києво-Могилянській академії у XVIII столітті: пригадування чи вигадування?(укр.) // Київська Академія. — 2009. — С. 18–44. — ISSN 1995-025X.
Гулевичівна Галшка (Єлизавета) Василівна // Києво-Могилянська академія в іменах. XVII—XVIII ст. (укр.) / відп. ред. В. С. Брюховецький, упоряд. З. І. Хижняк. — Київ: Видавничій дім «КМ Академія», 2001. — 367 с. — ISBN 966-518-132-7.

Спасылкі