wd wp Пошук:
    ⬜

    Нарцыза Жмыхоўская

    Нарцыза Жмыхоўская (польск.: Narcyza Żmichowska, поўнае імя: Narcyza Kazimiera Józefa Żmichowska; 4 сакавіка 1819, Варшава — 25 снежня 1876, Варшава) ― польская пісьменніца, паэтэса, грамадская дзяячка, адна з піянерак польскага фемінізму. Аўтарка фемінісцкага рамана «Паганка»[6].

    Біяграфія

    Нарадзілася ў Варшаве, куды прывезлі нараджаць ейную маці, якая памерла праз тры дні пасля родаў. Нарадзілася ў беднай памешчыцкай сям’і, якая страціла маёмасць з-за пазбаўлення спадчыны яе бабулі. Бацька Ян Жмыхоўскі быў пісарам на саляной капальні ў Новым Мясце над Піліцай. Выхоўвалася ў сваякоў на Падляшшы. Навучалася ў пансіянаце Зузаны Вільчынскай, а потым у Інстытуце гувернантак у Варшаве, дзе яе настаўніцай была Клеманціна Танска-Гофман. У 1838 годзе стала гувернанткай у сям’і графаў Замойскіх[7].

    У Парыжы, куды яна паехала з сям’ёй Замойскіх, Жмыхоўская сустрэла свайго брата Эразма, эмігранта пасля Лістападаўскага паўстання. Значны ўплыў на Жмыхоўскую зрабілі яго левыя погляды і знаходжанне ў сям’і Замойскіх, у тым ліку крытычнае стаўленне да арыстакратыі[8].

    На заклік і пад кіраўніцтвам брата яна пачала грунтоўную вучобу ў Парыжскай нацыянальнай бібліятэцы ў Францыі, вывучаючы творы Готфрыда Лейбніца, Ягана Фіхтэ, Аўгуста Шлегеля, Імануіла Канта, Фрыдрыха фон Шэлінга і Адама Міцкевіча. Яна была адной з першых жанчын, якая прысутнічала на пасяджэннях Французскай акадэміі [9].

    Важнае месца ў яе інтарэсах займала барацьба за польскую незалежнасць. Знаходжанне ў Францыі цалкам змяніла яе: яна стала эксцэнтрычнай, смела выказвала свае погляды і паліла цыгары на публіцы. Выдатнае веданне французскай мовы і ўсебаковая адукацыя дазволілі ёй лёгка знайсці працу хатняй настаўніцай для чатырох дзяцей Станіслава Кісялецкага ў маёнтку пад Ломжай. Яна часта ездзіла ў Варшаву, дзе кантактавала з мясцовай інтэлігенцыяй[10].

    З 1842 па 1845 год Жмыхоўская жыла ў Жэчыцы, дзе вяла нелегальную вясковую школу і напісала свой самы вялікі твор «Паганка»[6].

    Пасля выяўлення г.зв. «змовы рамеснікаў» у 1849 годзе яна трапіла ў турму, а потым пад хатні арышт[6].

    З 1844 па 1845 г. заставалася ў Вялікай Польшчы, дзе прадавала нелегальны друк па загадзе Польскага дэмакратычнага таварыства. У 1846 г. пераехала назад у Варшаву і ўстанавіла стыпендыі дзяўчатам[6].

    Пасля смерці брата Жмыхоўская стварыла групу энтузіястак, у якую ўвайшлі эмансыпаваныя жанчыны з Варшавы, якія таксама ўдзельнічалі ў падполлі ў 1842–1849 гадах. На працягу многіх гадоў яна вяла інтымнае і асабістае ліставанне з сваёй вучаніцай Вандай Жэленьскай, а таксама з паплечніцай Бібіянай Марачэўскай. Гэтыя лісты і даследаванні яе твораў вельмі яскрава паказваюць лесбійскую арыентацыю аўтаркі[11].

    Пасля Студзеньскага паўстання Жмыхоўская зноў паехала ў Парыж, дзе навучалася ў Сарбоне[6].

    Яна памерла пасля вяртання на радзіму з-за цяжкай хваробы. Пахаваная на Паванзкоўскіх могілках у Варшаве[12].

    Творчасць

    Нарцыза Жмыхоўская планавала дэбютаваць у Парыжы ў прозе на французскай мове, але пачала літаратурную дзейнасць у Каралеўстве Польскім з паэзіі; і менавіта дзякуючы вершам набыла першапачатковую адносную папулярнасць. Паэзіяй займалася таксама, праўда, радзей і пасля выхаду рамана «Паганкі»[13]. У яе творчасці ўсё ж пераважала проза. Галоўная тэма яе самых ранніх твораў, датаваных першай паловай 1840-х гадоў, — пазіцыя творцы ў адносінах да мастацкіх і грамадскіх абавязкаў, паміж мастацтвам і справай[6].

    Раманы Н. Жмыхоўскай закраналі сацыяльныя праблемы і паказвалі герояў, якія настойліва дамагаюцца сваёй мэты. Пісьменніца была прыхільніцай змены мэтаў нацыі: на змену рамантычным імкненням да незалежнасці, хутчэй асуджаным на правал, павінна было прыйсці задавальненне патрэбаў асобы як умовы грамадскага дабрабыту[14].

    Адзіны завершаны раман Н. Жмыхоўскай — «Паганка» (у поўнай версіі выйшаў у 1846 годзе). Напісаны складанай для сённяшняга чытача мовай, ён, аднак, цалкам сучасны — яго структура амаль нагадвае постмадэрнісцкія эксперыменты XX стагоддзя. У пэўным сэнсе, гэта раман-шкатулка — чытаючы яго, вы адкрываеце для сябе новыя гісторыі і альтэрнатыўныя сэнсы[6].

    Піянерка польскага фемінізму

    Жмыхоўская была настаўніцай і выхавацелькай; яе погляды сфарміраваліся ў апазіцыі да поглядаў сваёй настаўніцы Клеманціны Танскай-Гофман, якую яна абвінаваціла ў «мужчынскім пункту гледжання», кансерватызме і адсутнасці патрыятызму. Жмыхоўская распрацавала праграму для навучання дзяўчынак. Яна лічыла, што жанчынам патрэбныя веды ў першую чаргу для таго, каб яны маглі прымаць свядомыя рашэнньі ў жыцці і выбіраць іншыя формы грамадскай дзейнасці, акрамя звычайных функцый жонкі і маці[14].

    Жмыхоўская заахвочвала жанчын ствараць паміж сабой «сястрынскія сувязі», бо іх падзяляе агульны лёс (яна нават увяла назву такой сувязі: «posiestrzenie» (пасястэрства))[14].

    Дзейнасць Жмыхоўскай звяртала ўвагу на ролю і значэнне адукацыі жанчын у грамадстве[14].

    Творы

    Зноскі

    1. 1 2 Czech National Authority Database Праверана 30 жніўня 2020.
    2. 1 2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
    3. ↑ Narcyza Żmichowska // International Music Score Library Project — 2006. Праверана 9 кастрычніка 2017.
    4. ↑ Narcyza Żmichowska // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
    5. ↑ Narcyza Żmichowska // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
    6. 1 2 3 4 5 6 7 Natalia Mętrak, Narcyza Żmichowska - Życie i twórczość, Culture.pl, grudzień 2016, https://culture.pl/pl/tworca/narcyza-zmichowska
    7. ↑ Anna Dziadzio, Była jedną z największych polskich feministek. Dlaczego nigdy o niej nie słyszałeś?, „opinie.wp.pl”, 26 października 2017, https://opinie.wp.pl/byla-jedna-z-najwiekszych-polskich-feministek-dlaczego-nigdy-o-niej-nie-slyszales-6179850923243137a
    8. ↑ T. Żeleński — Boy, Wstęp do: N. Żmichowska (Gabriella), Poganka, Wrocław 1950.
    9. ↑ Maria Woźniakiewicz-Dziadosz, Dzieje przyjaźni entuzjastek w świetle listów Narcyzy Żmichowskiej do Bibianny Moraczewskiej, https://web.archive.org/web/20050523132959/http://www.annales.umcs.lublin.pl/FF/2002_2003/31.pdf.
    10. ↑ Maria Woźniakiewicz-Dziadosz, Dzieje przyjaźni entuzjastek w świetle listów Narcyzy Żmichowskiej do Bibianny Moraczewskiej, https://web.archive.org/web/20050523132959/http://www.annales.umcs.lublin.pl/FF/2002_2003/31.pdf
    11. ↑ Barbara Winklowa, Narcyza Żmichowska i Wanda Żeleńska. Kraków 2004, s.11,12.
    12. ↑ Cmentarz Stare Powązki: NARCYZA ŻMICHOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/docmetadata?id=52586&from=publication(недаступная+спасылка)
    13. ↑ “Poganka” Narcyzy Żmichowskiej.Geneza, źródła, artyzm i idea utworu; M. Mann, Warszawa, 1916, str.12-13.
    14. 1 2 3 4 Anna Dziadzio, Była jedną z największych polskich feministek. Dlaczego nigdy o niej nie słyszałeś?, https://opinie.wp.pl/byla-jedna-z-najwiekszych-polskich-feministek-dlaczego-nigdy-o-niej-nie-slyszales-6179850923243137a

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (16):
    Катэгорыя·Нарадзіліся ў Варшаве
    Катэгорыя·Нарадзіліся 4 сакавіка
    Катэгорыя·Памерлі ў 1876 годзе
    Катэгорыя·Памерлі 24 снежня
    Катэгорыя·Паэтэсы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Постаці ЛГБТ
    Катэгорыя·Пахаваныя на Паванзкоўскіх могілках
    Катэгорыя·Памерлі ў Варшаве
    Катэгорыя·Асобы
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Ізаляваныя артыкулы/сірата0
    Катэгорыя·Польскамоўныя пісьменнікі
    Катэгорыя·Пісьменніцы Польшчы
    Катэгорыя·Постаці фемінізму
    Катэгорыя·Нарадзіліся ў 1819 годзе
    Катэгорыя·Пісьменнікі паводле алфавіта