wd wp Пошук: ⬜

Звычайны зімародак

Зімародак звычайны (Alcedo atthis) — птушка сямейства зімародкавых атрада ракшападобных.

Апісанне

Крыху большы за вераб’я. Даўжыня крыла 7-8 см, вага 25-45 грамаў, даўжыня птушкі 18—19 см.

Апярэнне яркае: зверху блакітна-зялёнае, надхвосце («сядло») бліскуча-блакітнае, шырокая паласа ад дзюбы праз вока да патыліцы і горла — вохрыста-белаватая, ніз інтэнсіўна ржава-рыжы. Галава вялікая, дзюба доўгая і прамая, крылы і хвост кароткія. Дзюба чорная, ногі чырвоныя.

Самец і самка аднолькавыя па афарбоўцы, але самцы крыху буйней і ярчэй. Перамяшчаецца толькі з дапамогай крылаў, паколькі лапкі кароткія і не прызначаныя для працяглага перамяшчэння. Апярэнне зімародка зблізу цьмянае; яго яркасць дасягаецца за кошт праламлення святла пёрамі. Зімародкі любяць адзіноту, убачыць іх — рэдкасць.

Голас — перарывісты піск «цііп-цііп-цііп». Працягласць жыцця прыкладна 15 гадоў.

Пашырэнне і экалогія

Від уключае 6 падвідаў, распаўсюджаных у Еўразіі (да Паўднёвай Скандынавіі і Санкт-Пецярбурга), на паўночным захадзе Афрыкі (да Сахары), у Інданэзіі і Новай Зеландыі, на Новай Гвінеі і Саламонавых астравах. Ёсць аселыя і пералётныя падвіды. У Італіі гняздуецца каля 5000-10000 пар.

У Беларусі сустракаецца па ўсёй тэрыторыі, але нераўнамерна. Адзначаны на рацэ Ушача [1].

У Расіі сустракаецца ў лесастэпавай і стэпавай частках Сярэдняй Сібіры: ля Ачынска, Канска, Красноярска, Мінусінска, Новасібірска, Томска ў Паўладарскай вобласці (Казахстан), у вярхоўях Енісея і ўздоўж яго прытокаў Абакан, Туба(руск.) бел., у нізоўях Кебежа(руск.) бел., на Мажарскіх азёрах, а таксама па рацэ Чуне(руск.) бел. (басейн Ангары). Найбольш паўночны пункт гнездавання — рака Верхні Імбак(руск.) бел.. Сустракаецца ля вёскі Пагодаева і ля сяла Варагова.

Акрамя гэтага распаўсюджаны ва Украіне: уздоўж рэчышча Дзясны, заўважаны таксама на рацэ Мертвавод(укр.) бел., Чырвонааскольскім вадасховішчы(укр.) бел. і нізоўях ракі Аскол. Заўважаны гнёзды ў залівах у Днепрапятроўску, Запарожжы. Таксама зімародак у апошні час часта сустракаецца на паўднёвым захадзе Крыму (Балаклава, Блакітная бухта(укр.) бел., у 2012 годзе быў заўважаны на мысе Фіялент(укр.) бел. у Севастопалі).

Месцы пражывання: рэкі, старарэччы, значна радзей азёры, каналы з стромкімі і абрывістымі берагамі, парослымі дрэўна-хмызняковай і травяністай расліннасцю. У зімародка вельмі строгія патрабаванні да жыцця: чысты вадаём з праточнай вадой (не дробны, але і не глыбокі), абрыў і зарослыя берага. Зімародкі не любяць блізкага суседства з іншымі птушкамі. Колькасць зімародка ў цяперашні час скарачаецца з-за гаспадарчай дзейнасці чалавека.

Асаблівасці біялогіі

Размнажэнне

У месцах гнездавання з’яўляецца звычайна ў першай дэкадзе красавіка.

Зімародкі манагамныя, хоць сярод самцоў сустракаюцца такія, якія заводзяць некалькі сем’яў. Каб стаць парай, самец падае самцы злоўленую рыбку. Калі самка прыме дар, то прапанова прынята. Пара ствараецца толькі на цёплы час года. Узімку зімародкі разлятаюцца паасобку, але вясной вяртаюцца да старога гнязда, дзе і ўз’ядноўваюцца пара.

У шлюбны перыяд зімародкі могуць спарвацца ў паветры, кружачыся адзін вакол аднаго. Падчас такіх шлюбных танцаў самец корміць сваю выбранніцу. А пасля спарвання самец бярэцца за выкопванне гнязда.

Гнездавы перыяд расцягнуты. Гнёзды ў глыбокіх норах. Іх зімародкі капаюць у стромкіх берагавых адхонах, у непасрэднай блізкасці ад вадаёма. Адтуліна ўтоена галінамі дрэў або хмызнякоў, каранямі, каб да нары не мог падабрацца ні адзін з патэнцыйных драпежнікаў. Адлегласць паміж гнёздамі — ад 0,3 да 1 км і больш. Нара гарызантальная, даўжынёй 0,3-1 м. Рыццём нары пара занятая больш за тыдзень. Калі на шляху сустракаецца перашкода, то зімародкі кідаюць гэтую нару і прыступаюць да рыцця новай. Нара завяршаецца гнездавой камерай-пашырэннем. Подсцілу ў гняздзе няма. Але калі гняздо старое, то на падлозе утвораецца пласт лускі, рыбіных костачак і іншых харчовых рэшткаў. У гэтым пласце развіваюцца лічынкі мух.

Поўныя свежыя кладкі з 5—8 белых (у цэлым ад 4 да 11) з бляскам яек памерамі 21,8 x 18,4 мм трапляюцца з сярэдзіны мая да канца першай дэкады чэрвеня. Наседжваюць абедзве птушкі 19—21 суткі.

Птушаняты зімародка вылупляюцца без апярэння і сляпымі. Растуць хутка. Вылупленне адбываецца не адначасова. Сілкуюцца птушаняты лічынкамі казурак, якіх бацькі папярэдне раздзелваюць. Каб вывесці птушанят птушкам трэба добра папрацаваць. Штодня ім трэба прынесці 60-70 рыбін. Акрамя таго, калі гіне адзін з партнёраў, то другі можа вырасціць нашчадства сам. А бывае і такое, што дапамагчы даглядаць птушанят могуць іншыя зімародкі, якія не маюць нашчадкаў.

Праз тры тыдні пасля з’яўлення на свет птушаняты могуць вылятаць з нары. Яны пафарбаваны менш ярка, чым дарослыя і крыху меншыя ў памерах. Пару дзён птушаняты лётаюць з бацькамі, якія працягваюць іх карміць. У добрыя гады зімародкі паспяваюць зрабіць другую кладку (канец чэрвеня — пачатак ліпеня) і вывесці яшчэ адзін вывадак нашчадкаў. Другая кладка робіцца пасля вылету птушанят, але часам і раней. У сярэдзіне жніўня другі вывадак гатовы да палёту.

Харчаванне

Корміцца дробнай рыбай (верхаводка (Alburnus alburnus), падкаменшчык (Cottus gobio)), радзей воднымі бесхрыбтовымі (напрыклад, прэснаводнымі крэветкамі). Часам сілкуецца воднымі насякомымі (лічынкі страказы) і жабкамі. Норма спажывання 10-12 рыбак у суткі пры адсутнасці сям’і.

За рыбай палюе з паветра. Здольны ўзлятаць з-пад вады. Часта пільнуе здабычу, седзячы на галінцы над вадой. Выбірае для засады самыя ціхія куткі, у якіх вельмі цяжка яго заўважыць. Хоць з-за праламлення святла ў вадзе вельмі цяжка вызначыць, дзе рыба ёсць на самой справе, дзякуючы інстынкту птушка дакладна прыцэльваецца, і хутка махаючы крыламі, атакуе ахвяру. Калі рыба на паверхні, то зімародак на ляту схоплівае яе. А калі яна глыбей, то птушка, склаўшы крылы стралой нырае ў ваду. Ён можа злавіць некалькі рыб адначасова. У халодных рэгіёнах зімародкі, каб злавіць рыбу, праломваюць тонкі лёд.

Калі атака прайшла безвынікова, зімародак працягвае чакаць ахвяру на галінцы. Калі рыба злоўленая, зімародак есць яе альбо на галінцы, альбо ў гняздзе.

Пералёт і зімоўка

Пасля вылету другога вывадку, зімародка пачынаюць пералёт на зімоўку. Ён пачынаецца і ў канцы жніўня, і ў верасні і нават кастрычніку. У Паўднёвую Еўропу і Паўночную Афрыку зімародкі пералятаюць з еўрапейскай часткі Расіі, у Паўднёвую Азію — з Сібіры. Зімародкі з Паўночнага Каўказа не пералятаюць на зіму.

Натуральныя ворагі

У зімародка практычна няма ворагаў. Часам маладых зімародкаў ловяць ястрабы і сокалы. Чалавек рэдка палюе на гэтую птушку, хіба што з-за пудзіла.

Культурнае значэнне

Зімародак абіраўся рознымі прыродаахоўнымі арганізацыямі Птушкай года.

Гэты від птушкі ёсць на лагатыпе рабочай сеткі «Вывучэнне птушак басейна Северскага Данца(укр.) бел.».

У гонар звычайнага зімародка быў названы астэроід 8975 Ацціс(укр.) бел..

У мастацтве

Яркая афарбоўка зімародка звычайнага прыцягвае да яго ўвагу мастакоў. У тым ліку птушку малявалі такія мастакі, як Золдас Мартан(венг.) бел. і Карл Фрыдрых Дэйкер(руск.) бел., шэраг рысункаў стварыў Пізанела.

Золдас Мартан(венг.) бел.. «Зімародак звычайны», 2007
Карл Фрыдрых Дэйкер(руск.) бел.. «Зімародак звычайны» (хромалітаграфія), каля 1875
Пізанела. Рысунак з Кодэкса Валардзі(фр.) бел., 15 стагоддзе

У філатэліі

Выявы зімародка звычайнага былі выкарыстаны на паштовых марках Беларусі, Германіі і Румыніі.

Паштовая марка Румыніі, 1977
Паштовая марка Беларусі, 1994
Паштовая марка Германіі, 1963

Зноскі

↑ Природа Белоруссии: Популярная энциклопедия / Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — 2-е изд. — Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1989. — 599 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-85700-001-7.

Літаратура

Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь: Рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення віды жывёл і раслін. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1993. — ISBN 5-85700-095-5
Борис Жуков Сверкающий рыболов // Вокруг света(руск.) бел. : журнал. — Москва: 2009. — № 8. — С. 89-98.
Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя»-«НТШ»; 1954—1989, 1993—2000.

Спасылкі

Птушкі Беларусі
Позвоночные животные России Архівавана 3 студзеня 2020. (руск.)
Avibase