wd wp Пошук:
    ⬜

    Грэка-персідскія войны

    Грэка-персідскія войны (з перапынкамі 500 да н.э. — 449 да н.э.) — войны паміж Персіяй і старажытнагрэчаскімі полісамі (гарадамі-дзяржавамі), якія адстойвалі сваю незалежнасць. Прычынай вайны была дапамога ваеннымі караблямі Афінамі і Эрэтрыяй з вострава Эўбея пяцістам паўсталым супраць персідскага панавання грэчаскім полісам у Малай Азіі.

    Асноўнай крыніцай па гісторыі грэка-персідскіх войнаў з’яўляецца «Гісторыя» Герадота, якая змяшчае апісанне падзей да 478 да н.э. уключна. Аб ходзе ваенных дзеянняў у сярэдзіне V ст. да н.э. коратка паведамляе Фукідыд у «Гісторыі Пелапанэскай вайны». Апавяданні аб асобных момантах вайны сустракаюцца ў творах трагікаў Эсхіла і ў «Афінскай палітыі» Арыстоцеля. З пазнейшых гісторыкаў аб гэтым перыядзе распавядае Дыядор Сіцылійскі, а таксама Плутарх, які напісаў некалькі біяграфій палітычных і ваенных дзеячаў таго часу (Фемістокла, Арыстыла, Кімона). Цікавы матэрыял утрымліваюць нешматлікія надпісы, якія адносяцца да V ст. да н.э. Нарэшце, у 1938—1939 гг. былі праведзены археалагічныя раскопкі на поле бою пры Фермапілах, якія далі каштоўныя звесткі. Вельмі цікавыя таксама вынікі раскопак магільнага пагорка на марафонскім полі ў Атыцы (1940-я гады XX стагоддзя).

    Гістарычныя крыніцы

    Амаль усе звесткі пра грэка-персідскіх войнах у цяперашні час паходзяць выключна з грэчаскіх крыніц. Асноўная з гэты крыніц – праца Герадота «Гісторыя», якая абрываецца на падзеях 478 года да н.э[1]. Старажытнагрэчаскі гісторык, празваны «бацькам гісторыі»[2], нарадзіўся ў 484 годзе да н.э. у Галікарнасе, грэчаскай калоніі на малаазійскім узбярэжжы, якое ў той час знаходзілася пад уладай імперыі Ахеменідаў. У сваёй кнізе, напісанай у 440-430 гадах да н.э., Герадот спрабаваў прасачыць паходжанне грэка-персідскіх войнаў, якія ў той час былі нядаўняй гісторыяй[3].

    Некаторыя пазнейшыя старажытныя гісторыкі, пачынаючы з Фукідыда, крытыкавалі Герадота[4][5]. Але тым не менш, Фукідыд вырашыў пачаць сваю гісторыю з месца, дзе спыніўся Герадот (на аблозе Сэстаса) і лічыў сваю працу досыць дакладнай, якая не мела патрэбы ў перапісванні або выпраўленні[5]. Плутарх крытыкаваў Герадота ў сваім эсэ «Аб зламыснасці Герадота», папракаючы яго ў адсутнасці належнага патрыятызму, у прыватнасці таму, што ён абыякава паставіўся да такога подзвігу ахейцаў, як заваяванне Іліона[6]. Негатыўнае стаўленне да Герадота было перададзена Еўропе эпохі Адраджэння, хоць ён па-ранейшаму заставаўся добра чытальным. Аднак, пачынаючы з XIX стагоддзя рэпутацыя старажытнагрэчаскага гісторыка была рэабілітаваная археалагічнымі знаходкамі, якія неаднаразова пацвярджалі яго версію тых падзей [7]. На сёння пераважным поглядам тое, што Герадот здзейсніў выдатную працу ў сваёй працы «Гісторыя», але ў некаторых яго канкрэтных дэталяў (у прыватнасці, колькасці войскаў і дат) варта ставіцца з доляй скептыцызму [7]. Тым не менш, застаюцца некаторыя гісторыкі, якія лічаць, што Герадот вялікую частку сваёй гісторыі прыдумаў[8].

    На жаль, ваенная гісторыя Грэцыі ў перыяд з канца другога персідскага ўварвання ў Грэцыю і Пелапанескай вайны (479—431 г. да н.э.) не так добра падмацавана старажытнымі крыніцамі, якія захаваліся. Гэты перыяд, які старажытныя навукоўцы часам называюць Пентэконтаэтыя (грэч.: Πεντηκονταετία), быў перыядам адноснага міру і працвітання ў Грэцыі [9] [10]. Самая значная крыніца для гэтага перыяду — Фукідыдавая «Гісторыя Пелапанескай вайны», якая, як правіла, разглядаецца сучаснымі гісторыкамі як надзейная гістарычная крыніца[11] [12] [13]. У сваёй працы Фукідыд напісаў толькі пра першыя дваццаць гадоў вайны і трохі інфармацыі аб тым, што адбылося раней[14]. Аднак, яго праца, выкарыстоўваецца сёння ў якасці храналагічнай табліцы таго перыяду, на дэталях якой археалагічныя дадзеныя і дадзеныя іншых пісьменнікаў могуць быць аб’яднаныя.

    Асноўныя падзеі

    Персідская імперыя на мяжы VI—V стагоддзя да н.э.

    Падавіўшы паўстанне ў 493 да н.э., персідская армія пад камандаваннем палкаводца Мардонія вясной 492 да н.э. пераправілася праз Гелеспонт для заваёвы Грэцыі, але пасля гібелі флоту (каля 300 караблёў) падчас буры паблізу Афона вымушана была вярнуцца назад, абмежаваўшыся акупацыяй Фракіі.

    Увесну 490 да н.э. персідская армія пад камандаваннем палкаводцаў Даціса і Артаферна накіравалася марскім шляхам праз астравы Родас, Наксас і Дэлас да Эўбеі і, захапіўшы яе, высадзілася на марафонскай раўніне, дзе адбылася знакамітая бітва пры Марафоне (490 да н.э.). У якой афіняне і платэйцы пад камандаваннем Мільтыяда атрымалі значную перамогу над персамі.

    На працягу 10-гадовага адпачынку ў Афінах па ініцыятыве правадыра дэмакратычнай групоўкі Фемістокла быў створаны вялікі флот. Новы паход персаў у 480 да н.э. узначальваў цар Ксеркс. Персідскае войска прарвалася праз горны праход Фермапілы, які абаранялі грэкі пад камандаваннем Спартанскага цара Леаніда, спустошылі Беотыю, Атыку і разбурылі Афіны.

    Аднак у тым жа годзе персідскі флот пацярпеў цяжкую паразу каля вострава Саламін. У 479 да н.э. пры Платэях было разгромлена сухапутнае войска персаў. У гэты ж час персідскі флот пацярпеў паразу ля мыса Мікалая. Гэтыя перамогі па сутнасці справы вырашылі вынік Грэка-персідскіх войнаў: персы вымушаныя былі ачысціць тэрыторыю Грэцыі, а грэкі перанеслі ваенныя дзеянні ў раён Эгейскага мора і ў Малую Азію.

    У 470-х гадах да н.э. Саюзная грэцкая армія пад камандаваннем афінскага палкаводца Кімона, атрымала некалькі перамог, захапіла узбярэжжа Фракіі, шэраг астравоў Эгейскага мора і Візантыі і ў 469 да н.э. нанесла поўнае паражэнне персам у бітве пры вусці р.Эўрымедонт(руск.) бел..

    Аднак ваенныя дзеянні з працяглымі перапынкамі вяліся да 449 да н.э., калі ў бітве пры Саламіне (на Кіпры) грэкі атрымалі вялікую перамогу. Пасля гэтага з Персіяй быў заключаны так званы Каліеў мір (названы імем афінскага ўпаўнаважанага), па якім Персія пазбаўлялася сваіх уладанняў у Эгейскім моры, Гелеспонце і Басфоры і прызнавала за полісамі Малой Азіі палітычную незалежнасць.

    Зноскі

    1. ↑ Герадот. Гісторыя. IX.121
    2. ↑ Cicero, On the Laws I, 5
    3. ↑ Holland, pp. xvi—xvii.
    4. ↑ Thucydides, History of the Peloponnesian War, e.g. I, 22
    5. 1 2 Finley, p. 15.
    6. ↑ Holland, p. xxiv.
    7. 1 2 Holland, p. 377
    8. ↑ Fehling, pp. 1—277.
    9. ↑ Finley, p. 16.
    10. ↑ Kagan, p. 77.
    11. ↑ Sealey, p. 264.
    12. ↑ Fine, p. 336.
    13. ↑ Finley, pp. 29-30.
    14. ↑ Фукидид (ок. 460 — ок. 400 да н. э.)

    Спасылкі

    commons: Грэка-персідскія войны на Вікісховішчы
    Тэмы гэтай старонкі (6):
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Запыты на пераклад з рускай
    Катэгорыя·Войны V стагоддзя да н.э.
    Катэгорыя·Войны Старажытнай Грэцыі
    Катэгорыя·Вікіпедыя·Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле
    Катэгорыя·Грэка-персідскія войны