wd wp Пошук: ⬜

Зміцер Жылуновіч

Цішка Гартны, сапр.: Зміцер (Змітро) Хведаравіч Жылуновіч (23 кастрычніка 1887, м. Капыль, Слуцкага павета Мінскай губерні, цяпер Капыльскі раён Мінскай вобласці — 11 красавіка 1937, Магілёў, псіхлячэбніца) — беларускі пісьменнік, паэт і перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч. Акадэмік АН БССР (1928)[1].

Біяграфія

Паходзіць з сялян. У 1905 годзе скончыў двухкласную школу ў Капылі. Працаваў рамеснікам-гарбаром у Капылі, Літве, Украіне.

Удзельнік рэвалюцыі 1905—1907[1], з 1906 член Капыльскай арганізацыі РСДРП[1]. Ствараў рукапісныя часопісы.

У траўні 1913 года пачаў працу на заводзе «Вулкан» у Санкт-Пецярбургу. У 1914 годзе пераходзіць на завод «Айваз». Быў удзельнікам культурна-выдавецкай суполкі «Знание(руск.) бел.».

З лютага па снежань 1918 — сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыята[1]. Рэдактар першай беларускай бальшавіцкай газеты «Дзянніца(бел. (тар.)) бел.». З кастрычніка 1918 прыняты ў РКП(б). Аўтар маніфеста аб утварэнні Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь, з 1 студзеня 1919 па 3 лютага 1919 старшыня Часовага ўрада яе.

У 1919—1920 — сакратар газеты «Красная звезда» (Харкаў), палітработнік на Паўднёвым фронце Чырвонай Арміі. Потым — літаратурны супрацоўнік у штабе Заходняга фронту (у Смаленску). З 1920 года — сакратар і адказны рэдактар газеты «Савецкая Беларусь».

З 1921 жыве ў Мінску. Узначальваў Дзяржвыдавецтва БССР і Цэнтральны архіў БССР, працаваў намеснікам наркама асветы і старшынёй Галоўмастацтва БССР, з’яўляўся членам прэзідыума Інбелкульта і навуковым сакратаром камісіі па вывучэнні рэвалюцыйнага руху на Беларусі[1].

У сакавіку 1922 наведаў Берлін, наладзіў выданне беларускіх падручнікаў і мастацкіх кніг. За два месяцы было надрукавана 10 назваў агульным накладам 138 500 экзэмпляраў (у тым ліку кніга паэзіі «Песьні працы і змаганьня» і першая частка рамана «Сокі цаліны» Гартнага). У красавіку 1922 узначаліў беларускае кааператыўнае выдавецтва «Адраджэнне», выпусціўшае за адзін год 14 кніг. Неўзабаве выдавецтва было абвінавачана ў «нацыянал-шавінізме» і было пераназвана, як «Савецкая Беларусь». У снежні выдавецтва выпусціла № 1 часопіса «Полымя», рэдактарам якога стаў Жылуновіч[2]. У гэтым жа годзе разам з часткай іншых творцаў пытае дазволу на стварэнне беларускай літаратурнай арганізацыі «Вір». Статут «Віру» зацверджаны не быў.

У 1925 зноў ездзіў да Берліну з мэтай удзелу ў Другой Усебеларускай канферэнцыі. У 1927 годзе разам з Купалам, Чаротам і Зарэцкім наведаў Польшчу і Чэхію, выступіў перад беларусамі Варшавы[3].

Ініцыятар стварэння літаратурнай арганізацыі «Полымя»[4]. Член ЦВК БССР у 1920—1931. Акадэмік БелАН з 1928. Удзельнік Саюза пісьменнікаў СССР з 1934. У 1934—1936 працаваў у Інстытуце гісторыі БелАН.

Рэпрэсіі

Выключаны з ВКП(б) 16.1.1931 з фармулёўкай «за сувязь з <…> нацдэмаўскімі і фашысцкімі элементамі». Арыштаваны 15.11.1936, пераведзены (7.4.1937) у Магілёўскую псіхіятрычную лячэбніцу, дзе і памёр (па афіцыйнай версіі ад гангрэны лёгкіх; па іншых звестках — скончыў жыццё самагубствам)[5].

Пахаваны на ўскраіне Пячэрскага парку ў Магілёве. На выяўленым месцы пахавання 11.4.1989 устаноўлены помнік. Рэабілітаваны ў грамадзянска-прававых адносінах 15.10.1955. Цалкам (палітычна) рэабілітаваны 10.9.1987.

Сям’я

Жонка — Жылуновіч Надзея Сцяпанаўна (народжаная ў верасні 1894 г. у Ленінгpадзе ў сям’і рабочага). 8.10.1938 асобай нарадай пры НКВД асуджана як «член сям’і здрадніка радзімы» і «саўдзел у антысавецкай дзейнасці» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баpовічы Ленін­гpад­скай вобл. Далейшы лёс невядомы. Рэабілітавана 17.6.1966 Вярхоўным судом БССР.

Дачка Галіна нарадзілася 21.2.1917 у Ленінгpадзе. Член ВЛКСМ, паступіла ў Мін­скі медыцынскі інстытут. 25.8.1937 у Мінску арыштавана, 8.10.1938 асобай нарадай пры НКВД разам з маці асу­джана за «неданясенне» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баpовічы Ленінгpадскай вобл. Пасля вызвалення жыла ў Беларусі. Рэабілітавана 17.6.1966 Вярхоўным судом БССР.[6] Беларускі мовазнавец (беларуская, руская мовы), кандыдат філалагічных навук, складальнік зборніка ўспамінаў пра Цішку Гартнага.

Творчасць

Друкавацца пачаў з 1908 — верш «Бяздольны» ў газеце «Наша ніва». Выступаў як паэт, празаік, драматург, публіцыст, даследчык гісторыі беларускай літаратуры, крытык.

У 1912 газета «Правда» змяшчае некалькі вершаў і нарыс, прысвечаны працаўнікам. Першая кніга «Pieśni» (Песні) выйшла ў 1913[1].

Цішка Гартны — пачынальнік рабочай тэматыкі ў беларускай паэзіі і прозе. У рамане «Сокі цаліны» (нап. 1914—1929) паказаў шляхі фарміравання характару рэвалюцыйнага змагара, узняў некранутыя пласты народнага жыцця, разгарнуў шырокія малюнкі заводскіх будняў, стварыў яскравыя вобразы сялян-местачкоўцаў. У зборніках апавяданняў «Трэскі на хвалях» (1924) і «Прысады» (1927) адлюстравана разбуджаная рэвалюцыяй беларуская вёска. У творах Цішкі Гартнага заўважаўся паварот ад аднабаковай рамантызацыі і лірыка-эмацыянальнага ўспрыняцця грамадзянскай вайны да рэалістычнага паказу канкрэтнага чалавека і яго псіхалогіі[7]. У рамане «Перагуды» (1935) паказаў вёску ў перыяд калектывізацыі. У зборніку «Узгоркі і нізіны» (1928) — даследаванні творчасці Я. Купалы, Я. Коласа, М. Чарота, А. Гурло.

Ц. Гартны пераклаў на беларускую мову першую кнігу рамана А. Фадзеева «Апошні з удэге» (Мн.. 1932), пачаў перакладаць «Мёртвыя душы(руск.) бел.» М. Гогаля[8].

Крытыка і прызнанне

Вось як адзначыў творчасць Цішкі Гартнага Янка Купала:

Цішка не «майструе вершаў», а пяе, пяе ўсёй сваёй набалелай душой, усім сваім сэрцам гарачым, кіпучым. Нойдзеце тут і галубіныя песні кахання, і сумныя жальбы, і смелыя жаданні, і ва ўсім чуваць песняра праўдзівага, вынасіўшага кожнае слова ў сваіх набалелых грудзях. Агляд кніг (1913)

Цішка Гартны мог стаць першым Народным паэтам Беларусі — у 1923 пленум ЦК КП(б)Б пастанавіў надаць яму такое званне. З невядомых прычын пастанова не была зведзена ў жыццё[5].

Творы Гартнага перакладаліся на рускую, украінскую і іншыя мовы[1].

У 2000 годзе ў Капылі перад Капыльскім раённым краязнаўчым музеем устаноўлены помнік Цішку Гартнаму (скульптар Уладзімір Бандарэнка)[9].

Яго імем названы вуліцы ў Мінску, Капылі.

Бібліяграфія

Прыжыццёвыя кнігі

• Песьні (1913)
• Хвалі жыцьця (1918) — п’есы
• Песьні працы і змаганьня (1922)
• Сокі цаліны (1922)
• Трэскі на хвалях (1924) — апавяданні
• Сацыялістка (1924) — п’есы
• Урачыстасьць (1925)
• Дзьве сілы (1927) — п’есы
• Прысады (1927) — п’есы, апавяданні
• Узгоркі і нізіны (1928) — зборнік літаратурна-крытычных артыкулаў
• На новым месцы (1930) — зборнік аповесцяў
• Гаспадар (1930)
• Зялёны шум (1931)
• Гоман зарніц (1932)
• Наступ на горны (1932) — вершы, апавяданні
• Збор твораў у 4 тамах (1929—1932)

Пасмяротныя выданні

• Вершы. Мн., 1967;
• Зб. тв: У 4 т. Мн., 1987—1989. т. 1-3;
• Насустрач сонцу: Выбр. апавяданні. Мн., 1978.
• Выбраныя творы / уклад. прадм. і камент. Серафіма Андраюка. — Мінск: Беларус. навука, 2012. — 604 с. (Беларускі кнігазбор, том 60). ISBN 978-985-08-1411-1.

Зноскі

1. 1 2 3 4 5 6 7 Гартный Тишка // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 139-140. — 737 с.
2. ↑ М. В. Нікалаеў і інш. Гісторыя беларускай кнігі. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2011. — Т. 2. Кніжнасць новай Беларусі. — С. 195-199. — 436 с. — 5 800 экз. — ISBN 978-985-11-0599-7.
3. ↑ Янка Купала. Поўны збор твораў у 9 тамах // . — Мінск: Мастацкая літаратура, 2002. — Т. 8. — С. 110. — 462 с. — 5 800 экз. — ISBN 985-02-0551-2.
4. ↑ Статут арганізацыі быў зацверджаны ў 1928 годзе.
5. 1 2 Янка Купала. Поўны збор твораў у 9 тамах // Каментарная частка / Аўтары каментароў: С. В. Забродская, Э. А. Золава, Т. Р. Строева, А. І. Шамякіна. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2003. — Т. 9, кніга 1. — С. 616. — 686 с. — 5 800 экз. — ISBN 985-02-0552-0.
6. ↑ ГАРТНЫ Цішка
7. ↑ БЭ ў 18 т. Т. 5
8. ↑ Збор твораў. У 4 т. / Аўт. прадм. С. Александровіч. — Мн.: Маст. літ., 1987. — Т. 1: Вершы, 1909-1935. Апавяданні 1909-1927. — С. 28. — 438 с. 3 л. іл., 1 л. партр. с.
9. ↑ «Тым, што пайшлі паміраць, каб жыла Бацькаўшчына»

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5), ISBN 985-11-0035-8.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
  • Клачко А. М. Цішка Гартны: (Крытычна-біяграфічны нарыс). Мн., 1961;
  • Ялугін Э. Без эпітафіі: Дакументальная аповесць. Мн., 1989;
  • Успаміны пра Цішку Гартнага : зборнік / складальнікі : Г. Д. Жылуновіч, С. Х. Александровіч. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1984. — 173 с.
  • ЭГБ, т. 3;
  • Возвращенные имена.
  • Мяснікоў, А. Ф. Сто асоб беларускай гісторыі. — Мінск: «Літаратура і мастацтва», 2009. — 344 с. — ISBN 978-985-6720-61-4

Спасылкі

	Зміцер Жылуновіч у Вікікрыніцах
	Зміцер Жылуновіч на Вікісховішчы

• ЖЫЛУНОВІЧ Зміцер Хведаравіч
• Апавяданні Цішкі Гартнага на bellib.by(недаступная спасылка)
• Найлепшы верш Цішкі Гартнага? Архівавана 15 красавіка 2012. (артыкул Ю. Пацюпы)
• Зміцер Жылуновіч у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)

Тэмы гэтай старонкі (28):
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без нумароў старонак
Пахаваныя ў Беларусі
Вікіпедыя:Запыты на пераклад з рускай
Артыкулы са спасылкамі на Вікікрыніцы
Вікіпедыя:Артыкулы з непрацоўнымі спасылкамі
Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі
Памерлі ў Магілёве
Беларускамоўныя пісьменнікі
Памерлі 11 красавіка
Памерлі ў 1937 годзе
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без назвы артыкула
Кіраўнікі ўрада БССР
Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
Сябры літаратурнага аб’яднання Полымя
Члены КПСС
Члены Цэнтральнага бюро КП(б)Б
Зміцер Жылуновіч
Асобы
Нарадзіліся 23 кастрычніка
Палітыкі Беларусі
Члены ЦВК БССР
Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара
Нарадзіліся 4 лістапада
Вікіпедыя:Запыты на пераклад з тарашкевіцы
Члены Беларускага нацыянальнага камітэта (Мінск)
Нарадзіліся ў Капылі
Пісьменнікі паводле алфавіта
Нарадзіліся ў 1887 годзе