wd wp Пошук:
    ⬜

    Сімбіёз

    Рыба-блазан і марскія анемоны — арганізмы, суіснуючыя ў мутуалістычным сімбіёзе.

    Сімбіёз (ад грэч.: συμ- — «сумесна» і грэч.: βίος — «жыццё») — гэта цеснае і працяглае суіснаванне прадстаўнікоў розных біялагічных відаў.

    У прыродзе сустракаецца шырокі спектр прыкладаў узаемавыгаднага сімбіёзу (мутуалізм). Ад страўнікавых і кішачных бактэрый, без якіх было б немагчыма страваванне, да раслін (часта архідэі), чый пылок можа распаўсюджваць толькі адзін, пэўны выгляд насякомых. Такія адносіны паспяховыя заўсёды, калі яны павялічваюць шанцы абодвух партнёраў на выжыванне. Ажыццяўляюцца ў ходзе сімбіёзу дзеянні ці вырабляюцца рэчывы з’яўляюцца для партнёраў істотнымі і незаменнымі. У абагульненым разуменні такі сімбіёз — прамежкавае звяно паміж узаемадзеяннем і зліццём.

    У больш шырокім навуковым разуменні сімбіёз уяўляе сабой любую форму ўзаемадзеяння паміж арганізмамі розных відаў, у тым ліку паразітызм — адносіны, выгодныя аднаму, але шкодныя іншаму сімбіёнту. Узаемна выгадны від сімбіёзу называюць мутуалізмам. Каменсалізмам называюць адносіны, карысныя аднаму, але абыякавыя іншаму сімбіёнту, а аменсалізмам — адносіны, шкодныя аднаму, але абыякавыя іншаму.

    Разнавіднасць сімбіёзу — эндасімбіёз (гл. Сімбіягенез), калі адзін з партнёраў жыве ўнутры клеткі іншага.

    Навука аб сімбіёзе — сімбіялогія.

    Мутуалізм

    Асноўны артыкул: Мутуалізм Каменсалізм

    Асноўны артыкул: Каменсалізм У залежнасці ад характару ўзаемаадносін відаў-каменсалаў вылучаюць тры тыпа:

    Прыкладам каменсалізма могуць служыць бабовыя (напрыклад, канюшына) і злакі, якія сумесна растуць на глебах, бедных даступнымі злучэннямі азоту, але багатых злучэннямі калію і фосфару. Пры гэтым калі збажыну не падаўляе бабовае, то яно ў сваю чаргу забяспечвае яго дадатковай колькасцю даступнага азоту. Але падобныя ўзаемаадносіны могуць працягвацца толькі да тых часоў, пакуль глеба бедная азотам і трава не могуць моцна разрастацца. Калі ж у выніку росту бабовых і актыўнай працы азотфіксуючых клубеньковых бактэрый у глебе назапашваецца дастатковая колькасць даступных для раслін злучэнняў азоту, гэты тып узаемаадносін змяняецца канкурэнцыяй. Вынікам яе, як правіла, з’яўляецца поўнае ці частковае выцясненне менш канкурэнтаздольных бабовых з фітацэнозу. Іншы варыянт каменсалізму: аднабаковая дапамогу расліны-«няні» іншай расліне. Так, бяроза ці алешына могуць быць няняй для елі: яны абараняюць маладыя елкі ад прамых сонечных прамянёў, без чаго на адкрытым месцы елка вырасці не можа, а таксама абараняюць усходы маладых ялінак ад выціскання іх з глебы марозам. Такі тып узаемаадносін характэрны толькі для маладых раслін елкі. Як правіла, пры дасягненні елкай пэўнага ўзросту яна пачынае паводзіць сябе як вельмі моцны канкурэнт і душыць сваіх нянь. У такіх жа адносінах складаюцца хмызнякі з сямействаў губакветкавых і складанакветкавых і паўднёва-амерыканскія кактусы. Валодаючы асаблівым тыпам фотасінтэзу (САМ-метабалізм), які адбываецца днём пры зачыненых вусцейках, маладыя кактусы моцна пераграваюцца і пакутуюць ад прамога сонечнага святла. Таму яны могуць развівацца толькі ў цені пад абаронай засухаўстойлівых хмызнякоў. Маюцца таксама шматлікія прыклады сімбіёзу, выгаднага для аднаго віду і не прыносіць іншаму ўвазе ні карысці, ні шкоды. Напрыклад, кішэчнік чалавека насяляе мноства відаў бактэрый, прысутнасць якіх бясшкодна для чалавека. Аналагічна, расліны, званыя брамеліядамі (да якіх адносяцца, напрыклад, ананас), растуць на галінах дрэў, але атрымліваюць пажыўныя рэчывы з паветра. Гэтыя расліны выкарыстоўваюць дрэва для апоры, не пазбаўляючы яго пажыўных рэчываў. Расліны пажыўныя рэчывы робяць самі, а не атрымліваюць з паветра. Прасцей кажучы сімбіёз гэта ўзаемавыгаднае пражыванне двух жывых арганізмаў.

    Сімбіёз і эвалюцыя

    Акрамя ядра ў эукарыятычнай клетках маецца мноства ізаляваных унутраных структур, так званых арганэл. Мітахондрыі, арганэлы аднаго тыпу, генеруюць энергію і таму лічацца сілавымі станцыямі клеткі. Мітахондрыі, як і ядро, акружаныя двухслаёвай мембранай і ўтрымліваюць ДНК. На гэтай падставе прапанавана тэорыя ўзнікнення эукарыятычнай клеткі ў выніку сімбіёзу. Адна з клетак паглынула іншую, а пасля аказалася, што разам яны спраўляюцца лепш, чым па асобнасці. Такая эндасімбіятычная тэорыя эвалюцыі. Гэтая тэорыя лёгка тлумачыць існаванне двухслаёвай мембраны. Унутраны пласт вядзе паходжанне ад мембраны паглынутай клеткі, а вонкавы з’яўляецца часткай мембраны паглынула клеткі, якое ператварылася ў вакол клеткі-прыхадня. Таксама добра зразумела наяўнасць мітахандрыяльнай ДНК — гэта не што іншае, як рэшткі ДНК клеткі-прыхадня. Такім чынам, шматлікія (магчыма, усё) арганэлы эукарыятычнай клеткі ў пачатку свайго існавання былі асобнымі арганізмамі, і каля мільярда гадоў таму назад аб’ядналі свае намаганні для стварэння клетак новага тыпу. Такім чынам, нашы ўласныя целы — ілюстрацыя аднаго з найстаражытных партнёрскіх адносін у прыродзе.

    Варта таксама памятаць, што сімбіёз не толькі суіснаванне розных відаў жывых арганізмаў. На світанку эвалюцыі сімбіёз быў тым рухавіком, які звёў аднаклетачныя расліны аднаго віду ў адзін арганізм (калонію) і стаў асновай разнастайнасці сучаснай флоры і фаўны.

    Прыклады сімбіёзаў

    Насякомыя/расліны

    Грыбы/водарасці

    Узаемаадносіны водарасці і лішайнікавага (ліхеніўаванага) грыба, у большасці выпадкаў, уяўляюць сабой прыклад эндапаразітасапрофітызму. Грыб паразітуе на водарасці, якая расце ў слаевішчы лішайніка і раскладае адмерлыя клеткі водарасцей.

    Жывёліны/водарасці

    Жоўтапятністая амбістома ўжо з моманту існавання ў лытцы можа ўтрымліваць у сабе аднаклетачныя водарасці Oophila amblystomatis. Пры гэтым водарасці, выкарыстоўваючы метабаліты жывёлы, выпрацоўваюць кісларод, які выкарыстоўваецца для атрымання хімічнай энергіі ў мітахондрыях.

    Грыбы/расліны

    Насякомыя/насякомыя

    Літаратура

    Тэмы гэтай старонкі (6):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з украінскай
    Катэгорыя·Сімбіёз
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з назвай артыкула
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю з нумарамі старонак
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара