wd wp Пошук: ⬜

Аўгусцін Кентэрберыйскі

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Аўгусцін.

Аўгусці́н Кентэрберы́йскі (лац.: Augustinus Cantuariensis, англ.: Augustine of Canterbury; каля 1-й трэці VI стагоддзі, Рым — 26 мая 604, Кентэрберы) — бенедыкцінскі манах, першы архібіскуп Кентэрберыйскі. Увайшоў у гісторыю як «апостал англічан» і заснавальнік Хрысціянскай Царквы на тэрыторыі Англіі [3]. Сучасная Царква Англіі лічыць сябе законнай правапераемніцай архібіскупскай кафедры, якую заснаваў Аўгусцін. Каталіцкая Царква аспрэчвае гэта.

Быў прыёрам манастыра святога Андрэя ў Рыме, у 595 годзе Папа Рымскі Рыгор I прызначыў яго кіраўніком місіі ў Брытанію, вядомай як Грыгарыянская місія(англ.) бел., у каралеўства Кент, з мэтай перавярнуць у хрысціянства паганскага караля Этэльберта. Пасля атрымання дазволу пасяліцца ў Кентэрберы Аўгусціну ўдалося хрысціць караля і тысячы яго падданых. Аўгусцін заснаваў манастыр за гарадскімі сценамі і ў 601 годзе быў прызначаны архібіскупам. У 604 годзе іншыя рымска-каталіцкія біскупы асталяваліся ў Лондане і Рочэстэры, і была створана школа, дзе навучаліся англасаксонскія святары і місіянеры.

У канцы жыцця ён займаўся ўмацаваннем рымскай іерархіі ў Англіі, аднак не змог пераканаць кельцкіх біскупаў падпарадкавацца сваёй уладзе, нягледзячы на сталую падтрымку Папы. Таксама падрыхтаваў прысвячэнне свайго пераемніка — Лаўрэнція Кентэрберыйскага. Неўзабаве пасля смерці ў 604 годзе Аўгусцін Кентэрберыйскі быў прылічаны да ліку святых.

Паслядоўнікі Аўгусціна не пакінулі пісьмовых сведчанняў, адзінымі прыжыццёвымі крыніцамі з’яўляюцца лісты Папы Рыгора. Праз сто гадоў пасля яго смерці бенедыкцінскі манах Беда Вялебны сабраў астатнія звесткі пра першага архібіскупа і ўключыў іх у сваю «Царкоўную гісторыю народа англаў»[4].

Перадгісторыя

К 300 году некаторыя брытанцы ўжо былі хрысціянамі, і нават адзін з ерасіархаў, Пелагій, быў брытанцам[5][6]. У 314 годзе Брытанія паслала трох біскупаў на Арльскі сабор, а ў 396 годзе гальскі біскуп ездзіў на востраў, каб дапамагчы вырашыць «дысцыплінарныя пытанні»[7]. Знойдзеныя археолагамі артэфакты сведчаць аб узрастаючай прысутнасці хрысціян у Брытаніі яшчэ да 360 года[8]. Доказамі захавання хрысціянства ва ўсходняй Англіі з’яўляюцца таксама культ святога Альбана і захаванне слова «eccles» (ад лацінскага слова ecclesia, царква) у геаграфічных назвах[9].

Пасля вываду рымскіх легіёнаў з Брытаніі ў 410 годзе жыхары вострава былі вымушаны абараняцца ад нападаў саксаў, і ў паўднёвай частцы вострава пасяліліся язычнікі. У той жа час заходняя частка Брытаніі па-за англасаксонскімі каралеўствамі заставалася хрысціянскай, хоць і развівалася ў адрыве ад Рыма пад уплывам місіянераў з Ірландыі[5][6] і была засяроджана вакол кляштароў, а не вакол епархій. Кельцкая царква таксама адрознівалася ад рымскай царквы ў метадзе разліку даты Вялікдня і ў форме танзуры ў святароў[6][10].

Дагэтуль невядома, ці спрабавалі мясцовыя святары прапаведаваць хрысціянства англасаксам[11][12], але падчас набегаў саксы і роднасныя ім плямёны знішчалі рэшткі рымскай цывілізацыі, у тым ліку і цэрквы[13].

Ва ўсякім разе, яшчэ да прыбыцця Аўгусціна ў Кенце пражывалі малалікія нашчадкі хрысціян з Рымскай імперыі [12], якія амаль не пакінулі літаратурных слядоў[14].

Mісія

Mатывы

На гэтым фоне ў 595 годзе Папа Рыгор I паслаў місію ў Кент, якую часта называюць «Грыгарыянскай», з мэтай перавярнуць англасаксаў у хрысціянства[4][15].

Магчыма, што выбар упаў на каралеўства Кент і яго караля Этэльберта I з-за нейтральнага стаўлення апошняга да хрысціянства. Этэльберт яшчэ да 588 года[16] (па іншых сведчаннях[17] да 560 года) ажаніўся з хрысціянскай прынцэсай Бертай, дачкой Харыберта I, аднаго з меравінгскіх каралёў франкаў. Берта прывезла з сабой у Кент капелана Людхарда[18], з якім яны аднавілі разбураную рымскую царкву[19] (магчыма, што гэта сучасная Царква Святога Марціна) у Кентэрберы. Этэльберт быў язычнікам, але дазваляў жонцы вызнаваць іншую веру і, хутчэй за ўсё, пад яе ўплывам, як піша біёграф Берты, папрасіў Папу Рыгора прыслаць місіянераў[18].

Гісторык Іан Вуд лічыць, што ініцыятыва правядзення місіі зыходзіла ад кенцкага двара[20], а іншыя гісторыкі, што яе ініцыяваў сам Папа. Так, Беда Вялебны апавядае, што Папа Рыгор убачыў светлавалосых рабоў з Брытаніі на рымскім рынку і вырашыў перавярнуць гэты народ у хрысціянства[заўвага 2][22].

Іншай магчымай прычынай была ўзрастаючая ўлада каралеўства Кент і яго караля. Пасля смерці караля Уэсекса Кеўліна ў 592 годзе Этэльберт стаў брэтвальдам — вярхоўным англасаксонскім кіраўніком. Беда піша, што Этэльберт панаваў над землямі на поўдзень ад ракі Хамбер, на мяжы з франкамі. Абедзве дзяржавы паспяхова гандлявалі адна з адной, і розніца ў мове, мяркуючы па ўсім, была нязначная — для перакладу пропаведзяў саксам місіянеры наймалі франкаў. Нарэшце, Кент быў блізкі да хрысціянскіх абласцей франкаў на кантыненце[23]. Існуе некалькі сведчанняў, уключаючы і лісты Папы Рыгора франкскім каралям, што некаторыя з франкаў гандлявалі з каралеўствамі ў паўднёвай Брытаніі. Пра культурны ўплыў франкаў сведчаць і некаторыя археалагічныя знаходкі на тэрыторыі Англіі[24].

Але, хутчэй за ўсё, прычынай місіі паслужылі магчымасць набыцця новых правінцый, якія прызнаюць уладу папства, і жаданне паўплываць на маладую Кенцкую дзяржаву[19]. Магчыма таксама, што ідэя пачаць місію з’явілася пасля паспяховых спроб схілення да каталіцтва лангабардаў [25].

Арганізацыя

У 595 годзе Папа Рыгор прызначыў Аўгусціна, які быў прыёрам кляштара Святога Андрэя ў Рыме, главой місіі ў Кент[4]. Папа абраў манахаў для суправаджэння і адправіў лісты з просьбай аб падтрымцы да франкскіх біскупаў і каралёў: Тэадорыха II, караля Бургундыі, Тэадэберта II, караля Аўстразіі, а таксама іх бабкі Брунгільды. У адным з лістоў Папа падзякаваў таксама каралю Нейстрыі Хлатару II за дапамогу. Некаторыя з гэтых лістоў захаваліся і знаходзяцца ў гэты момант у Рыме. Франкскія біскупы адказалі на просьбу практычнай падтрымкай і, спадзяючыся ўзмацніць уплыў на караля Этэльберта і заваяваць яго давер[26], дадалі да групы перакладчыкаў і франкскіх святароў[27]. Такім чынам, Папа падстрахаваў групу місіянераў, спадзяючыся, што Этэльберт не прагоніць франкаў — народ сваёй жонкі[23].

Чаму менавіта Аўгусцін быў прызначаны главой місіі, застаецца няясным. Вядома толькі, што Аўгусцін быў начытаны: у адным з лістоў Этэльберту Папа Рыгор хваліць яго за веданне Бібліі. Іншай яго якасцю былі добрыя арганізатарскія здольнасці: падчас свайго прыёрства ў Рыме Аўгусцін кіраваў паўсядзённай дзейнасцю абацтва[28].

Падарожжа

У дарозе Аўгусціна суправаджалі Лаўрэнцій Кентэрберыйскі, яго будучы пераемнік, і яшчэ каля сарака спадарожнікаў, у большасці манахі[16]. Неўзабаве пасля ад’езду місіянеры вырашылі вярнуцца і паслалі Аўгусціна назад ў Рым за дазволам Папы. Рыгор адмовіў у просьбе і, напісаўшы падбадзёрваючыя лісты місіянерам, адправіў Аўгусціна назад[29], і ў 597 годзе Аўгусцін і яго спадарожнікі высадзіліся на востраве Тэнет у каралеўстве Кент, а потым пайшлі ў Кентэрберы[16].

Першыя поспехі

Масавыя хрышчэнні

Неўзабаве пасля прыбыцця кароль Этэльберт дазволіў місіянерам сяліцца і прапаведаваць у сталіцы, Кентэрберы, і выкарыстоўваць для службаў царкву Святога Марціна[25][28][30]. Стаўшы, такім чынам, англійскім біскупам, падчас масавага хрышчэння на Ражство 597 года Аўгусцін перавярнуў у хрысціянства большасць падданых Этэльберта.

У лісце 598 года Патрыярху Александрыйскаму Папа Рыгор пісаў, што Аўгусцін ахрысціў больш за дзесяць тысяч язычнікаў. І хоць колькасць новаперавернутых можа быць перабольшана, ясна, што масавае хрышчэнне адбылося[16][28].

Хрышчэнне караля Этэльберта

Ні гісторык Беда, ні Папа Рыгор не згадваюць дату хрышчэння Этэльберта[31], якая, верагодна, адбылася ў 597 годзе[30][заўвага 3]. У Сярэднявеччы масавыя пераварочванні ў хрысціянства патрабавалі папярэдняга хрышчэння кіраўніка, а Аўгусцін на працягу першага года перавярнуў у хрысціянства мноства падданых караля[30]. Акрамя таго, ужо ў 601 годзе Папа Рыгор у лісце зваў Этэльберта сваім сынам і згадваў яго хрышчэнне[заўвага 4]. Пазнейшая крыніца, летапісец XV стагоддзя Томас Эльмгем, лічыць датай хрышчэння караля 2 чэрвеня 597 года (Дзень Святой Тройцы), і хоць іншых доказаў гэтаму сцвярджэнню няма[30], дата, хутчэй за ўсё, дакладная. Так, у лісце ад чэрвеня 598 года Аўгусцін згадвае пра шэраг хрышчэнняў, але імя караля не называецца. Ва ўсякім разе, у 601 годзе кароль ужо быў хрышчоны[32], і, як вынік, уплыў франкаў на паўднёвыя каралеўствы Брытаніі аслаб[34].

Аднаўленне царквы

Беда распавядае, што Аўгусцін пры падтрымцы караля Этэльберта «аднавіў» царкву, пабудаваную рымскімі хрысціянамі ў Кентэрберы[35][заўвага 5]. Ці меў на ўвазе Беда, што Аўгусцін сапраўды аднавіў царкву ці проста зноў асвяціў будынак, застаецца невядомым. Археалагічныя сведчанні падтрымліваюць апошнюю версію: у 1973 годзе на поўдзені ад цяперашняга Кентэрберыйскага сабора былі выяўлены рэшткі будынка з бакавымі прыбудовамі рымска-брытанскага перыяду[35].

Неўзабаве пасля прыбыцця з дазволу караля Аўгусцін заснаваў кляштар Святых Пятра і Паўла, які стаў пасля Абацтвам Святога Аўгусціна [25][38]. Сцвярджаюць, што кляштар прытрымліваўся статута святога Бенедыкта і быў першым бенедыкцінскім абацтвам па-за межамі Італіі, хоць доказаў гэта сцвярджэнне не мае[39].

Таксама Аўгусцін заснаваў у Кентэрберы новую епархію [25], хоць застаецца няясным, калі ён прыняў сан біскупа. Беда піша, што Аўгусцін прыняў сан ад франкскага архібіскупа Этэрыі ў Арлі адразу пасля хрышчэння Этэльберта. Аднак у лісце ад верасня 597 года Папа называе Аўгусціна біскупам, а ў іншым, праз дзесяць месяцаў, піша, што Аўгусцін прыняў сан па яго загаду ад германскіх біскупаў[40].

Далейшыя поспехі

Распаўсюджванне веры

Пасля масавых хрышчэнняў Аўгусцін накіраваў Лаўрэнція ў Рым з дакладам аб сваіх поспехах. Беда піша, што ў лісце Аўгусцін таксама прасіў у Рыгора парады[41] па арганізацыі царквы, пакараннях за рабаванне, правілах шлюбу, асвячэнню біскупаў і, акрамя таго, адносінам паміж цэрквамі Брытаніі і Галіі, хрышчэнню нованароджаных і часу прычасця і імшы [42]. У 601 годзе з Рыма былі пасланы новыя місіянеры, якія даставілі палій для Аўгусціна, які быў сімвалам сану архібіскупа, і дарункі: свяшчэнныя сасуды, царкоўныя ўборы, мошчы і кнігі[заўвага 6], змест якіх невядомы. Магчыма, кнігі датычыліся літургіі і былі напісаны ў гэты ж час. Якой менавіта літургіі прытрымліваўся Аўгусцін у Англіі, няясна, але несумненна гэта адна з лацінскіх літургічных форм, распаўсюджаных у тыя гады ў Рыме[45].

У лісце Аўгусціну Рыгор таксама загадаў новаму архібіскупу пасвяціць у сан дванаццаць вікарыяў і накіраваць біскупа ў Ёрк. Рыгор планаваў заснаваць у Англіі дзве епархіі: у Ёрку і Лондане, з дванаццаццю вікарыямі пры кожным біскупе. Па яго плане, Аўгусцін павінен быў перанесці сваю кафедру з Кентэрберы ў Лондан, але па няясных прычынах гэты пераезд так і не адбыўся[46]. У той час Лондан уваходзіў у склад каралеўства Эсекс, і кіраваў там пляменнік Этэльберта Сэберт. Сэберт быў хрышчоны толькі ў 604 годзе і, цалкам магчыма, да гэтага перашкаджаў пераносу кафедры Аўгусціна ў Лондан[19][47]. Гісторык Брэктэр выказаў меркаванне, што кафедра ўсё ж была перанесена, а пасля смерці Аўгусціна вернута ў Кентэрберы. Аднак гэта тэорыя супярэчыць апавяданню Беды[48].

У 604 годзе Аўгусцін у дадатак да епархіі ў Ёрку заснаваў у Брытаніі яшчэ дзве епархіі: у Лондане біскупам стаў Меліт, а ў Рочэстэры Юст [19][49][50]. Абодва прыбылі ў Брытанію ў 601 годзе з Рыма.

Злучэнне брытанскіх цэркваў

Папа Рыгор жадаў таксама падпарадкаваць Аўгусціну цэрквы ва Уэльсе і Думноніі [51], разлічваючы, мабыць, што ў Брытаніі захаваліся з часоў Рымскай імперыі ўрадавыя і царкоўныя арганізацыйныя структуры[52]. Але як піша Беда, брытанцы не давяралі Аўгусціну[53], і, не ведаючы гісторыі і не разумеючы традыцый брытанскай царквы, Аўгусцін ненаўмысна сапсаваў з імі адносіны[54]. У 603 годзе Аўгусцін і Этэльберт сабралі брытанскіх біскупаў у Кентэрберы і абмеркавалі магчымасць аб’яднання царквы пад кіраўніцтвам Аўгусціна. Беда піша, што пасля пасяджэння біскупы «параіліся з народам», які вырашыў аказаць Аўгусціну столькі ж павагі, колькі ён аказаў ім[55]. Па словах Беды, вітаючы брытанскіх біскупаў, Аўгусцін не ўстаў са свайго месца[56]. Некаторыя гісторыкі мяркуюць, што Аўгусцін не ведаў гісторыі і не разумеў традыцый брытанскай царквы, што папсавала яго ўзаемаадносіны з брытанскімі біскупамі[54]. Такім чынам, план Папы па аб’яднанні брытанскіх цэркваў праваліўся[55].

Аднак існавалі і глыбейшыя рознагалоссі паміж Аўгусцінам і брытанскай царквой: форма танзуры, час святкавання Вялікадня, а таксама падыход да аскетызму, місіянерскай дзейнасці і агульнай арганізацыі царквы[53]. Акрамя таго, не апошнюю ролю сыграла і палітыка: дзейнасць Аўгусціна падтрымліваў кенцкі кароль, а Уэсекс і Мерсія шырыліся на захад, дзе знаходзіліся землі пад кіраваннем брытанцаў[57].

Mісіянерская дзейнасць

Хоць аб’яднаць царкву і не ўдалося, Аўгусцін дасягнуў прыкметных поспехаў у місіянерскай дзейнасці. Ён асвяціў мноства паганскіх храмаў[58] і сумясціў большасць паганскіх свят з хрысціянскімі. Напрыклад, у адным з храмаў паважалі мясцовага святога Сікста, падрабязнасці жыцця і смерці якога не былі вядомыя. Цалкам магчыма, што паслядоўнікі былі хрысціянамі, хоць Аўгусцін так не лічыў. Па ўказанні Папы Рыгора Аўгусцін заснаваў у храме царкву рымскага святога Сікста [59].

Папа Рыгор не абмінаў увагай брытанскія цэрквы і выдаў некалькі прадпісанняў для парафіян і духавенства. Напрыклад, аб тым, што царква ў Кенце падпарадкоўваецца непасрэдна Папе, і ні англійскія, ні франкскія біскупы не маюць адны над аднымі ўлады. Іншае прадпісанне датычылася падрыхтоўкі мясцовага духавенства і паводзін місіянераў[60]. Па яго савету Аўгусцін заснаваў місіянерскую школу, і неўзабаве пасля яго смерці Кентэрберы адправіў некалькі настаўнікаў у падтрымку хрысціянскай місіі ва ўсходнюю Англію[61]. У школе караля (англ.: The King’s School) сцвярджаюць, што яна заснавана Аўгусцінам і з’яўляецца, такім чынам, найстарэйшай школай свету. Гэту тэорыю не пацвярджаюць гістарычныя дакументы школы, першыя з якіх адносяцца толькі да XVI стагоддзя[62]. Аднак ён заснаваў нейкую школу, бо пасля яго смерці Кентэрберы пасылала настаўнікаў ва ўсходнюю Англію[61].

Смерць і спадчына

Перад смерцю Аўгусцін прызначыў Лаўрэнція Кентэрберыйскага сваім пераемнікам, верагодна, з мэтай забяспечыць упарадкаваную перадачу паўнамоцтваў архібіскупа[63]. Хоць на момант смерці ўплыў Аўгусціна ледзь распаўсюдзіўся за межы Кента, менавіта ён прынёс у Брытанію актыўны місіянерскі стыль. Да яго прыбыцця, нягледзячы на прысутнасць хрысціян у Ірландыі і Уэльсе, ніякіх спроб схіліць саксаў да хрысціянства не прадпрымалася. Аўгусцін жа аказаў вырашальны ўплыў не толькі на хрысціянства ў Брытаніі ў цэлым[53][64], але і на англа-саксонскую царкву ў прыватнасці, якая ўзмацніла сваю місіянерскую дзейнасць сярод язычнікаў[65][66]. Нельга забываць, што сваім поспехам Аўгусцін часткова абавязаны Этэльберту, які даў архібіскупу магчымасць праявіць сябе[67] і не перашкаджаў распаўсюджванню хрысціянства на сваіх землях. Прыклад Аўгусціна аказаў уплыў і на наступную інтэнсіўную місіянерскую дзейнасць англасаксонскай царквы[65][66].

Аўгусцін памёр 26 мая 604 года[25] і неўзабаве быў прылічаны да ліку святых. Першапачаткова ён быў пахаваны ў порціку сённяшняй Царквы Святога Аўгусціна ў Кентэрберы[38], але пазней цела было перанесена ў царкву абацтва, названага яго імем. Пасля нармандскага заваявання царква актыўна падтрымлівала культ Святога Аўгусціна[25], і яго магіла стала месцам паломніцтва. Яго рака займала цэнтральнае становішча ў адной з капліц, а справа і злева былі размешчаны ракі Лорэнса і Мелітуса[68]. Кароль Генрых I дазволіў Абацтву Св. Аўгусціна правядзенне з 8 па 13 верасня шасцідзённага кірмаша падчас пераносу яго рэштак у новы рэлікварый[69]. Падчас рэфармацыі храм Аўгусціна быў разбураны, і мошчы былі згублены[70].

Акрамя Беды, жыццё Аўгусціна апісвалі і іншыя сярэднявечныя пісьменнікі. Прыкладна ў 1090 годзе Госелін(англ.) бел. напісаў біяграфію Аўгусціна, наблізіўшы яго вобраз да вобраза святога. У апісанні мала новых гістарычных фактаў, і асноўны змест — апісанне цудаў, здзейсненных Аўгусцінам[71]. Абапіраючыся на гэта апісанне, пазнейшыя аўтары працягвалі дадаваць у жыццё Аўгусціна апавяданні аб здзейсненных ім цудах, усё далей адыходзячы ад сапраўдных падзей[72]. Сярод такіх аўтараў былі, напрыклад, Вільям Мальмсберыйскі, які сцвярджаў, што Аўгусцін заснаваў Сернскае абацтва, аўтар (хутчэй за ўсё, Джон Бромптан(англ.) бел.) сярэднявечнага летапісу, які змяшчае выдуманыя лісты ад Аўгусціна[73], і некаторыя іншыя аўтары, якія ўключалі Аўгусціна ў свае рыцарскія раманы [74]. У творах выяўленчага мастацтва Аўгусцін паўстае на прастоле з біскупскімі знакамі[75].

Заснаваны Аўгусцінам кляштар працягваў расці. У 978 годзе абат Дунстан пераназваў яго ў гонар святых Пятра, Паўла і Аўгусціна, і з тых часоў ён таксама вядомы як Абацтва Святога Аўгусціна. Пасля Цюдораўскай секулярызацыі Генрых VIII выкарыстоўваў абацтва як каралеўскі палац, але з тых часоў большасць будынкаў ператварылася ў руіны. У 1988 годзе руіны абацтва разам з Кентэрберыйскім саборам і Царквой Святога Марціна сталі аб’ектам Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА [76][77].

Аўгусцін быў першым у шэрагу 104 архібіскупаў Кентэрберыйскіх. Архібіскуп Кентэрберыйскі з’яўляецца архірэем епархіі Кентэрберы, вядучым біскупам Царквы Англіі і сімвалічным главой сусветнай Англіканскай супольнасці. Такім чынам, сённяшні Архібіскуп Кентэрберыйскі кіруе трэцяй па велічыні групай хрысціян у свеце. У Кентэрберыйскім саборы каменная кафедра, выкарыстаная пры інтранізацыі архібіскупа, называецца «крэслам святога Аўгусціна», хоць крэсла было пабудавана, верагодна, у XIII стагоддзі[78].

Ва ўсходнім Кенце, у Эбсфліце, кельцкі крыж адзначае месца, дзе, як мяркуюць, Аўгусцін высадзіўся на бераг Англіі[79][80], хоць у 2005 годзе гісторык Алан Кей у інтэрв’ю Бі-бі-сі паведаміў, што ў рэчаіснасці Аўгусцін высадзіўся паміж Стонарам і Сандвічам. Па словах Кея, у VI стагоддзі Эбсфліт не размяшчаўся на ўзбярэжжа, і легенда выдумана ў 1884 годзе віктарыянскім арыстакратам, які хацеў прыцягнуць наведвальнікаў у адкрытае ім непадалёк кафэ[81].

Заўвагі

↑ У німбе бачна імя «AUGUSTINUS», і танзура паказвае на святасць[1]. Аднак імя напісана пазнейшай рукой, і магчыма, што тут намаляваны не Аўгусцін, а Рыгор Вялікі. Гэту інтэрпрэтацыю прапаноўвае Дуглас Дэйлс у нядаўнім артыкуле[2].
↑ Беда: «З уздыхам, які ішоў з самага сэрца, ён сказаў: „Як шкада, што стваральнік цемры валодае людзьмі з такім светлым абліччам, і што душы, надзеленыя такой вонкавай дабрынёй, пазбаўлены хараства ўнутранага!“ Спытаўшы пра імя іх народа, ён атрымаў адказ, што яны называюцца англамі. „Дабро, — сказаў ён, — бо ў іх твары анёлаў, і яны годныя прылучыцца да анёлаў на нябёсах“»[21].
↑ Беда, цалкам магчыма, памыляецца ў датах, бо датуе смерць караля лютым 616 года і піша, што кароль памёр праз 21 год пасля хрышчэння, што дае 595 год. Але ў той час Аўгусцін яшчэ не пачаў сваю місію, а Беда піша, што кароль быў хрышчоны Аўгусцінам асабіста[17]. У сваім лісце 601 года да караля Этэльберта і каралевы Рыгор піша, што каралева не змагла дабіцца хрышчэння мужа. Таму, хутчэй за ўсё, менавіта Беда блытае даты[32].
↑ У лісце Рыгор піша «захавайце дар, які ён атрымаў». «Дар» у гэтым кантэксце адносіцца да хрышчэння[33].
↑ Беда, том 1, глава 33: «AT Augustinus, ubi in regia ciuitate sedem episcopalem, ut praediximus, accepit, recuperauit in ea, regio fultus adminiculo, ecclesiam, quam inibi antiquo Romanorum fidelium opere factam fuisse didicerat, et eam in nomine sancti Saluatoris Dei et Domini nostri Iesu Christi sacrauit, atque ibidem sibi habitationem statuit et cunctis successoribus suis.»[36] Пераклад: «Пасля таго, як Аўгусцін стаў архібіскупам у каралеўскай сталіцы, ён з дазволу караля аднавіў царкву, якая, як яму паведамілі, пабудавана ў старажытныя часы веруючымі рымлянамі»[37]. Лацінскае слова «recuperauit» можна перакласці і як «рамантавалі», і як «аднавілі».
↑ Далейшы лёс гэтых прадметаў невядомы. Томас Эльмхам, кентэрберыйскі летапісец XV стагоддзя, прывёў некалькі магчымых прычын іх знікнення. Ён піша, што, магчыма, некаторыя рэчы былі схаваны падчас дацкіх набегаў у IX і (/X “X”) стагоддзях і падчас нарманскага заваявання ў 1066 годзе і пасля так і не былі знойдзены. Таксама верагодна, што за нейкую іх частку ў 1190-х гадах выкупілі караля Рычарда I [43]. Адной з дасланых кніг, верагодна, з’яўляецца ўцалелае Евангелле святога Аўгусціна — італьянская кніга VI стагоддзя[44].

Крыніцы

↑ Schapiro “Decoration of the Leningrad Manuscript of Bede” Selected Papers: Volume 3 P. 199, 212—214 (англ.)
↑ Dales “Apostle of the English” L’eredita spirituale di Gregorio Magno tra Occidente e Oriente P. 299 (англ.)
↑ Delaney Dictionary of Saints P. 67—68 (англ.)
1 2 3 Stenton Anglo-Saxon England P. 104 (англ.)
1 2 Hindley, Brief History of the Anglo-Saxons, P. 3—9. (англ.)
1 2 3 Mayr-Harting, The Coming of Christianity, P. 78—93 (англ.)
↑ Frend «Roman Britain» Cross Goes North P. 80—81 (англ.)
↑ Frend «Roman Britain» Cross Goes North P. 82—86 (англ.)
↑ Yorke Conversion of Britain P. 121 (англ.)
↑ Гл. Yorke Conversion of Britain P. 115—118 для абмеркавання пытання «кельцкай царквы». (англ.)
↑ Stenton Anglo-Saxon England P. 102 (англ.)
1 2 Mayr-Harting The Coming of Christianity P. 32—33 (англ.)
↑ Kirby Earliest English Kings P. 23 (англ.)
↑ Frend «Roman Britain» Cross Goes North P. 79 (англ.)
↑ Jones «Gregorian Mission» Speculum (англ.)
1 2 3 4 Stenton Anglo-Saxon England P. 105—106 (англ.)
1 2 Kirby Earliest English Kings P. 24—25 (англ.)
1 2 Nelson «Bertha (b. c.565, d. in or after 601)» Oxford Dictionary of National Biography (англ.)
1 2 3 4 Hindley Brief History of the Anglo-Saxons P. 33—36 (англ.)
↑ Wood «Mission of Augustine of Canterbury» Speculum P. 9—10 (англ.)
↑ Беда «Царкоўная гісторыя народаў англаў» 2:1 (англ.)
↑ Mayr-Harting The Coming of Christianity P. 57—59 (руск.)
1 2 Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 6—7 (англ.)
↑ Kirby Earliest English Kings P. 27 (англ.)
1 2 3 4 5 6 Mayr-Harting «Augustine [St Augustine] (d. 604)» Oxford Dictionary of National Biography (англ.)
↑ Wood «Mission of Augustine of Canterbury» Speculum P. 9 (англ.)
↑ Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 4—5 (англ.)
1 2 3 Fletcher The Barbarian Conversion P. 116—117 (англ.)
↑ Blair An Introduction to Anglo-Saxon England P. 116—117 (англ.)
1 2 3 4 Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 8—9 (англ.)
↑ Wood «Mission of Augustine of Canterbury» Speculum P. 11 (англ.)
1 2 Kirby Earliest English Kings P. 28 (англ.)
↑ Brooks Early History of the Church of Canterbury, P. 8 (англ.)
↑ Kirby Earliest English Kings P. 29 (англ.)
1 2 Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 50 (англ.)
↑ Historiam Ecclesiasticam Gentis Anglorum: Liber Primus (нявызн.) (недаступная спасылка). The Latin Library. Ad Fontes Academy. Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2008. Праверана 1 красавіка 2008. (англ.)
↑ Беда «Царкоўная гісторыя народаў англаў» 1:33 (руск.)
1 2 Blair Church in Anglo-Saxon Society P. 61—62 (англ.)
↑ Lawrence Medieval Monasticism P. 55 (англ.)
↑ Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 5 (англ.)
↑ Stenton Anglo-Saxon England P. 106 (англ.)
↑ Беда «Царкоўная гісторыя народаў англаў» 1:27 (руск.)
↑ Dodwell Anglo-Saxon Art P. 10 (англ.)
↑ Dodwell Anglo-Saxon Art P. 96 (англ.)
↑ Mayr-Harting Coming of Christianity P. 173—174 (англ.)
↑ Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 9—11 (англ.)
↑ Fletcher The Barbarian Conversion P. 453 (англ.)
↑ Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 11—14 (англ.)
↑ Hayward «St Justus» Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England P. 267—268 (англ.)
↑ Lapidge «St Mellitus» Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England P. 305—306 (англ.)
↑ Mayr-Harting Coming of Christianity P. 70—72 (англ.)
↑ Yorke Conversion of Britain P. 118 (англ.)
1 2 3 Stenton Anglo-Saxon England P. 110—111 (англ.)
1 2 Mayr-Harting Coming of Christianity P. 72—73 (англ.)
1 2 Hindley Brief History of the Anglo-Saxons P. 8—9 (англ.)
↑ Беда «Царкоўная гісторыя народаў англаў» 2:2 (руск.)
↑ Yorke, Conversion of Britain P. 119 (англ.)
↑ Thomson Western Church P. 8 (англ.)
↑ Blair Church in Anglo-Saxon Society P. 24 (англ.)
↑ Stenton Anglo-Saxon England P. 107—108 (англ.)
1 2 Brooks Early History of the Church of Canterbury P. 94—95 (англ.)
↑ 597 and all that: A Brief History of the King’s School, Canterbury (нявызн.) (недаступная спасылка). The King’s School, Canterbury. Архівавана з першакрыніцы 28 верасня 2011. Праверана 31 сакавіка 2008. (англ.)
↑ Hindley Brief History of the Anglo-Saxons P. 43 (англ.)
↑ Collins Early Medieval Europe P. 185 (англ.)
1 2 Mayr-Harting Coming of Christianity P. 265—266 (англ.)
1 2 Wood «Mission of Augustine of Canterbury» Speculum P. 8 (англ.)
↑ Mayr-Harting Coming of Christianity P. 249 (англ.)
↑ Nilson Cathedral Shrines p. 67 (англ.)
↑ Nilson Cathedral Shrines p. 93 (англ.)
↑ Smith «St Augustine in History and Tradition» Folklore P. 23—28 (англ.)
↑ Gameson and Gameson «From Augustine to Parker» Anglo-Saxons P. 17—20 (англ.)
↑ Gameson and Gameson «From Augustine to Parker» Anglo-Saxons P. 19 (англ.)
↑ Gameson and Gameson «From Augustine to Parker» Anglo-Saxons P. 24 (англ.)
↑ Gameson and Gameson «From Augustine to Parker» Anglo-Saxons P. 22—31 (англ.)
↑ Lanzi and Lanzi Saints and Their Symbols P. 132 (англ.)
↑ Alston «Abbey of Saint Augustine» (англ.)
↑ Спіс Сусветнай спадчыны Юнеска (англ.)
↑ Howorth Saint Augustine of Canterbury P. 97) (англ.)
↑ Ramsgate England Tourist Information (нявызн.) (недаступная спасылка). Travel UK. Архівавана з першакрыніцы 28 жніўня 2011. Праверана 29 сакавіка 2008. (англ.)
↑ Green, Michael A. St. Augustine of Canterbury. Janus Publishing Company, 1997, P. 38. (англ.)
↑ «The mystery of history», BBC, 7 лютага 2005 г. (англ.)

Бібліяграфія

Alston G. C. Abbey of Saint Augustine // Catholic Encyclopedia. — New York: The Encyclopedia Press, 1913.
Беда Достопочтенный. Церковная история народа англов / Перевод В. В. Эрлихмана. — СПб.: Алетейя, 2001.
Blair J. P. The Church in Anglo-Saxon Society. — Oxford: Oxford University Press, 2005. — ISBN 0-19-921117-5.
Blair P. H. & Blair P. D. An Introduction to Anglo-Saxon England. — 3rd edition. — Cambridge: Cambridge University Press, 2003. — ISBN 0-521-53777-0.
Brooks N. The Early History of the Church of Canterbury: Christ Church from 597 to 1066. — London: Leicester University Press, 1984. — ISBN 0-7185-0041-5.
Collins R. Early Medieval Europe: 300–1000. — 2nd edition. — New York: St. Martin’s Press, 1999. — ISBN 0-312-21886-9.
Dales D. «Apostles of the English»: Anglo-Saxon Perceptions // L’eredita spirituale di Gregorio Magno tra Occidente e Oriente. — Il Segno Gabrielli Editori, 2005. — ISBN 8888163549.
Delaney J. P. Dictionary of Saints. — 2nd edition. — Garden City, NY: Doubleday, 1980. — ISBN 0-385-13594-7.
Dodwell C. R. Anglo-Saxon Art: A New Perspective. — Cornell University Press. — Ithaca, NY: Cornell University Press, 1985. — ISBN 0-8014-9300-5.
Fletcher R. A. The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity. — New York: H. Holt and Co, 1998. — ISBN 0-8050-2763-7.
Frend W. H. C. Roman Britain, a Failed Promise // The Cross Goes North: Processes of Conversion in Northern Europe AD 300-1300 / Edited by Martin Carver. — Woodbridge, UK: Boydell Press, 2003. — P. 79—92. — ISBN 1-84383-125-2.
Gameson R. & F. From Augustine to Parker: The Changing Face of the First Archbishop of Canterbury // Anglo-Saxons: Studies Presented to Cyril Roy Hart / Smyth A. P. & Keynes S. — Dublin: Four Courts Press, 2006. — P. 13—38. — ISBN 1-85182-932-6.
Hayward P. A. St Justus // Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England / Edited by Lapidge, Michael et al. — Malden, MA: Blackwell Publishing, 2001. — P. 267—268. — ISBN 978-0-631-22492-1.
Howorth H. H. Saint Augustine of Canterbury. — London: John Murray, 1913.
Hindley G. A Brief History of the Anglo-Saxons: The Beginnings of the English Nation. — New York: Carroll & Graf, 2006. — ISBN 978-0-78671-738-5.
Kirby D. P. The Earliest English Kings. — New York: Routledge, 2000. — ISBN 0-415-24211-8.
Jones P. F. The Gregorian Mission and English Education // Speculum. — 1928. — Vol. 3. — № 3. — P. 335—348. — DOI:10.2307/2847433
Lanzi F. & G. Augustine of Canterbury // Saints and Their Symbols: Recognizing Saints in Art and in Popular Images / Пераклад M. J. O’Connell. — Collegeville, MN: Order of Saint Benedict, 2004. — P. 131—132. — ISBN 0-8146-2970-9.
Lapidge M. St Mellitus // Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England / Edited by Lapidge, Michael et al. — Malden, MA: Blackwell Publishing, 2001. — P. 305—306. — ISBN 978-0-631-22492-1.
Lawrence C. H. Medieval Monasticism: Forms of Religious Life in Western Europe in the Middle Ages. — New York: Longman, 2001. — ISBN 0-582-40427-4.
Mayr-Harting H. The Coming of Christianity to Anglo-Saxon England. — University Park, PA: Pennsylvania State University Press, 1991. — ISBN 0-271-00769-9.
Mayr-Harting H. Augustine (St Augustine) (d. 604) // Oxford Dictionary of National Biography. — Oxford University Press, 2004.
Nelson J. L. Bertha (b. c. 565, d. in or after 601) // Oxford Dictionary of National Biography. — Oxford University Press, 2006.
Schapiro M. The Decoration of the Leningrad Manuscript of Bede // Selected Papers: Volume 3: Late Antique, Early Christian and Mediaeval Art. — London: Chatto & Windus, 1980. — P. 199 і 212—214. — ISBN 0701125144.
Smith A. St Augustine of Canterbury in History and Tradition // Folklore. — 1978. — Vol. 89. — № 1. — P. 23—28. — DOI:10.2307/2864782
Stenton F. M. Anglo-Saxon England. — 3rd edition. — Oxford: Oxford University Press, 1971. — ISBN 978-0-19-280139-5.
Thomson J. A. F. The Western Church in the Middle Ages. — London: Arnold, 1998. — ISBN 0-340-60118-3.
Wood I. The Mission of Augustine of Canterbury to the English // Speculum. — 1994. — Vol. 69. — № 1. — P. 1—17. — DOI:10.2307/2864782
Yorke B. The Conversion of Britain: Religion, Politics and Society in Britain c. 600–800. — London: Pearson/Longman, 2006. — ISBN 0-582-77292-3.

Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных артыкулаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі.