Дэкрэт № 8 «Аб развіцці лічбавай эканомікі — дэкрэт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі, які ўключае меры па лібералізацыі ўмоў вядзення прадпрымальніцкай дзейнасці ў сферы інфармацыйных тэхналогій, у прыватнасці, лічбавай эканоміцы. Праект быў ініцыяваны беларускім IT-прадпрымальнікам Віктарам Пракапеня і ў далейшым сумесна распрацаваны Паркам высокіх тэхналогій і прадстаўнікамі беларускага рынку інфармацыйных тэхналогій. Ключавым аўтарам тэксту Дэкрэта называецца беларускі юрыст Дзяніс Алейнікаў[1][2][3][4], які распрацаваў юрыдычную канцэпцыю смарт-кантракту[5][6]. Дэкрэт № 8 падпісаны 21 снежня 2017 года[7][8]. У выніку яго прыняцця Беларусь стала першай у свеце краінай, якая ўзаконіла смарт-кантракты[9].
У ІТ-сферы дакумент быў неафіцыйна празваны «Дэкрэтам аб ПВТ 2.0»[10].
У пачатку 2017 года беларуская IT-супольнасць актыўна абмяркоўвала перспектывы развіцця галіны і магчымасці падтрымкі тэхналагічных кампаній праз Парк высокіх тэхналогій. Прызнаючы ўклад гэтага інстытута, крытыкі адзначалі, што існая мадэль стварала ўмовы для росту распрацоўкі праграмнага забеспячэння на заказ і ІТ-аўтсорсінгу, але не спрыяла развіццю кампаній, якія займаюцца распрацоўкай уласных праграмных прадуктаў. Распрацоўка для замежных кампаній, на думку ўдзельнікаў рынку, не стварала перспектывы імклівага росту, а для развіцця беларускіх стартапаў не хапала сістэмы і нарматыўна-прававой базы венчурнага фінансавання[11][12].
Паралельна з абмеркаваннямі ў прафесійнай супольнасці ў студзені 2017 года на закрытай нарадзе ў Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь было прынята рашэнне аб распрацоўцы новага плана развіцця IT-галіны, які ўключае новыя меры падтрымкі беларускіх IT-кампаній і ўкараненне інфармацыйных тэхналогій на дзяржаўных прадпрыемствах. Работа над планам была даручана Усеваладу Янчэўскаму, вядомаму ліберальнымі поглядамі памочніку беларускага прэзідэнта, кіраўніку галоўнага ідэалагічнага ўпраўлення прэзідэнцкай адміністрацыі і куратару забеспячэння дзяржаўнай палітыкі ў сферах інфарматызацыі і высокіх тэхналогій[13].
Нечаканасцю для галіны стала адстаўка нязменнага кіраўніка Парку высокіх тэхналогій Валерыя Цапкалы, якая адбылася 2 сакавіка 2017 года[14][15]. 13 сакавіка 2017 года ў рамках наведвання IT-кампаній Беларусі «Бануба Дэвелапмент» і «І-Экс-Пі капітал» (якія па выніках 2016 года забяспечылі выручку на супрацоўніка ў 5,6 і 4,3 разы адпаведна вышэй за іншых рэзідэнтаў Парку высокіх тэхналогій), Лукашэнка абмеркаваў з тэхналагічнымі прадпрымальнікамі і інвестарамі Віктарам Пракапенем і Міхаілам Гуцэрыевым ідэю стварэння Савета па развіцці інфармацыйных тэхналогій, які аб’яднаў б прадстаўнікоў профільных ведамстваў, бізнесменаў і інвестараў[16][17][18].
15 сакавіка 2017 года Прэзідэнт Беларусі прызначыў Усевалада Янчэўскага новым кіраўніком Парка высокіх тэхналогій[19][20]. Праз крыху больш за месяц, 21 красавіка, у штогадовым Пасланні да парламента і беларускага народа Аляксандр Лукашэнка даў даручэнне распрацаваць новы дэкрэт аб Парку высокіх тэхналогій, які дазволіў бы прыцягнуць у краіну міжнародныя кампаніі, занятыя ў найбольш перспектыўных галінах — распрацоўцы беспілотнага транспарту, штучнага інтэлекту, блокчэйна, лічбавых валют[21][22].
Для распрацоўкі дакумента адміністрацыя Парка высокіх тэхналогій прыцягнула прадстаўнікоў IT-галіны і экспертнай супольнасці[9]. Ключавым распрацоўшчыкам тэксту дэкрэта выступіў беларускі юрыст Дзяніс Алейнікаў[1][2][3][4]. Алейнікавым была сфармулявана юрыдычная канцэпцыя смарт-кантракту як новага спосабу заключэння дагавораў[5][6], а таксама былі прапанаваны беларускія аналагі папулярных інстытутаў «англійскага права» для развіцця сферы венчурнага фінансавання[2][23][24][25]. Упершыню канцэпцыя дэкрэта, названага ў IT-супольнасці «Дэкрэтам аб ПВТ 2.0»[10], была апублікавана шэрагам выданняў у ліпені 2017 года і шырока абмяркоўвалася ўдзельнікамі рынку і эканамістамі цягам лета[26][27]. У верасні праект быў вынесены на разгляд Аляксандра Лукашэнкі ў складзе пакета ліберальных рэформаў заканадаўства аб прадпрымальніцкай дзейнасці. У ходзе абмеркавання, прэзідэнт прапанаваў змяніць назву дакумента, паколькі яго палажэнні закраналі не толькі дзейнасць Парка высокіх тэхналогій, але і беларускую эканоміку ў цэлым[28]. Да пачатку снежня дакумент, названы дэкрэтам № 8 «Аб развіцці лічбавай эканомікі», быў узгоднены ўсімі ўпаўнаважанымі дзяржаўнымі органамі і зноў унесены на разгляд прэзідэнта[29]. Дэкрэт № 8 быў падпісаны 21 снежня 2017 года[8], уступіў у сілу 28 сакавіка 2018 года.
Палажэнні дэкрэта № 8 «Аб развіцці лічбавай эканомікі» ўключаюць[9][21]:
Публікацыя тэзісаў з праекта «Дэкрэта аб ПВТ 2.0» у чэрвені 2017 года была цёпла сустрэта ўдзельнікамі IT-галіны, але сустрэла крытыку з боку аднаго з беларускіх эканамістаў[31]. Характэрным эпізодам сталі завочныя дэбаты эканаміста і вядучага аўтарскай праграмы «Эканоміка на пальцах» Сяргея Чалага і Мікалая Маркоўніка, генеральнага менеджара інвестыцыйнай кампаніі «VP Capital Беларусь» Віктара Пракапені. Свой пункт гледжання Чалы выказаў у выпуску перадачы на TUT.BY, дзе ён з’яўляецца вядучым, і інтэрв’ю Еўрапейскаму радыё для Беларусі, а Маркоўнік — у калонках на інтэрнэт-рэсурсах Dev.by, KYKY і TUT.BY[32][33].
На думку эканаміста, аўтарам праекта дэкрэта № 8 варта было засяродзіцца на распрацоўцы рэформы грамадзянскага заканадаўства, карыснае дзеянне якой адбілася б на ўсіх галінах эканомікі[34]. Маркоўнік адказаў Чаламу, што не ведае як рэфармаваць ўсе галіны, і рэформа грамадзянскага кодэкса не можа быць эксперыментальнай. Таму аўтары гэтага дакумента засяродзіліся толькі на зразумелай ім IT-сферы і перашкодах для яе росту. Ён таксама дакараў апанента ў неразуменні сучасных тэхналогій (беспілотных аўтамабіляў, блокчэйна) і адзначыў, што пашыраны пералік напрамкаў работы Парку высокіх тэхналогій складзены з улікам асноўных трэндаў сучаснай сусветнай эканомікі ведаў, а дэкрэт стварае прававую аснову, неабходную для развіцця прарыўных тэхналогій[26][33].
Чалы выказаў здагадку, што створаныя прапанаваным дэкрэтам прэферэнцыі для IT-рынку ў рамках Парку высокіх тэхналогій будуць прадастаўлены за кошт іншых галін беларускай эканомікі. На думку Маркоўніка, зніжэнне бюракратычнай нагрузкі на IT-кампаніі ў перспектыве паслужыць прэцэдэнтам для змен у іншых галінах эканомікі (як гэта раней здарылася з увядзеннем плоскай шкалы падаходнага падатку і сум узносаў у Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва, спачатку ажыццёўленых у Парку высокіх тэхналогій у 2005 годзе, а затым паўсюдна ў 2009 годзе).
Чалы адзначыў, што напрамкі дзейнасці кампаній-рэзідэнтаў Парку малаперспектыўны, паколькі рынак IT-стартапаў кантралюецца буйнымі міжнароднымі карпарацыямі. На гэта Маркоўнік адказаў, што арыентацыя беларускіх IT-кампаній на замежныя рынкі азначае, што іх падтрымка можа нашкодзіць толькі іх замежным канкурэнтам, а беларуская эканоміка толькі выйграе ад падатковых паступленняў, якія будуць павялічаны.
У 2018 годзе да ПВТ у якасці рэзідэнтаў далучыліся амаль 200 кампаній (больш, чым за ўсю папярэднюю 12-гадовую гісторыю Парку высокіх тэхналогій): пры адкрыцці ў 2006 годзе ў ім зарэгістравалася 15 рэзідэнтаў, на лістапад 2017-га іх колькасць была 192[35], на лістапад 2018 у ПВТ — 388 рэзідэнтаў, у снежні 2018-га — 454 рэзідэнты, у красавіку 2019-га — ужо 505[36]. На студзень 2020 года рэзідэнтамі ПВТ лічылася 758 кампаній з агульнай колькасцю супрацоўнікаў больш за 58 тысяч чалавек. У красавіку 2020 года колькасць рэзідэнтаў Парку дасягнула 818 кампаній з агульнай колькасцю працуючых у іх больш за 61 тысячу чалавек. У ліпені 2020 года агульная колькасць рэзідэнтаў вырасла да 886 кампаній з колькасцю супрацоўнікаў каля 63 тысяч чалавек[37][38][39]. У кастрычніку 2020 колькасць рэзідэнтаў Парку дасягнула 969 кампаній[40].
Экспарт ІТ-паслуг за 2017—2019 гады года вырас у 2,4 разы. Экспарт ІТ-галіны ў першым паўгоддзі 2018 года павялічыўся больш чым на 40% у параўнанні з гэтым жа перыядам 2017 года[41]. У 2019-м доля ІТ-сектара забяспечыла палову прыросту ВУП. Рост аб’ёму вытворчасці за першае паўгоддзе 2019 года склаў 166%, агульны экспарт паслуг рэзідэнтаў ПВТ за 2019 год перавысіў $2 млрд[42][43].
З прычыны таго, што дзякуючы адной з ільгот Дэкрэта № 8 наймальнікі ПВТ робяць адлічэнні ў Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва зыходзячы не з рэальнага памеру заработнай платы работніка (якая значна перавышае сярэднюю па краіне), а зыходзячы з памеру сярэдняй заработнай платы па краіне, то сацыяльныя выплаты — бальнічныя, пенсіі і дапамогі па інваліднасці — таксама выплачваюцца работнікам рэзідэнтаў ПВТ зыходзячы не з памеру свайго заробку, а зыходзячы з памеру сярэдняй зарплаты па краіне. Гэта паслужыла прычынай таго, што многія супрацоўнікі кампаній-рэзідэнтаў ПВТ захварэўшы, аддаюць перавагу працаваць і не сыходзіць на бальнічны, бо гэта істотна зніжае іх даход[44].