Га́русты[1] (трансліт.: Harusty, руск.: Гарусты) — былая вёска ў Веткаўскім раёне Гомельскай вобласці. Уваходзіла ў склад Свяцілавіцкага сельсавета. Ліквідавана ў 2011 годзе[2].
Гарусты (Гарысты) у розны гістарычны час з’яўляліся ваколіцай, сялом, пазней — вёскай у Свяцілавіцкам сельсавеце Веткаўскага раёна (раней — Хізаўскі сельсавет Свяцілавіцкага раёна) Гомельскай вобласці Беларусі. Этымалогія назвы гэтага населенага пункта Гарусты (Гарысты)[3][4] вынікла ад польскага «harus», у рускай — «гарус» — мяккая кручаная ваўняная або баваўняная пража[5][6][7][8], вырабам якой занімаліся і ў Беларусі. Бо няма ў дадзенай мясцовасці гор і ўзгоркаў для сцвярджэння назвы “Гарысты” (руск.: Гаристы, Гористы, Гористое), якія памылкова замацаваліся ў некаторых публікацыях. Па іншай версіі назва паселішча Гарусты ўтварылася ад назвы чорнага бусла на беларускай мове — «гарус»; або хутчэй за ўсё ад «гарусціць» (гарустіть) у значэнні «прысвойваць ў свае рукі»[9] ў сувязі з «прыватызаваным ў свае рукі» надзела зямлі выхадцаў з найблізкага паселішча Хізы.
У выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС і радыяцыйнага забруджвання жыхары (110 сем’яў) пераселены ў 1992 годзе ў чыстыя месцы.
Размешчана у 21 км на паўночны ўсход ад Веткі, 44 км ад Гомеля. На поўдні меліярацыйныя каналы.
Згодна з пісьмовымі крыніцамі (рэвізскія казкі) ваколіца Гарыстаў, заснавана дзевяццю сем’ямі аднаго прозвішча Крупскія[10] ў 1864 годзе — у Рагачоўскім павеце Магілёўскай губерні Расійскай імперыі, якія паходзілі з сяла вёскі Хізы. Паводле Першага Усерасійскага перапісу насельніцтва 1897 года ў сяле Гарысты Рэчкаўскай воласці Гомельскага павета размяшчаліся: вятрак, кузня, алейня (уладальнік Бекарэвіч Раман Дзмітрыевіч). На момант 1910 года агульнае валоданне жыхарамі Гарыстаў складала 592 дзесяціны зямлі. Жыхары прыпісаны да Жалезнякоўскага праваслаўнага царкоўнага прыходу. Хоць у Гарыстах таксама жылі і каталікі[11]. Да паштова-тэлеграфнай канторы ў мястэчку Ветка 18 вёрст, да валаснога праўлення ў Рэчках — 8 вёрст.
У 1926 годзе ў Хізава-Гарыстаўскім сельсавеце Свяцілавіцкага раёна Гомельскай акругі; працаваў паштовы пункт. У 1930 годзе арганізаваны калгас. У 1937—1938 гады савецкіх рэпрэсій былі пацярпелыя ад камуністычнага рэжыму жыхары вёскі Гарысты. У час Вялікай Айчыннай вайны ў баях за вёску загінулі 11 савецкіх салдат (пахаваныя ў брацкай магіле на могілках). У Беларускім фронце (заклік Свяцілавічскага РВК) і ў партызанскай барацьбе загінулі 220 жыхароў Хізаўскага сельсавета, з іх 27 жыхароў вёскі, у памяць пра іх у 1968 годзе ўстаноўлена скульптурная кампазіцыя. У 1959 годзе была цэнтрам саўгаса «Зарэчны». Размяшчаліся пачатковая школа, клуб, бібліятэка, швейная майстэрня, сталовая, магазін. У 1987 г. праз гэту вёску праклалі асфальтавую дарогу і ўсталявалі аўтобусны прыпынак “вёска Гарысты”.
У ваколіцы Гарысты на момант 1927 года пражывала «95 велікарусаў» (запісана з нацыянальнасцю «велікарусы» хоць ужо была абвешчаная афіцыйнае дзяржава «Беларуская ССР» — афіцыйна беларусаў там прызналі пазней). Вялося 95 асабістых гаспадарак. Было 250 мужчын, 234 жанчыны. У 2011 годзе — жыхароў няма.
Дынаміка засялення:
Аколіца Гарысты, заснаваная дзевяццю сем’ямі аднаго прозвішча Крупскі жыхарамі ваколіцы Хізы, адрознівалася па тапаграфічнай карце да 1917 года:
Транспартная сетка на момант 1927 года — на адлегласці 18 вёрст знаходзілася прыстань і прыпынак парахода каля мястэчка Ветка, і рынак (кірмашовы пункт). Да г. Гомеля — 40 вёрст. Зараз транспартныя сувязі па прасёлкавай, затым аўтамабільнай дарозе Свяцілавічы — Гомель. Планіроўка складаецца з амаль прамалінейнай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход, да якой на поўначы далучаецца кароткая прамалінейная вуліца. Забудова двухбаковая, драўляная, сядзібнага тыпу.
хранящихся в Центральном архиве в Витебске и изданные под редакцией и. д. архивариуса сего архива Дм. Ив. Довгялло», губернская типо-литография, г. Витебск, 1900 г., выпуск 28, с. 26-89;