wd wp Пошук: ⬜

Гуляўнік

Гуля́ўнік[4][5] (Sisymbrium) — род кветкавых раслін сямейства Капуставыя (Brassicaceae).

Распаўсюджанне

Каля 90 відаў, распаўсюджаных ва ўмеранай паласе Паўночнага паўшар’я, а таксама ў Паўднёвай Амерыцы (Анды) і Паўднёвай Афрыцы. На тэрыторыі былога СССР расце 25 відаў. На Алтаі сустракаецца 4 віды[6].

Расце па камяністых схілах, у стэпах і як пустазелле на палях, агародах і ў садах, уздоўж дарог, пераважна на пясчаных глебах, багатых мергелем.

Шырока распаўсюджаны ва ўмераным поясе аднагадовыя і зімуючыя пустазеллі Sisymbrium loeselii, гуляўнік лекавы (Sisymbrium officinale); на поўдні еўрапейскай часткі і ў Сярэдняй Азіі ― зімуючае пустазелле Sisymbrium altissimum; на ніжняй Волзе, Доне і Паўночным Каўказе ― Sisymbrium volgense, які размножваецца каранёвымі атожылкамі.

Батанічнае апісанне

Аднагадовыя, двухгадовыя, радзей шматгадовыя травы.

Лісце перыстараздзельнае або перыстанадрэзанае, голае або апушанае простымі валасінкамі. Кветкі жоўтыя ў доўгіх гронках. Чашалісцікі прамыя або адтапыраныя. Пялёсткі з кіпцікаў, даўгавата-авальныя. Плод — струк.

Хімічны склад

Пустазельныя віды ўтвараюць шмат дробнага насення, якое ўтрымлівае да 30 % тлустага алею. Многія віды — шкодныя або атрутныя расліны, паколькі ўтрымліваюць у насенні гліказіды тыпу сінігрыну, якія ўтвараюць пры расшчапленні гарчычныя алеі з вострым пахам і пякучым смакам.

Практычнае выкарыстанне

На пашах і пакладах гуляўнік высокі (Sisymbrium altissimum) і гуляўнік Лёзеля (Sisymbrium loeselii) у маладым стане з’ядаюцца вярблюдамі, авечкамі, даюць добры сілас.

Насенне некаторых відаў у Азіі ўжываюць замест гарчыцы.

Некаторыя віды служаць у народзе ў якасці лекавых раслін; напрыклад, гуляўнік лекавы (Sisymbrium officinale) ужываўся для лячэння лёгачных хвароб у Еўропе, Паўночнай Афрыцы, Заходняй Сібіры, на Алтаі і ў Паволжы.

Віды

Існуе больш за 50 відаў роду[7].

Некаторыя віды:

Sisymbrium altissimum L. typus [3] — Гуляўнік высокі
Sisymbrium erysimoides Desf.
Sisymbrium glaucescens Phil.
Sisymbrium irio L. — Гуляўнік ірыо
Sisymbrium linifolium (Nutt.) Nutt. ex Torr. & A.Gray
Sisymbrium loeselii L. — Гуляўнік Лёзеля, ці Крывавец, ці Кудзер, ці Палявая рута, ці Гуляўнік Лёзеліеў
Sisymbrium luteum (Maxim.) O.E.Schulz
Sisymbrium officinale (L.) Scop. — Гуляўнік лекавы, ці Кудзер лекавы
Sisymbrium orientale L. — Гуляўнік усходні
Sisymbrium polymorphum (Murray) Roth — Гуляўнік зменлівы
Sisymbrium volgense M.Bieb. ex E.Fourn. — Гуляўнік волжскі

Зноскі

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
1 2 Звесткі пра род Sisymbrium у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP).(англ.)
↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мінск: «Наука и техника, 1967. — С. 123. — 160 с. — 2 350 экз.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон.
↑ Никифоров Ю.В. Алтайские травы-целители. — Горно-Алтайск: Юч-Сумер – Белуха, 1992. (Праверана 24 лістапада 2009)
↑ Віды роду Sisymbrium паводле The Plant List.

Літаратура

Вынаеў Г. У. Гуляўнік // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 5: Гальцы — Дагон. — С. 529. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5), ISBN 985-11-0035-8.
Пашына Г. В. Гуляўнік // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ ім. Петруся Броўкі, 1983. — С. 145. — 522 с. — 10 000 экз. — С. 145.
Гулявник, желтяк // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

Гулявник — род Sisymbrium: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
Гулявник Архівавана 24 студзеня 2010. на agbina.com (Праверана 24 лістапада 2009)