wd wp Пошук: ⬜

Гая Дзмітрыевіч Гай

Гай Дзмітрыевіч Гай (Гайк Бжышкян(ц), арм.: Հայկ Բժշկյանց) 6 (18) лютага 1887 — 11 снежня 1937 — савецкі ваеначальнік, Камкор, герой Грамадзянскай вайны [2]. 11 снежня 1937 расстраляны падчас кампаніі масавых рэпрэсій у РСЧА(руск.) бел.. Пасля смерці Сталіна рэабілітаваны.

Біяграфія

Раннія гады

Армянін, нарадзіўся ў Таўрызе (Персія), у сям’і народнага настаўніка.

У 1901 пераязджае ў Тыфліс, дзе вучыцца ў армянскай духоўнай семінарыі[3].

З 1903 года браў удзел у рэвалюцыйным руху ў Закаўказзі[2]. Член РСДРП з 1904 года (паказваюць на яго ўступленне ў Армянскую сацыял-дэмакратычную (гнчакскую) партыю і ў атрад фідаінаў(руск.) бел.[3]).

Пасля заканчэння школы інструктараў і афіцэраў у Тыфлісе добраахвотна адправіўся на фронт. Камандуе ротай армянскіх добраахвотнікаў у шостай дружыне, якая ваявала на Каўказскім фронце супраць туркаў. У першую сусветную вайну даслужыўся да чыну штабс-капітана, генералам Юдзенічам быў узнагароджаны трыма Георгіеўскімі крыжамі[3].

Служба ў РСЧА

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ўступіў у РКП(б). Падчас Грамадзянскай вайны на чале сфармаваных ім частак вёў барацьбу супраць Чэхаславацкага корпуса і Арэнбургскіх казакоў генерала Дутава(руск.) бел.. У ліпені 1918 кіраваў абаронай Сімбірска. Нягледзячы на значную перавагу ў жывой сіле, артылерыі і выбары пазіцыі для абароны пацярпеў паразу ад наступу белых частак(руск.) бел. падпалкоўніка У. О. Капеля, які ўзяў горад 21 ліпеня 1918. Камандаваў наступнымі часткамі і злучэннямі:

ліпень — лістапад 1918 г.: 1-я Сімбірская пяхотная дывізія(руск.) бел.[2] (з лістапада 1918 — 24-я Сімбірская), якая ўзяла Сімбірск і атрымала найменне «Самара-Ульянаўская Жалезная дывізія». За яго подпісам адпраўлена вядомая тэлеграма Леніну, які папраўляўся пасля замаху: «Узяцце вашага роднага горада, гэта адказ за адну вашу рану, а за іншую рану будзе Самара». У дывізіі служыў Г. К. Жукаў, які пасля з вялікай павагай адгукаўся пра Гая ў сваіх мемуарах. Менавіта па ініцыятыве Гая Жукаў ў 1924 годзе паступіў у Вышэйшую кавалерыйскую школу ў Маскве.
снежань 1918 — чэрвень 1919 г.: 1-я армія(руск.) бел.[2] ў складзе Усходняга фронту РСЧА, якую прыняў пасля адбыцця М. М. Тухачэўскага на Паўднёвы фронт і якой камандаваў падчас вясновага наступу белых(руск.) бел.;
жнівень-верасень 1919 г.: 42-я стралковая дывізія(руск.) бел. Паўднёвага фронту(руск.) бел.;
з 25 верасня 1919 года па 3 сакавіка 1920 года[4]: 1-я Каўказская «дзікая» кавалерыйская дывізія(руск.) бел. Паўднёвага фронту(руск.) бел..

Вясной 1920 камандаваў 2-м каўказскім кавалерыйскім корпусам Паўднёвага фронту РСФСР(руск.) бел.. Падчас савецка-польскай вайны — камандуючы 3-м кавалерыйскім корпусам(руск.) бел.[2], гераічна дзеючым на Заходнім фронце РСФСР. У жніўні 1920 3-і Кавалерыйскі корпус з часткамі 4-й арміі(руск.) бел. быў акружаны польскімі войскамі, пасля найцяжэйшых баёў інтэрнаваны(руск.) бел. ва Усходняй Прусіі.

У 1922 годзе наркамваенмар Арменіі [2], пасля займаўся ваенна-педагагічнай і навуковай працай.

У 1923 годзе скончыў Вышэйшыя ваенна-акадэмічныя курсы(руск.) бел.. У маі таго ж года камандзір і ваенкам 7-й кавалерыйскай дывізіі(руск.) бел., потым 3-га кавалерыйскага корпуса(руск.) бел..

У 1924—1925 гадах начальнік ваеннага гарнізона Мінска.

З 1926 года працягнуў вучобу ў Ваенную акадэмію імя Фрунзэ. Пасля яе заканчэння ў 1927 годзе[2], загадвае там кафедрай і праз два гады абараняе дысертацыю.

У 1933—1935 гадах прафесар кафедры ваеннай гісторыі Ваенна-паветранай акадэміі імя Жукоўскага(руск.) бел.[2].

Аўтар кніг «У баях за Савецкую Беларусь» і нарыса аперацый 3-га коннага корпуса (абедзве непублікаваныя).

Апала і гібель

У чэрвені 1935 быў зняты з усіх пастоў, звольнены з войска, выключаны з партыі. 3 ліпеня 1935 быў арыштаваны па абвінавачванні ў «стварэнні ваенна-фашысцкай арганізацыі ў РСЧА». У лісце Генрыху Ягодзе са следчага ізалятара прызнаў, што, «будучы выпіўшы, у прыватнай гутарцы з беспартыйным, сказаў, што „трэба прыбраць Сталіна, усё роўна яго прыбяруць“»[5]. Жонка Гая, Наталля Якаўлеўна звярнулася па дапамогу да старога рэвалюцыянера Пятра Кобазева(руск.) бел., якому Сталін праз памочніка перадаў: «НКУС разбярэцца». 15 кастрычніка 1935 года быў прысуджаны Адмысловай нарадай пры НКУС СССР па абвінавачванні ў дачыненні да контррэвалюцыйнай групы да 5 гадоў лагераў[6]. Пры перасылцы ў Яраслаўскую турму 22 кастрычніка 1935 года здзейсніў пабег[7], але ўжо праз некалькі дзён быў затрыманы супрацоўнікамі НКУС[8][9].

Два гады знаходзіўся ў зняволенні. У канцы 1937 (11 снежня) у ходзе кампаніі масавых «чыстак» у РСЧА быў расстраляны[10]. Пасля смерці Сталіна рэабілітаваны і адноўлены ў партыі (пасмяротна).

Узнагароды

За ўдзел у Першай сусветнай вайне узнагароджаны двума Георгіеўскімі крыжамі і адным медалём.
Быў двойчы ўзнагароджаны Ордэнам Чырвонага Сцяга [11]: у 1918 годзе за баявыя дзеянні ў раёне Волгі і ў 1920 годзе за польскую кампанію[11].
ганаровы грамадзянін Мінска[12]

Памяць

У 1959 годзе ў Арэнбургскай вобласці, як мяркуецца, імем Гая названы названы горад.
У Ерэване яго імем названы праспект, а таксама пастаўлены помнік.
У Чыгуначным раёне горада Ульянаўска ў 1967 годзе яго імем названа вуліца, якая стала праспектам, а таксама ўзведзены помнік.
Маюцца таксама вуліцы Гая ў гарадах Гродна, Мінск [2], Самара, Арэнбург і Стары Аскол; і бульвар Гая ў горадзе Тальяці.
У цэнтральнай частцы г. Арэнбурга ў гонар Г. Д. Гая названая вуліца, на якой усталяваны яго бюст.
У 1963 годзе ў яго гонар быў названы рачной пасажырскі цеплаход праекта 305(руск.) бел. «Камдзіў Гай».
У 1967 годзе была выпушчаная паштовая марка СССР, прысвечаная Гаю.
Гайк Бжышкян некалькі разоў згадваецца ў рамане Хачыка Дашценца(руск.) бел. «Кліч аратых», які апавядае аб партызанскай барацьбе армянскіх гайдукоў супраць асманскіх уладаў на рубяжы XIX—XX стагоддзяў.
Г. Д. Гай — персанаж фільмаў «Пыл пад сонцам» (Літоўская кінастудыя, 1977) і «Падданыя рэвалюцыі(руск.) бел.» (Свярдлоўская кінастудыя, 1987).
Г. Д. Гай — персанаж рамана «Дыктатар» (Выдавецкі дом «Армада», 1998).

Сачыненні

Первый удар по Колчаку. Ленинград, 1926.
На Варшаву! Действия 3 конного корпуса на Западном фронте. Москва — Ленинград, 1928.(недаступная спасылка)
В боях за Симбирск. Ульяновск, 1928.

Зноскі

↑ Гай Гая Дмитриевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Гай Гая Дмитриевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 133. — 737 с.
1 2 3 Сталин был не прав, послав Гая на эшафот (Эдуард ГАСПАРЯН) (ПЕРСОНЫ. ИЗВЕСТНЫЕ АРМЯНЕ) Архівавана 26 мая 2013. (руск.)
↑ rkka.ru. cavalry. Кавалерия гражданской войны. Командный состав кавалерийских соединений и объединений (руск.)
↑ Соколов Б. В. Наркомы страха. М.: АСТ-Пресс, 2001. С. 78
↑ Сайт таварыства «Мемарыял»
↑ Шрейдер М. П. НКВД изнутри: Записки чекиста. — М. : Возвращение, 1995.
↑ Мясников, В. Последний бой Гая // Коммунар. — 1989.
↑ Как комкор Гай наркому Ягоде свинью подложил // «АиФ Долгожитель». — 9 декабря 2005 г.. — № 23 (83).
↑ У справе Гая змяшчаецца абвінавачванне ва ўдзеле «ў антысавецкай тэрарыстычнай арганізацыі правых» (АП РФ, оп. 24, дело 413, лист 252, Списки жертв
1 2 КАВАЛЕРЫ ОРДЕНА КРАСНОГО ЗНАМЕНИ РСФСР, Присвоение 2-oго ордена Красного Знамени.
↑ Гая Дмитриевич Гай, «Железный» комдив Архівавана 29 красавіка 2014.

Літаратура

Гай, Гая Дмитриевич // Гражданская война и военная интервенция в СССР: Энциклопедия. — М., 1983. — С. 138.
Гай, Гая Дмитриевич (Канд. ист. наук; 1887—1937) // На Варшаву! Действия 3 конного корпуса на Западном фронте. Июль-август 1920 г.(недаступная спасылка)
Айрапетян Г. А. Железный Гай / Предисловие С. М. Будённого. — М., 1980. — 124 с. — (Полководцы и военачальники).
Дунаевский А. М.(руск.) бел. По следам Гая. — Свердловск: Средне-Уральское книжное издательство, 1975. — 272 с.
Лазарев С. Е. Подрезанные крылья (Неизвестное из жизни спецслужб) // Военно-исторический журнал. 2012. № 5 (625). С. 66-70.
Лазарев С. Е. Судьба комкора Г. Д. Гая в контексте трагических событий 1930-х гг. // История в подробностях. «Большой террор». Москва, 2012. № 6 (24). С. 22-27.
Лазарев С. Е.(руск.) бел. Социокультурный состав советской военной элиты 1931—1938 гг. и её оценки в прессе русского зарубежья. — Воронеж: Воронежский ЦНТИ — филиал ФГБУ «РЭА» Минэнерго России, 2012. — 312 с. — 100 экз. — ISBN 978-5-4218-0102-3
Железный Гай // Губернский вестник. — 2010.
М. Шумейка. Камандзір жалезнай дывізіі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — № 1. — Мн.: Полымя, 1987. — ISSN 0131-2669. С.40—43.

Спасылкі

Гая Дмитриевич Гай, «Железный» комдив Архівавана 29 красавіка 2014. (руск.)