wd wp Пошук: ⬜

Жак Шырак

.mw-parser-output .ts-wikidata-positions-uppercasefirst a,.mw-parser-output .ts-wikidata-positions-uppercasefirst span.iw{display:inline-block}.mw-parser-output .ts-wikidata-positions-uppercasefirst a::first-letter,.mw-parser-output .ts-wikidata-positions-uppercasefirst span.iw::first-letter{text-transform:capitalize}

Жак Рэнэ Шырак (фр.: Jacques René Chirac, 29 лістапада 1932, Парыж, V акруга — 26 верасня 2019) — французскі палітык, 22-і прэзідэнт Францыі (з 1995 па 2007).

Адукацыя і пачатак кар’еры

Яго бацькі, Абель Франсуа Шырак (1893—1968) і Мары-Луіза Валет (1902—1973), родам з дэпартамента Карэз на поўдні Францыі, абодва яго дзеда былі настаўнікамі, наступныя продкі — правансальскія сяляне. Прозвішча паходзіць з аксітанскай мовы. Адзінае дзіця ў сям’і (сястра памерла ў маленстве).

Вучыўся ў ліцэі Карно і Людовіка Вялікага, тры месяца прапрацаваў на транспартным судне, вышэйшую адукацую атрымаў у найпрэстыжных вучэбных установах Францыі — Інстытуце палітычных даследаванняў і Нацыянальнай школе кіравання (1957). Пасля канчатка вучобы пачаў кар’еру дзяржаўнага службоўца (аўдытар Злічальнай палаты, 1959) і неўзабаве заняўся палітычнай дзейнасцю. У 1962 абраны муніцыпальным дараднікам у Сент-Ферэёль, адкуль родам яго сям’я.

Лідар правых, прэм’ер і мэр

Шырак стаў актывістам, а затым адным з лідараў правых галісцкіх партый. Згуляў вялікую ролю ў выбарчых кампаніях Шарля дэ Голя ў 1965 і Жоржа Пампіду. Ад апошняга атрымаў за агрэсіўнасць і эфектыўнасць мянушку «Бульдозер».

Пры Пампіду ва ўрадзе П’ера Месмера заняў пост міністра сельскай гаспадаркі (1972). Пасля скону Пампіду ў 1974 годзе стаў лідарам (генеральным сакратаром) галісцкага Звяза дэмакратаў у абарону рэспублікі. Падтрымаў на выбарах прэзідэнта Жыскар д’Эстэна і ў абмен на падтрымку прызначаны прэм’ер-міністрам Францыі (1974—1976). Затым зрушаны Жыскарам і заменены на Раймона Бара, пасля чаго сышоў у апазіцыю і ўзначаліў партыю «Аб’яднанне ў падтрымку рэспублікі» (1976). З 1977 аж да абрання прэзідэнтам у 1995 — мэр Парыжа (першы мэр горада больш за векавы перыяд; пасада адноўленая пасля вылучэння французскай сталіцы ў асобны дэпартамент, увесь гэты час меліся пасады мэраў толькі ў акругах).

Перамога галістаў на парламенцкіх выбарах 1986 года прывяла да таго, што Шырак ізноў узначаліў урад у рамках «суіснавання» (cohabitation) з левым прэзідэнтам Франсуа Мітэранам. Шырак — адзіны палітык у гісторыі Пятай рэспублікі, які двойчы станавіўся прэм’ер-міністрам. Падчас другога прэм’ерства Шырака (які па сумяшчальніцтве заставаўся мэрам Парыжа) яго стаўленні з Мітэранам заставаліся вельмі напружанымі. На прэзідэнцкіх выбарах 1988 года дзейны прэм’ер Шырак выставіў сваю кандыдатуру супраць Мітэрана (які падчас тэледэбатаў дэманстратыўна яго называў «спадар прэм’ер-міністр») і прайграў, пасля чаго быў змушаны сысці ў адстаўку з прэм’ерскай пасады і ізноў стаў лідарам апазіцыі.

Прэзідэнцтва

Першы тэрмін (1995—2002)

У 1995 годзе мэр Парыжа ізноў выставіў кандыдатуру на прэзідэнцкіх выбарах. На гэты раз яму процістаяў сацыяліст Ліянель Жаспен, якога Шырак, ненашмат саступіўшы яму ў першым туры, абыйшоў у другім. Пры Шыраку тэрмін прэзідэнцкіх паўнамоцтваў у Францыі быў скарочаны з 7 да 5 гадоў. Усяго Шырак правёў у Елісейскім палацы 12 гадоў, тым самым яго прэзідэнцтва стала другім па працягласці ў французскай гісторыі пасля 14-летняга кіравання Мітэрана.

Пры Шыраку Францыя вярнулася да палітыкі галізма, відавочна дыстанцавалася ад ЗША і правяла дэманстратыўныя ядзерныя выпрабаванні ў Ціхім акіяне на атоле Муруроа. Ва ўнутранай палітыцы традыцыйны правы лібералізм (нізкая падатковая стаўка, адсутнасць кантролю коштаў) спалучаўся пры ім з вызначаным улікам досведу дырыжызма (дзяржаўнага ўмяшання) і сацыяльнай палітыкі; ён неаднаразова крытыкаваў «англасаксонскі ўльтралібералізм». Крытыкі вінавацілі Шырака ў непаслядоўнасці эканамічнай палітыкі і невыкананні перадвыбарных абяцанняў. Пяцігоддзе 1997—2002 гадах адзначана новым палітычным «суіснаваннем» Шырака, ужо як прэзідэнта, з Жаспенам, які ўзначаліў урад.

Другі тэрмін (2002—2007)

У 2002 годзе Шырак быў пераабраны на другі прэзідэнцкі тэрмін. Гэта адбылося дзякуючы нечаканаму выхаду ў другі тур лідара Нацыянальнага фронту Жан-Мары Ле Пена, у выніку чаго Шырак, які меў даволі нізкі рэйтынг і набраў у першым туры толькі 20 %, атрымаў 82 % галасоў у другім. Перад другім турам усе левыя партыі (акрамя Працоўнага дужання Арлет Лагіе) заклікалі сваіх прыхільнікаў прагаласаваць за Шырака пад лозунгамі: «за злодзея, але не за фашыста» і «галасуй з прашчэпкай на носе». У наступным рэйтынг Шырака заставаўся нізкім і не перавышаў 35 % падтрымкі.

Праз два месяца пасля выбараў, падчас параду на Елісейских палях 14 ліпеня 2002 года, адбыўся замах на Шырака. Той, хто квапіўся, быў раззброены мінакамі, падвергнуты псіхіятрычнаму лячэнню, а ўльтраправая групоўка, да якой ён прыналежыў, забароненая.

Сітуацыя з Ле Пенам мела і то важнае наступства, што прэм’ер Жаспен, які не выйшаў у другі тур, падаў у адстаўку, сацыялісты апынуліся ў стане крызысу, і сфарміравалася шырокая правая кааліцыя — Саюз за прэзідэнцкую большасць, прадстаўнікі якога Жан П’ер Рафарэн і Дамінік дэ Вільпен узначальвалі ўрад на працягу другога тэрміна Шырака. Шэраг правых і цэнтрыстаў, аднак, не ўвайшлі ў кіравальную большасць і ўтварылі розныя партыі еўраскептыкаў. У 2003 годзе Францыя не падтрымала ваенную аперацыю НАТА ў Іраку. У 2005 годзе канстытуцыя Еўрасаюза, за якую актыўна агітаваў Шырак, была адхіленая на рэферэндуме, пасля чаго Рафарэн падаў у адстаўку. У еўрапейскім маштабе вынік французскага рэферэндума прывёў да адмовы ад дадзенага праекту.

Сацыяльная стабільнасць у грамадстве сярэдзіны 2000-х гадоў пакідала жадаць лепшага: 2005 год быў адзначаны беспарадкамі ў прыгарадах Парыжа, 2006 год — выступамі моладзі супраць закона аб кантракце першага наймання. Ізноў набралі сілу сацыялісты на чале з Франсуа Аландам і Сегален Руаяль, якая была высунутая ў прэзідэнты. 74-гадовы Шырак, па некаторых дадзеных, адзін час разглядаў магчымасць балатавацца ў 2007 годзе яшчэ на адзін пяцігадовы тэрмін, але пасля адмовіўся ад гэтай ідэі. Уласным фаварытам прэзідэнта быў яго апошні прэм’ер дыпламат Дамінік дэ Вільпен, аднак рэальная кан’юнктура сярод французскіх правых прывяла да таго, што 11 сакавіка 2007 года Шырак публічна падтрымаў кандыдатуру Нікаля Сарказі, харызматычнага міністра ўнутраных спраў і дзяржаўнага міністра ў кабінеце Вільпена.

Пасля прэзідэнцтва

Пасля абрання Сарказі прэзідэнтам Шырак 16 мая 2007 года пакінуў Елісейскі палац, склаўшы паўнамоцтвы прэзідэнта. З гэтага моманту Шырак стаў па праве і пажыццёва членам Канстытуцыйнай рады Францыі, а пачынальна з 15 лістапада ўдзельнічае ў яго пасяджэннях.

Гуманітарная дзейнасць

Ініцыятар стварэння Парыжскага музея прымітыўнага мастацтва. У 2008 годзе стаў лаўрэатам Дзяржаўнай прэміі Расіі ў вобласці гуманітарнай дзейнасці.

Прыватнае жыццё

Жанаты на Бернадэт Шадрон дэ Курсель, дзве дачкі — Лоранс (1958) і Клод (1962). Пара Шырак валодае замкам Біці ў дэпартаменце Карэз і парыжскай кватэрай плошчай 114 м².

Зноскі

1 2 3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
↑ Person Profile // Internet Movie Database — 1990. Праверана 14 кастрычніка 2015.
↑ Jacques Chirac // Sycomore / Assemblée nationale Праверана 9 кастрычніка 2017.
1 2 Fichier des personnes décédées mirror Праверана 20 красавіка 2021.
↑ https://www.20minutes.fr/politique/1749119-20190926-ancien-president-republique-jacques-chirac-decede
↑ Jacques Chirac (86) er død — Norge: Schibsted, 1945. — ISSN 0806-0894 Праверана 26 верасня 2019.
↑ L’inhumation de Jacques Chirac aura lieu lundi au cimetière du Montparnasse — LCI, 2019.
↑ Jacques Chirac sera inhumé au côté de sa fille à Paris // Le Monde — Paris: Societe Editrice Du Monde, 2019. — ISSN 0395-2037; 1284-1250; 2262-4694
↑ Fichier des personnes décédées Праверана 25 красавіка 2022.

Літаратура

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.18 Кн.1: Дадатак: Шчытнікі — ЯЯ / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2004. — Т. 18. — С. 18. — 472 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0295-4 (Т. 18 Кн. 1).