wd wp Пошук:
    ⬜

    Катакана

    Японская пісьменнасць

    Японская пісьменнасць

    Кандзі • 漢字

    Кана • 仮名

    Ужыванне

    Гістарычныя

    Транскрыпцыі

    Лацініца · Кірыліца

    Катакана[3][4] (яп.: 片仮名, яп.: カタカナ) — адна з дзвюх (разам з хіраганай) графічных форм японскай складовай азбукі — каны. Для катаканы характэрныя кароткія прамыя рысы і вострыя вуглы. Сучаснае ўжыванне зводзіцца да запісу запазычаных слоў (неяпонскага паходжання). Распаўсюджана выкарыстанне катаканы для запісу назваў жывёл і раслін, а таксама ў якасці стылістычнага прыёму ў мастацкіх творах.

    Азбука катакана

    Да 1946 года катаканай карысталіся для запісу окурыганы (пасля рэформы гэта сталі рабіць хіраганай). Сення катаканай запісваюць запазычаныя словы, падагнаныя пад японскую фанэтыку.

    Прыведзеныя ніжей правілы ахопліваюць пераважна ўсе рэальна сустраканыя выпадкі транскрыпцыі і дазваляюць з пэўным навыкам перавесці любы запіс азбукай катакана, у аснове якой знаходзіцца англійская (еўрапейская) лексіка.

    Алфавіт

    Чытаецца традыцыйна зверху уніз і справа налева.

    н ン ва ワ ра ラ я ヤ ма マ ха ハ на ナ та タ са サ ка カ а ア
    ры リ мі ミ хі ヒ ні ニ ці チ сі シ кі キ і イ
    ру ル ю ユ му ム фу フ ну ヌ цу ツ су ス ку ク у ウ
    рэ レ мэ メ хэ ヘ нэ ネ тэ テ сэ セ кэ ケ э エ
    о ヲ ро ロ ё ヨ мо モ хо ホ но ノ то ト со ソ ко コ о オ

    Поўная табліца

    Усяго існуе 47 базавых знакаў катаканы (уключаючы пасляслогавы ン і сокуон ッ) і некалькі скасаваных (ヰ ві, ヱ вэ і, магчыма, яшчэ адзін для перадачы у-падобнага гуку, вако[en]). У табліцы яны згрупаваны ў рад, падобны на годзюон. На аснове базавых утвараюцца яе пашырэнне (ёон) і дапаўненні для перадачы вымаўлення запазычаных слоў (гайрайго) пры іх транслітэрацыі. [5] У першым раздзеле сабрана стандартная катакана (сімвалы, пафарбаваныя шэрым колерам, лічацца састарэлымі і амаль не ўжываюцца; сімвалы, пафарбаваныя зялёным колерам, — сучасныя дадаткі да катаканы (напрыклад для дабаўлення каны для адсутных у японскай мове гукаў, альбо для выдзялення патрэбных гукаў з «злітных» складоў, накшталт ці-чы), ужываныя пераважны для прадстаўлення некаторых гукаў іншых моў; а сімвалы, пафарбаваныя чырвоным колерам, скасаваны).

    склады ёон
    1 ア а イ і ウ у エ э オ о ャ я ュ ю ョ ё
    2 カ ка キ кі ク ку ケ кэ コ ко キャ кя キュ кю キョ кё
    3¹ サ са シ сі ス су セ сэ ソ со シャ ся シュ сю ショ сё
    4² タ та チ ці ツ цу テ тэ ト то チャ ця チュ цю チョ цё
    5 ナ на ニ ні ヌ ну ネ нэ ノ но ニャ ня ニュ ню ニョ нё
    6³ ハ ха ヒ хі フ фу ヘ хэ ホ хо ヒャ хя ヒュ хю ヒョ хё
    7 マ ма ミ мі ム му メ мэ モ мо ミャ мя ミュ мю ミョ мё
    8 ヤ я йі ユ ю イェ е, ⁷ ヨ ё
    9 ラ ра リ ры ル ру レ рэ ロ ро リャ р'я リュ р'ю リョ р'ё
    10⁴ ワ ва (ヰ) ウィ ві 于 ву⁷ (ヱ) ウェ вэ ヲ (ウォ) ўо
    11 ン н/м⁵
    12 ガ га ギ гі グ гу ゲ гэ ゴ го ギャ гя ギュ гю ギョ гё
    13 ザ дза ジ дзі ズ дзу ゼ дзэ ゾ дзо ジャ дзя ジュ дзю ジョ дзё
    14 ダ да ヂ (дзі) ヅ (дзу) デ дэ ド до ヂャ (дзя) ヂュ (дзю) ヂョ (дзё)
    15 バ ба ビ бі ブ бу ベ бэ ボ бо ビャ бя ビュ бю ビョ бё
    16 パ па ピ пі プ пу ペ пэ ポ по ピャ пя ピュ пю ピョ пё
    Дадатковыя знакі каны для перадачы адсутных у годзюон гукаў
    17 (ユェ) イェ е
    18⁶ (ヷ) ヴァ ва (ヸ) ヴィ ві ヴ ву (ヹ) ヴェ вэ (ヺ) ヴォ во ヴャ вя ヴュ вю ヴョ вё
    19¹ シェ се
    20 ジェ дзе
    21² チェ те
    22 スィ si
    23 ズィ zi
    24² ティ ті トゥ ту テャ тя テュ тю テョ тё
    25 ディ ді ドゥ ду デャ дя デュ дю デョ дё
    26² ツァ ца ツィ цы ツェ цэ ツォ цо
    27³ ファ фа フィ фі ホゥ ху フェ фэ フォ фо フャ фя フュ фю フョ фё
    28 リェ рэ
    29⁶ ウァ ва ウィ ві ウェ вэ ウォ во ウャ вя ウュ вю ウョ вё
    30 (クヮ) クァ kwa クィ kwi クゥ kwu クェ kwe クォ kwo
    31 (グヮ) グァ gwa グィ gwi グゥ gwu グェ gwe グォ gwo

    зноскі да табліцы. ¹ Японскі гук «сь» (мяккая «c») падобшы на нешта сярэдняе паміж беларускім [c’] і [ш]. ² Японцы не адрозніваюць гукі «ць» і «ч»; у 4-м радку у складзе チ зычная бліжей гучаннем да гука «ць», і 21-м да гуку «ть», як у рускай і украінскай мовах, у 24-м — да цвёрдага «т»; у 26-м - гэта звыклае цвёрдае «ц»; дзеля выраўнівання маўлення замежных слоў пры дыскрэтызацыю японскіх складоў (пераважна для замежнікаў) створаны дадаткі да катаканы (гл радкі 21 і 24); для выраўнівання маўлення з «т» і «ц» — радкі 24 і 26. ³ Японцы не адрозніваюць гукі «ф» і «х»[6]; у 6-м радку ў складзе フ зычная бліжэй гучаннем да звыклага «ф», у астатніх — да «х»; дзеля выраўнівання маўлення замежных слоў створаны дадатковыя склады (гл. радок 27). ⁴ Склады ヰ ві і ヱ вэ былі выведзены з ужывання для спрашчэння каны падчас ізаляцыі. ⁵ адзіночны пасляслогавы зычны «н», для якога характэрна приняцце формы роту наступнага зычнага, перад «к» і «г» вымаўляецца як [ŋ], перад «м», «п» і «б» звычайна вымаўляецца і транскрыбуецца як «м». ⁶ Гук «в» для японцаў цяжкі для вымаўлення, таму склады, якія змяшчаюць «в» — ва (ヴァ), ві (ヴィ), ву (ヴ), вэ (ヴェ) і во (ヴォ) — звычайна вымаўляюцца (часам і запісваюцца), як склады не з гукам «в», а з гукам «у» — уа (ウァ), уі (ウィ), у (ウ), уэ (ウェ) і уо (ウォ).[6] ⁷ Гэтыя болей неўжываня знакі сустракаюцца ў некаторых падручніках эпохі Мэйдзі, але ніколі не былі широка распаўсюджаны[7][8] Напісанне

    Правілы транскрыпцыі[9]

    1. Галоўнае, што варта ўлічтваць, — гэта занетычны прынцып пазычання, то бок слова «перапрацоўваецца» на японскі лад (і запісываецца азбукай катакана) у адпаведнасці з яго гучаннем на зыходнай мове (хоць у апошні час з’явілась тэндэнцыя больш строга следваць першакрыніцы, у прыватнасці, пры напісанні замежных геаграфічных назваў). Напрыклад: А-Й アイ англ.: eye «вока».
    2. Пры наящнасци спалучэння дзвюх зычных у запазычаным слове первшы з іх перадаецца складам, які заканчваецца на -У. Аналагічна перадаецца заключны зычны ў запазычаным слове. Напрыклад: ГУ-РА-МУ グラム англ.: gram «грам», КІ-Н-ГУ キング англ.: king «кароль», СУ-ПУ-РЫ-Н-ГУ スプリング англ.: spring «пружына». У гэтых жа пазіцыях зычныя «t» і «d» перадаюцца складамі «ТО» і «ДО» адпаведна.[Зноска. 1] Напрыклад: БЭ-СУ-ТО ベスト англ.: best «лепшы», БО-Н-ДО ボンド англ.: bond «сувязь».
    3. Склады, якия пачынаюцца зычным «L» у залежнасци ад наступнага зычнага перадаюцца складами: «РА», «РЫ», «РУ», «РЭ», «РО». Адзинкавае «L» і падвойнае «LL» перадаюцца складам «РУ». Напрыклад: А-РУ-МІ-НІ-У-МУ アルミニウム англ.: aluminium «алюміній», БО-РУ-ТО ボルト англ.: bolt «болт», ДО-РЫ-РУ ドリル англ.: drill «свердзел», ГУ-РЫ-РУ グリル англ.: grill «грыль».
    4. Даўжыня галосных у замежных словах, запісаных азбукай катакана, пазначаецца гарызантальнай рысай пасярод радка (пры вертыкальным запісе — вертыкальнай рысай). Напрыклад: КА: カー англ.: car «аўто», ФУ:-ТО フート англ.: foot «фут».
    5. Зычны «v» з наступным галосным перадаецца складамі «БА», «БІ», «БУ», «БЭ», «БО». Для /v/ выкарыстоўваецца таксама адмысловы знак «ヴ»: «ヴァ, ヴィ, ヴ, ヴェ, ヴォ, ヴュ /vju/» Напрыклад: БО-РУ-ТО ボルト, ヴォルト англ.: volt «вольт», РЭ-БЮ レビュー, レヴュー — англ.: review «агляд», БО-РУ-ГА ボルガ, ヴォルガ — «Волга».
    6. Склады, якія пачынаюцца зычным «f», перадаецца знакам «ФУ» (フ) з наступным галосным (пішацца трошкі ніжэй знака «ФУ» пры гарызантальным пісьме альбо трошкі правей пры вертыкальным пісьме і меншым шрыфтам), адпаведным галомнаму гуку, які следуе пасля зычнага «f» у запазычаным слове: fa — ファ, fi — フィ, fe — フェ, fo — フォ. Напрыклад: ФІ-РУ-МУ フィルム англ.: film «кінастужка», ФО-ТО-Н フォトン англ.: photon «фатон», ФО-ТО フォト англ.: photo «фота».
    7. Англійскі галосны «а» перадаецца знакам «А» ці слогам, які заканчваецца на «-А». Напрыклад: ФА-КУ-ТО ファクト англ.: fact «факт», БА-РУ-БУ バルブ, ヴァルヴ англ.: valve «клапан», А-РО-Й アロイ англ.: alloy «сплаў». У той жа час спалучэнне гэтаго галоснага з папярэднім зычным «с» і «g» перадаецца складамі «КЯ» і «ГЯ», адпаведна. Напрыклад: КЯ-БИ-Н キャビン англ.: cabin «кабіна», ГЯ-П-ПУ ギャップ англ.: gap «зазор».
    8. Арфаграфічныя спалучэнні ar, er, ir, ur і or (у безнаціскнай пазіцыі) перадаюцца знакам на «-А:» (часцей) альбо «-А». Напрыклад: ГА:-РУ ガール англ.: girl «дзеўчына», А-ФУ-ТА[:] アフタ[ー] англ.: after «пасля», І-Н-ТА:-БЮ: インタビュー, インタヴュー англ.: interview «інтэрв’ю», І-Н-ДА-КУ-ТА インダクタ англ.: inductor «індуктар», КА:-БУ カーブ англ.: curve «крывая», І-Н-БА:-ТА インバータ англ.: inverter «інвертар», І-Н-ХІ-БІ-ТА[:] インヒビタ[ー] англ.: inhibitor «інгібітар».
    9. У словах з еўрапейскіх моў (акрамя англійскага) закрытыя склады, якія заканчваюцца на «r», як правіла, перадаюцца ў японскай транскрыпцыі як «галосны + РУ». Напрыклад: ХЭ-РУ-ЦУ ヘルツ ням.: Hertz «Герц», А-БА-Н-ГЯ-РУ-ДО アヴァンギャルド ням.: avangard «авангард». Аднак спалучэнне -er безнаціскнай пазіцыі ў мовах германскай групы усё так жа перадаецца як «-А:».
    10. Дыфтонг [ei] перадаецца як «-Э:». Напрыклад: ТЭ:-БУ-РУ テーブル англ.: table «стол», КУ-РЭ: クレイ, クレー англ.: clay «гліна».
    11. Англійскі дыфтонг [ou] і арфаграфічнае спалучэнне «or» перадаюцца знакам «О:». Напрыклад: КО:-ДО コード англ.: code «код», КО:-ДО コード англ.: cord «шнур», БО:-ДО ボード англ.: board «дошка».
    12. Для перадачы англійскіх арфаграфічных спалучэнняў are, yre, ear, air, our, ower ужываюцца спалучэнні -І-Я, -А-І-Я, -Э-А, -У-А, -А-ВА:, -O-А. Напрыклад: СУ-ПЭ-А англ.: spare «запасны», ТА-І-Я タイヤ англ.: tyre «шына», ГІ-Я ギヤ англ.: gear «шасцярня», ПА-ВА: パワー англ.: power «энергія».
    13. Падвоеныя аднолькавыя зычныя ў запазычаным слове, як правила, не захощваюцца ў запісе катаканай. Напрыклад: А-ПА-РА-ТА-СУ アパラタス англ.: apparatus «апарат», А-Н-ТЭ-НА アンテナ англ.: antenna «антэна». Аднак у шэрагк выпадкаў падвоеныя зычныя захоўваюцца. Пры гэтым для іх перадачы ўжываецца падрадковы знак «ЦУ», які не чытаецца, а пазначае падваенне наступнага за ім зычныга. Гэты знак пішацца ніжэй радка пры гарызантальным пісьме і правей — пры вертыкальным пісьме. Напрыклад: ДО-П-ПУ-РА: ドップラー Doppler «Доплер», O-ДЭ-С-СА オデッサ «Одесса». Падваенне зычнага ў японскай транскрыпцыі часта адбываецца ў замежных словах, якія заканчваюцца на «р», «d», «t» альбо «g» з папяроднім галосным. Напрыклад: А-П-ПУ アップ англ.: up «уверх», СЭ-Т-ТО セット англ.: set «камплект», А-У-ТО-ПУ-Т-ТО アウトプット англ.: output «вывад», БА-Г-ГУ バッグ англ.: bag «сумка», БА-СУ-КЭ-Т-ТО バスケット англ.: basket «кошык», БЭ-Д-ДО ベッド англ.: bed «ложак».
    14. Японския С- (у складах СЯ, СЮ, СЁ), Т- (у складах ТЯ, ТЮ, ТЁ) и ДЗ- (у складах ДЗЯ, ДЗЮ, ДЗЁ) ужываюцца для перадачы іншамоўных шыпячых Ш, Ч і Ц, адпаведна. Напрыклад: СЯ-[Т]-ТО-РУ シャ[ッ]トル англ.: shuttle «шатл», СЯ-ДО-У シャドウ англ.: shadow «цень», ТЯ-НЭ-РУ チャネル англ.: chanel «канал». Аднак склады СІ, ЦІ, ДЗІ адпавядаюць не толькі шыпячым, але і іншым зычным іншаземных моў у спалучэнні з «i». Напрыклад: СІ: シー англ.: sea «море», СІ:-ДО シード англ.: seed «насенне», СІ-РУ-БА: シルバー англ.: silver «срэбра», СІ-Н-КУ シンク англ.: think «думаць», СІ-РЫ-Н-ДА シリンダ англ.: cylinder «цыліндр», цІ:-МУ チーム англ.: team «каманда», ДЗІ-МЭ-Н-СЁ-Н ジメンション англ.: dimension «памер», ДЗІ:-ДЗЭ-РУ ジーゼル ням.: diezel «дызель».
    15. Японскія С- (у складах СА, СІ, СУ, СЭ, СО) і ДЗ- (у складах ДЗА, ДЗІ, ДЗУ, ДЗЭ, ДЗО) адпавядаюць не толькі гукам «s» і «z», але і англійскім гукам /θ/ і /ð/, якія перадаюцца дыграфам «th». Напрыклад: РЫ-ДЗУ-МУ リズム англ.: rhythm «ритм», А:-СУ アース англ.: earth «зямля», А-РУ-ГО-РЫ-ДЗУ-МУ アルゴリズム англ.: algorithm «алгарытм», ДЗА ザ, ДЗІ ジ англ.: the (азначаны артыкль).
    16. гук [w] з іншымі галоснымі перадаецца спалучэннем складовага знаку У і складовага знаку для адпаведнага галоснага, яки часта бывае меньшага памеру. Напрыклад: У-Э-Й-БУ ウェイヴ англ.: wave «хваля», У-О-ТА ウォーター англ.: water «вада», У-И-Н-ЦІ ウインチ англ.: winch «лябёдка». Аднак у цэлым шэрагу выпадкаў для транскрыпцыі спалучэнні гукаў [wa] ўжываецца знак ВА. Напрыклад: ВА-І-ДО ワイド англ.: wide «шырокі», ВА-І-Я ワイヤ англ.: wire «дрот», ВА:-ДО ワード англ.: word «слова», ВА:-КІ-Н-ГУ ワーキング англ.: working «праца».
    17. Спалучэнне «wh» у пачатку англійскіх слоў транскрыбуецца наступным чынам: ХО-ВА-І-ТО ホワイト англ.: white «белы», ХО-І:-РУ ホイール англ.: wheel «кола».
    18. Адзінкавы зычны «m» у запазычаных словах у пазіцыі перад «m», «b» цльбо «р» перадаецца знакам «n», які чытаецца як [m]. Напрыклад: РА-М-ПУ ランプ англ.: lamp «лямпа».
    19. Некаторыя запазычанні замацаваліся ў японскай мове ў скарочанай форме. Напрыклад: ПУ-РО プロ англ.: program «прагарма», СУ-ТО[-РА-Й-КІ] スト[ライキ] англ.: strike «страйк», «забастоўка», Э-НЭ エネ ням.: energie «энэргія». Нярэдка разам са скарочанай формай сустракаецца і поўнае напісанне слова. Напрыклад: ПУ-РО-ГУ-РА-МУ プログラム — «праграма», Э-НЭ-РУ-ГІ: エネルギー «энэргія».
    20. Для перадачы спалучэння [hu] і адзінкавага «h» часта ўжываецца знак «ФУ». Напрыклад: ФУ-К-КУ フック англ.: hook «крук», ФУ:-ПУ フープ англ.: hoop «обруч».
    21. У запазычаных словах часта сустракаюцца амонімы, якія паходзяць з розных крыніц, але супалі ў выніку фанэтычных зменаў. Напрыклад: БО-РУ-ТО ボルト — (volt, bolt), БА-РУ-БУ バルブ — (valve, bulb), КУ-РО-СУ クロス — (cloth, cross), МІ-РУ ミル — (mil, mill), ФО:-МУ フォーム — (form, foam), ФУ-РЭ:-(РЭЙ)-МУ フレー(イ)ム — (flame, frame).

    Гл. таксама

    Зноскі

    1. ↑ https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch18.pdf Праверана 3 чэрвеня 2022.
    2. ↑ https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch18.pdf
    3. ↑ Савецкі энцыклапедычны слоўнік / Научн.-ред. совет: А. М. Прохоров (пред.). — М.: Савецкая энцыклапедыя, 1981. — С. 1592. — 1600 с. — 1 200 000 экз.
    4. ↑ Лаврентьев Б. П. Самоучитель японского языка. — 5-е изд., испр. — М.: Живой язык, 2002. — С. 6. — 352 с. — 3 050 экз. — ISBN 5-8033-0141-8.
    5. ↑ Катакана(руск.)  (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 жніўня 2011. Праверана 04.01.2011.
    6. 1 2 Katakana(руск.)  (недаступная спасылка). — wiki: Руководство по Японии. Архівавана з першакрыніцы 30 жніўня 2011. Праверана 04.01.2011.
    7. ↑ (ja) 「いろは と アイウエオ」
    8. ↑ (ja) 伊豆での収穫 : 日本国語学史上比類なき変体仮名
    9. ↑ Японская письменность. Азбука Катакана(руск.)  (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 сакавіка 2011. Праверана 22.12.2010.

    нататкі

    1. ↑ Складоў «ту» і «ду» ў японскай мове няма, ёсць склады «цу» (сімвал «つ») і «дзу» (сімвал «づ»), адпаведна.

    Крыніцы

    Зноскі

    Спасылкі

    Тэмы гэтай старонкі (5):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з крыніцамі з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Японская пісьменнасць
    Катэгорыя·ISO 15924
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы са спасылкамі на элементы Вікідадзеных без беларускага подпісу