Замежны ўдзел у грамадзянскай вайне ў Сірыі — дыпляматычная, эканамічная, ваенная і іншая падтрымка або крытыка адной з бакоў у грамадзянскай вайне ў краіне з боку замежных дзяржаў, арганізацый і грамадзян.
З самага пачатку грамадзянскага супрацьстаяння ў Сiрыі вясной 2011 года Расія аказвала дыпламатычную падтрымку Башару Асаду, блакуючы (сумесна з КНР) у Савеце Бяспекі ААН праекты антысiрiйскiх рэзалюцыяў заходніх і арабскіх краін, якія прадугледжваюць накладанне санкцый альбо нават ваенную інтэрвенцыю супраць урада Башара Асада. Расія падтрымала сірыйскі ўрад пастаўкамі зброі, ваеннай тэхнікі і баепрыпасаў, а таксама арганізацыяй навучання спецыялістаў і прадастаўленнем ваенных саветнiкаў[1].
Асноўны артыкул: Ваенная аперацыя Расіі ў Сірыі З 2015 года Расія праводзіць ваенную аперацыю на тэрыторыі Сірыі. Асноўныя мэты — барацьба з тэрарыстамі, стабілізацыя законнай улады ў краіне і стварэнне ўмоў для пошуку палітычнага кампрамісу[2][3].
Гэтая аперацыя стала першай у гісторыі постсавецкай Расіі, калі расійскія вайскоўцы прынялі ўдзел у баявых дзеяннях за межамі былога СССР[4]. Як паказвае аўтарытэтны амерыканскі часопіс «Military Review», ўступленне Расіі ў канфлікт супала з правядзеннем мадэрнізацыі і маштабных рэформаў расійскіх узброеных сіл. Ім прыйшлося прыступіць да баявой працы ва ўмовах недастатковага вопыту экспедыцыйных аперацый, абмежаваных магчымасцяў па далёкім забеспячэнні, забеспячэнню і задзейнічанне інфраструктуры аддаленага ТВД. Спачатку было зусім незразумела, акажуць ці тыя сілы, якія Расiя зможа вылучыць для Сірыі, значны ўплыў на падзеі. Акрамя гэтага, самі расійскія ваенныя былі невысокага меркавання пра баяздольнасць сірыйскай арміі, а ўзаемадзеянне з Іранам і шыіцкіх рухам Хезбала значна ўскладняла каардынацыю намаганняў. Больш за тое, расійскае кіраўніцтва зрабіла ўсё, каб мінімізаваць шансы на ўцягванне краіны ў доўгатэрміновую кампанію. Для гэтага ў ходзе баявых дзеянняў падтрымлівалася магчымасць аператыўнай высновы ў любы момант ўсіх задзейнічаных сіл. Нават пасля сур’ёзных інвестыцый у сірыйскую інфраструктуру расійскі Генеральны штаб працягваў абмяжоўваць склад уведзенага вайсковага кантынгенту зыходзячы з прынцыпу мінімальнай неабходнасці. Як правіла, такая стратэгія грунтаваліся на няўдалым досведзе заходніх краін у ходзе экспедыцыйных войнаў на Блізкім Усходзе[5].
Тым не менш, як лічаць амерыканскія эксперты, уступленне Расіі ў канфлікт дазволіла радыкальным чынам змяніць накіраванасць і характар ваенных дзеянняў[5]. Уступленне Расіі ў вайну дапамагло сірыйскай урадавай арміі спыніць прасоўванне баевікоў IД, а затым перайсці ў контрнаступленне, адбіўшы у тэрарыстаў і апазіцыі большую частку краіны.
22 жніўня 2018 года Мінабароны РФ апублікавала видэасправаздачу аб выніках аперацыі УС РФ у Сірыі пад назвай «Вынікі ў лічбах». У ім гаворыцца, што баявы вопыт у Сірыі атрымалі 63 012 расiйскіх вайскоўцаў, з іх амаль палова (25 738 чалавек) — афіцэры. Таксама ў аперацыі ў Сірыі ўдзельнічалі 434 генерала. Праз групоўку войскаў у Сірыі прайшлі ўсе камандуючыя войскамі ваенных акругаў, агульнавайсковых армій і армій ВПС і СПА, камандзіры дывізій, а таксама 95% камандзіраў агульнавайсковых брыгад і палкоў. За час аперацыі быў апрабаваны 231 ўзор зброі, авіяцыя здзейсніла больш за 39 тыс. баявых вылетаў, сілы ВМФ — здзейснілі 189 баявых паходаў[6]. Поўныя дадзеныя пра сілы, якія прыцягваюцца для вядзення баявых дзеянняў у Сірыі, кіраўніцтвам УС РФ не раскрываліся. Пэўна не вядомы як поўны склад расійскіх войскаў на тэрыторыі Сірыі, так і поўны пералік злучэнняў і вайсковых часцей, падраздзялення якіх накіроўваліся ў Сірыю[7].
У аперацыі на тэрыторыі САР задзейнічаны падраздзяленні ВПС, ССА, ВМФ, СПА, марской пяхоты, матастралковых і інжынерных войскаў, а таксама ваеннай паліцыі.
Пра сваю падтрымку сірыйскай апазіцыі абвясцілі наступныя краіны:
У маi 2011 года, пасля абвастрэння сітуацыі ў Сірыі, Еўрасаюз упершыню ўвёў пакет санкцый у дачыненні да Сірыі, якія прадугледжваюць забарону на ўвоз у краіну «зброі і іншых сродкаў, якія могуць прымяняцца для рэпрэсій» з мэтай «прымусіць сірыйскі ўрад адмовіцца ад сілавога падаўлення незадаволенасці грамадзян і правесці сапраўдныя дэмакратычныя пераўтварэнні». У далейшым, санкцыі былі больш жорсткімі[9][10].
У пачатку кастрычніка таго ж года года прэзідэнт Сірыі Асад заявіў, што паўстанцы атрымліваюць зброю з Турцыі[11]. У лістападзе іранскі тэлеканал Press TV паведаміў, што Францыя накіравала ў Сірыйскую свабодную армію сваіх ваенных інструктараў[12].
У жніўні 2012 г. прэм’ер-міністр Францыі Жан-Марк Эйра паведаміў, што Францыя перадала «прадстаўнікам сірыйскага супраціву» сродкі сувязі і асабістай аховы, а таксама «некаторае абсталяванне»[13].
У лістападзе 2012 года, згодна з радыё «Голас Расіі», заходнія краіны «блакавалі асуджэнне тэрактаў у Сірыі».
Згодна Бі-бі-сі, у красавіку 2013 года, ЗША заявілі аб павелічэнні аб’ёмаў «гуманітарнай дапамогі несмяротнага характару» ССА, і мелася «неафіцыйная інфармацыя» аб правядзенні ў Іарданіі, падрыхтоўкі яе «байцоў пад кіраўніцтвам амерыканскіх ваенных інструктараў»[14].
Асноўныя артыкулы: Ваенная аперацыя супраць Ісламскай дзяржавы і Інтэрвенцыя ЗША і іх саюзнікаў у Сірыі З 22 верасня 2014 года і па цяперашні час ЗША і шэраг іншых заходніх (Вялікабрытанія, Францыя, Турцыя, Аўстралія, Канада i iнш.) і арабскіх (Марока, ААЭ, Катар, Іарданія, Бахрэйн) дзяржаў праводзяць ваенную аперацыю ў Сірыі, з афіцыйна заяўленай мэтай барацьбы супраць тэрарыстычнай арганізацыі «Ісламская дзяржава», а таксама звязаных з «Аль-Каідай» групавак «Фронт ан-Нусра» і «Хорасан»; аперацыя праводзіцца без афіцыйнага згоды сірыйскага кіраўніцтва. Ажыццяўляецца нанясеннем ракетна-бомбавых удараў па населеным пунктам і баз, кантраляваным названымі арганізацыямі. ВПС кааліцыі, у тым ліку, бамбяць пазіцыі арміі Сірыйскай Арабскай Рэспублікі (тлумачыцца памылкамі) і збівае самалёты ВПС Сірыі.
Удзел заходняй кааліцыі ў сірыйскім канфлікце, як зразумела з папярэдняга абзаца, абмяжоўваецца авіяналётамi, хоць не аднойчы ў Сірыі былі заўважаныя наземныя сілы і спецпадраздзялення краiн НАТА[15][16]. Нанясеннем авіяўдараў па аб’ектах на сірыйскай тэрыторыі ў рамках ваеннай аперацыі супраць «Ісламскай дзяржавы» ажыццяўляе Цэнтральнае камандаванне Узброеных сіл ЗША.
Акрамя нанясення авіяўдараў па джыхадзiсцкiм фарміраванням, ЗША дапамаглі курдаў на поўначы Сірыі стварыць баяздольныя фарміравання, якія правялі наступ на тэрыторыі, падкантрольныя «Iсламскай дзяржавы», і атрымалі над ім перамогу. Амерыканскае камандаванне таксама не хавала, што адна з мэтаў прысутнасці амерыканскіх войскаў у Сірыі — процівага іранскаму ўплыву, «Хезболе», праiранским шыіцкіх групоўкам, якія падтрымліваюць рэжым Асада[17][18].
За першыя 13 месяцаў аперацыі ў выніку авіяўдараў, па дадзеных ЗША, былі забітыя каля 3700 тэрарыстаў, у тым ліку 3276 баевікоў ІД і 374 члена «Аль-Каіды».
Уначы 7 красавіка 2017 г. пасля хімічнай атакі ў Ідлібе, па сірыйскай авіябазе «Эш-Шайрат» у мухафазе Хомс быў нанесены авіяўдар крылатымі ракетамі «Тамагаўк». Загад на нанясенне авіяўдару аддаў Прэзідэнт ЗША Дональд Трамп[19]. Ракеты былі накіраваны па самалётах і інфраструктуры і забяспечаныя як асколачна-фугаснымі, так і касетнымі боепрыпасамі. У выніку ўдару было знішчана ад 9 да 20 самалётаў сірыйскіх ВПС, узлётна-пасадачная паласа не была пашкоджана, частка самалётаў таксама засталася без пашкоджанняў[20]. Паводле даных сірыйскага ўрадавага агенцтва SANA, ахвярамі ўдару сталі дзевяць мірных жыхароў, у тым ліку чацвёра дзяцей. Раненні атрымалі прынамсі сем чалавек[21].
У верасні 2017 Дамаск, у асобе намесніка кіраўніка МЗС Сірыі Фейсала Мекдада, запатрабаваў ад ЗША вывесці з Сірыі амерыканскіх вайскоўцаў[22].
У снежні 2018 прэзідэнт ЗША Д. Трамп аб’явiў аб вывадзе амерыканскіх войскаў з САР[23].
У маі 2012 года іранскія афіцыйныя асобы адпрэчвалі абвінавачванні Захаду ў ваеннай і тэхнічнай падтрымцы праўлення Б. Асада з пачатку хваляванняў у Сірыі, заяўляючы, што гаворка ідзе толькі аб маральнай падтрымцы[24]. Аднак пазней, Ismail Gha’ani, камандзір падраздзялення Іранскай рэвалюцыйнай гвардыі, пацвердзіў удзел іранскіх узброеных сілаў у канфлікце на баку сірыйскага ўрада. Інтэрв’ю, апублікаванае «напаўафіцыйнымі» навінавым агенцтвам «Isna», у наступным было ім выдаленае з сайта.[24]. У верасні 2012 года падобнае пацверджанне паступіла ад кіраўніка Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі (КВІР)[25].
28 жніўня 2013 года, у святле магчымай атакі ЗША і іх саюзнікаў, вярхоўны лідар Ірана аятала Алі Хаменаі даў указанне аб «эвакуацыі з Сірыі за 12 000 байцоў Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі, якія ваююць на баку ўрадавых войскаў»[26].
18 чэрвеня 2017 з баз КВІР ў правінцыях Керманшах і Курдыстан быў нанесены ракетны ўдар балістычнымі ракетамі сярэдняй далёкасці па базах тэрарыстаў, размешчаным на ўсходзе Сірыі (у раёне горада Дэйр-эз-Зор)[27].
У сакавіку 2013 года ў ходзе баёў за КПП Яарубія, размешчанага ў раёне стыку межаў Сірыі, Ірака і Турцыі, група сірыйскіх урадавых вайскоўцаў была выцесненая на тэрыторыю Ірака. Ірацкi ўрад аказаў ім дапамогу і прыняў рашэнне канваяваць сірыйцаў на радзіму.
4 сакавіка ў мухафазе Анбар на канвой, які накіроўваўся да сірыйскай мяжы, быў выраблены напад групай баевікоў Ісламскай дзяржавы Ірак. У ходзе бою іракска-сірыйскія сілы страцілі забітымі 48 сірыйскіх салдат і 9 ірацкіх сілавікоў. Міністэрства абароны Іраку назвала інцыдэнт «нападам на суверэнітэт» краіны. У сваю чаргу, прадстаўнік прэм’ер-міністра Ірака Алі Мссаві заявіў, што сірыйскі канфлікт перамясціўся на тэрыторыю Ірака[28].
1 студзеня 2019 г. іракскія ВПС нанеслі ўдар з паветра па сірыйскім населеным пункту Аль-Суза, дзе знаходзіліся баевікі ІД. У выніку было забіта трыццаць высокапастаўленых камандзіраў тэрарыстычнай арганізацыі[29].
У маі 2012 года з’явіліся паведамленні аб пачатку фінансавання і ўзбраення сіл апазіцыі з боку «манархій Персідскага заліва». На лістапад 2012 года, паводле справаздачы Сірыйскага нацыянальнага савета (СНС), яго галоўнымі спонсарамі Сірыйскага нацыянальнага савета былі Лівія ($ 20,3 мільёнаў даляраў), Катар ($ 15 млн) і Аб’яднаныя Арабскія Эміраты ($ 5 млн)[30]. З агульнай фінансавай падтрымкі Лівіі, Катара і ААЭ атрадах «Свабоднай сірыйскай арміі» (ССА), непасрэдна якія ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях, было вылучана 7% з сумы $ як 40,4 млн[31].
Збіты турэцкі самалёт-выведнік Турэцкі знішчальнік RF-4E (выведвальная мадыфікацыя) быў збіты сірыйскімі СПА 22 чэрвеня 2012 над Міжземным морам. Дамаск заявіў, што самалёт быў збіты пасля таго, як зайшоў у сірыйскае паветраную прастору, аднак улады Турцыі адмаўляюць гэтую версію, заяўляючы, што самалёт заставаўся ў міжнароднай паветранай прасторы[32].
Артабстрэлы У кастрычніку 2012 года грамадзянская вайна прывяла да абвастрэння адносін з Турцыяй: выпушчаны з тэрыторыі Сірыі снарад трапіў у дом на тэрыторыі Турцыі, у выніку загінула 5 чалавек, у асноўным дзяцi, 13 былі параненыя[33], у адказ на гэта ў ноч з 3 на 4 кастрычніка артылерыі арміі Турцыі абстраляла тэрыторыю Сірыі[34]. У той жа дзень парламент Турцыі санкцыянаваў прымяненне арміі ў выпадку магчымай вайны з Сірыяй, «калі гэта стане неабходна»[35]. Генеральны сакратар НАТА Андэрс Фог Расмусэн заявіў пра гатоўнасць альянсу забяспечыць абарону Турцыі ад нападаў з боку Сірыі.
Савет НАТА безумоўна прызнаў віну Сірыі ў абвастрэнні адносін паміж краінамі. Нягледзячы на запэўніванні ўрада Асада разабрацца ў інцыдэнце, абстаноўка застаецца напружанай, паколькі гэта не першы падобны выпадак на мяжы дзвюх дзяржаў[36].
Сірыя добраахвотна ўвяла беспалётную 10-кіламетровую зону на мяжы з Турцыяй[37].
Па словах члена Вышэйшага савета курдаў, сірыйскія курды процідзейнічаюць Турцыі на сірыйска-турэцкай мяжы[38].
Аперацыя «Шчыт Еўфрата» (2016) 20 жніўня 2016 года пачалося ўварванне турэцкіх ўзброеных сіл (Аперацыя «Шчыт Еўфрата») пры падтрымцы Свабоднай сірыйскай арміі на тэрыторыю Сірыі, у правінцыі Алепа. Прэзідэнт Турцыі Р. Эрдаган заявіў, што дадзеная аперацыя скіравана супраць IД і «тэрарыстычных груп сірыйскіх курдаў, якія пагражаюць Турцыі». Асноўнай мэтай турэцкіх дзеянняў лічыцца ўдар па сілах самаабароны сірыйскіх курдаў (YPG) з тым, каб не дапусціць узмацнення курдаў у прыгранічных раёнах Сірыі і не дапусціць злучэння ўтрыманы імі тэрыторый.
Аперацыя «Аліўкавая галіна» (2018) Са студзеня па сакавік 2018 г. турэцкая армія праводзіць аперацыю «Аліўкавая галіна» супраць курдскіх фарміраванняў у раёне Африн. Вынікам апперации стала акупацыя дадзенай галіне Турцыя. Турэцкае ўварвання ў Африн выклікала абурэнне ў асяроддзі сірыйскага ўрада.
У сірыйскім канфлікце беларускі ўрад заняў бок сіл Башара Асада. Так, напрыклад, 19 лістапада 2014 года Трэці камітэтам Генеральнай асамблеі ААН ўсклаў віну на афіцыйны Дамаск за «грубыя парушэнні правоў чалавека». Тады абвінавачванні супраць Сірыі падтрымалі 125 дзяржаў, 47 краін устрымаліся і толькі 13 дэлегацый, уключаючы Беларусь, выступілі супраць[39]. Таксама, у красавіку 2018 года, Беларусь асудзіла ракетную атаку сіл НАТА на Дамаск[40]. Аднак акрамя дыпламатычнай падтрымкі, аказваецца і матэрыяльная. СМІ паведамлялі, што Беларусь забяспечвае УС САР ваеннай тэхнікай і зброяй. Па непацверджаным звесткам, падчас баявых дзеянняў у перыяд з 2017 па 2018 выкарыстоўваліся беларускія электроніка падвойнага прызначэння i cicтэмы РЭБ[41].
15 красавіка 2019 года ізраільскі ваенна-аналітычны партал Debka са спасылкай на «замежныя выведвальныя крыніцы» паведаміў аб гібелі беларускіх, іранскіх і паўночнакарэйскіх ваенных спецыялістаў 13 красавіка падчас авіяналёта ізраільскіх ВПС на горад Масьяф. Па сцвярджэнні партала, замежнiкi займаліся мадэрнізацыяй ракет наземнага базіравання для Сірыі і «Хезбалы». МЗС і Дзяржкамваенпром адмаўляюць дадзенную iнфармацыю[42].
8 лютага 2019 года ў сірыйскі горад Алепа для аказання гуманітарнай дапамогі прыбыла група армянскіх спецыялістаў. У склад групы колькасцю 83 чалавекі ўваходзяць сапёры, медыцынскі персанал і служба па забеспячэнні бяспекі. Як паведаміла прэс-сакратара міністэрства абароны Арменiі, у задачы спецмісію будуць уваходзіць непасрэдна размініраванне аб’ектаў, аказанне медыцынскай дапамогі выключна па-за зонай вядзення баёў[43].