Чэмпіянат свету — міжнароднае спаборніцтва па футболе, заснаванае ў 1930 годзе. У ім удзельнічаюць мужчынскія футбольныя зборныя краін-членаў Міжнароднай футбольнай федэрацыі (ФІФА), галоўнага футбольнага органа кіравання. Турнір праходзіць кожныя чатыры гады за выключэннем 1942 і 1946 гадоў, калі ён быў адменены ў сувязі з Другой сусветнай вайной. Апошні чэмпіянат свету, які праходзіў у 2018 годзе, выйграла зборная Францыі, якая ў фінале перайграла Харватыю з лікам 4:2[1].
Фінал чэмпіянату свету з’яўляецца апошнім матчам спаборніцтва і вызначае, каманда якой краіны стане сусветным чэмпіёнам. Калі пасля 90 хвілін асноўнага часу матчу лік застаецца роўным, назначаецца дадатковы 30-хвілінны перыяд гульні, які называюць дадатковым часам. Калі нічыя паміж камандамі застаецца і пасля дадатковага часу, пераможца фінальнага матчу вырашаецца ў серыі пенальці. Зборная, якая перамагае ў серыі пенальці, абвяшчаецца чэмпіёнам свету[2]. Пераможца турніру вырашаўся ў выніку адзіночнага паядынку заўсёды акрамя 1950 года, калі чэмпіён свету вырашаўся ў выніку фінальнага групавога раўнда, у якім удзельнічалі чатыры зборныя (Уругвай, Бразілія, Швецыя і Іспанія). Матч паміж Уругваем і Бразіліяй быў адным з двух апошніх матчаў чэмпіянату і вырашальным, бо абедзьве каманды ішлі наперадзе паводле ачкоў і каманда, якая перамагала ў гэтым паядынку гарантавала сабе чэмпіёнства. Такім чынам, ФІФА лічыць гэты матч дэ-факта фіналам чэмпіянату свету 1950 года[3].
У 21 чэмпіянаце свету прымалі ўдзел 79 розных зборных, з якіх 13 даходзілі да фінальных матчаў і 8 станавіліся чэмпіёнамі[заўв 1]. З пяццю тытуламі Бразілія з’ўляецца самай паспяховай камандай чэмпіянатаў свету, а таксама адзінай краінай, якая прымала ўдзел ва ўсіх розыгрышах спаборніцтва[5]. Італія і Германія па чатыры разы выйгравалі чэмпіянат свету, Уругвай, Аргенціна і Францыя — па два, а Англія і Іспанія — па адным разе. Каманда, якая перамагае ў фінальным матчы, атрымлівае традыцыйны трафей, а яе імя гравіруецца на ніжняй частцы гэтага трафея[6].
У 21 папярэднім чэмпіянаце свету толькі краіны з Еўропы і Паўднёвай Амерыцы даходзілі да фіналу галоўнага футбольнага першынства. Дзевяць разоў (1934, 1938, 1954, 1966, 1974, 1982, 2006, 2010 і 2018) у фінальным паядынку гулялі дзве еўрапейскія зборныя і толькі два разы (1930 і 1950) — дзве зборныя краін Паўднёвай Амерыкі. Рэкорд па колькасці выхадаў у фінал належыць зборнай Германіі, якая 8 разоў гуляла ў вырашальных паядынках чэмпіянату. Зборныя Італіі (1934—1938) і Бразіліі (1958—1962) з’яўляюцца адзінымі, якія выйгравалі чэмпіёнскія тытулы два разы запар, а зборныя ФРГ (1982—1990) і Бразіліі (1994—2002) адзінымі, якія тройчы запар даходзілі да фіналаў. Фіналы 1970 і 1994 гадоў паміж зборнымі Бразіліі і Італіі, а таксама фіналы 1986, 1990 і 2014 гадоў паміж зборнымі Германіі і Аргенціны з’яўляюцца адзінымі вырашальнымі паядынкамі паміж аднымі камандамі. Фінал 1934 года паміж зборнымі Італіі і Чэхаславакіі застаецца апошнім фіналам чэмпіянату свету, калі абедзьве зборныя ўпершыню дайшлі да фіналу спаборніцтва[заўв 2]. Пяць разоў (1934, 1966, 1978, 2010 і 2014) вынік фіналу вызначаўся ў дадатковы час і яшчэ два разы (1994 і 2006) чэмпіёны свету вызначаліся ў серыі пенальці. Фіналы 1930 і 1966 гадоў з’яўляюцца адзінымі, якія праходзілі не ў нядзелю: першы адбыўся ў сераду, а другі — у суботу.
11 разоў фіналы чэмпіянатаў свету праходзілі на тэрыторыі Еўропы, 5 разоў — на тэрыторыі Паўднёвай Амерыкі, 3 разы — у Паўночнай Амерыцы, 1 раз — у Азіі і 1 раз — у Афрыцы. Па два разы фіналы чэмпіянатаў свету праходзілі ў Рыме (1934 і 1990), у Парыжы (1938 і 1998 у камуне Сен-Дэні), у Рыа-дэ-Жанэйра (1950 і 2014) і ў Мехіка (1970 і 1986). У Германіі фіналы праходзілі таксама два разы, але ў розных гарадах — у Мюнхене ў 1974 годзе і ў Берліне ў 2006 годзе.
1930
1978
1950, 2014
1962
1966
1938, 1998
2006
1934, 1990
2002
1970, 1986
2010
1982
1958
1954
1994
1974
2018
***2022***Месцы правядзення фінальных матчаў чэмпіянатаў свету.
Каманда перамагла ў дадатковы час. |
Каманда перамагла ў серыі пенальці. |
Слупок «Год» азначае год, у які праходзілі матчы асноўнай стадыі чэмпіянату, а спасылкі вядуць да артыкулаў пра адпаведныя чэмпіянаты. Спасылкі да артыкулаў пра фіналы чэмпіянатаў знаходзяцца ў слупку «Лік». Спасылкі ў слупках «Пераможцы» і «Фіналісты» вядуць да артыкулаў пра нацыянальныя зборныя, а не пра краіны.
Каманда | П | Ф | КФ | Выйграныя турніры | Фіналы |
---|---|---|---|---|---|
![]() | 5 | 2 | 7 | 1958, 1962, 1970, 1994, 2002 | 1950, 1998 |
![]() | 4 | 4 | 8 | 1954, 1974, 1990, 2014 | 1966, 1982, 1986, 2002 |
![]() | 4 | 2 | 6 | 1934, 1938, 1982, 2006 | 1970, 1994 |
![]() | 2 | 3 | 5 | 1978, 1986 | 1930, 1990, 2014 |
![]() | 2 | 1 | 3 | 1998, 2018 | 2006 |
![]() | 2 | 0 | 2 | 1930, 1950 | — |
![]() | 1 | 0 | 1 | 1966 | — |
![]() | 1 | 0 | 1 | 2010 | — |
![]() | 0 | 3 | 3 | — | 1974, 1978, 2010 |
![]() | 0 | 2 | 2 | — | 1934, 1962 |
![]() | 0 | 2 | 2 | — | 1938, 1954 |
![]() | 0 | 1 | 1 | — | 2018 |
![]() | 0 | 1 | 1 | — | 1958 |
Канфедэрацыя | Перамогі | Фіналы | Усяго | КП | АКФ |
---|---|---|---|---|---|
УЕФА | 12 (1934, 1938, 1954, 1966, 1974, 1982, 1990, 1998, 2006, 2010, 2014, 2018) | 16 (1934, 1938, 1954, 1958, 1962, 1966, 1970, 1974, 1978, 1982, 1986, 1994, 2002, 2006, 2010, 2018) | 28 | 5 | 10 |
КАНМЕБОЛ | 9 (1930, 1950, 1958, 1962, 1970, 1978, 1986, 1994, 2002) | 5 (1930, 1950, 1990, 1998, 2014) | 14 | 3 | 3 |
У агульнай колькасці ў фіналах чэмпіянатаў свету было забіта 77 галоў, аўтарамі якіх сталі 62 футбалістаў. Чацвёра футбалістаў забілі па тры мячы ў вырашальных паядынках: бразільцы Вава і Пеле, англічанін Джэфры Херст і француз Зінедзін Зідан. Пры гэтым толькі Херст аформіў хет-трык у фінальным матчы, а іншыя гульцы забівалі ў двух фіналах. Шасцёра футбалістаў забілі па два галы ў фіналах чэмпіянатаў свету: немцы Паўль Брайтнер і Гельмут Ран, італьянцы Джына Калаусі і Сільвіа Піёла, аргенцінец Марыа Кемпес і бразілец Раналду. Пры гэтым Брайтнер (разам з Вавам, Пеле і Зіданам) з’яўляецца адным з чатырох гульцоў, якія забівалі галы ў двух фіналах. Пяцёра астатніх бамбардзіраў (разам з Вавам, Пеле і Зіданам) уваходзяць у васьмёрку аўтараў дубляў у фінальных матчах і (разам з Херстам) у дзявятку футбалістаў, якія забівалі больш за адзін гол у фінальным паядынку. Сярод бамбардзіраў фінальных матчаў 10 немцаў, 10 бразільцаў, 9 італьянцаў, 7 аргенцінцаў, 6 уругвайцаў, 5 французаў, 4 венгры, 2 англічаніны, 2 харваты, 2 чэхаславакі, 2 нідэрландцы, 2 шведы і 1 іспанец. Найбольшая колькасць галоў была забіта бразільцамі (15), немцамі (12), італьянцамі (11) і аргенцінцамі (8). Харват Марыа Манджукіч у 2018 годзе стаў адзіным аўтарам аўтагола ў фіналах чэмпіянатаў свету.
Гэты спіс уваходзіць у лік выдатных спісаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі. |