Фальшывыя сябры перакладчыка — словы, якія вымаўленнем ці напісаннем падобныя да інтэрнацыяналізмаў (такія як «інфармацыя», «эканоміка»), але або цалкам адрозніваюцца значэннем, або толькі часткова супадаюць у сваіх значэннях са словамі дзвюх моў: мовы, з якой перакладаюць, і мовы, на якую перакладаюць. Могуць быць прычынай як грубых сэнсавых, так і нязначных стылістычных памылак у перакладзе. Фальшывыя сябры перакладчыка могуць існаваць і ў розных дыялектах адной мовы. Так у палескай гаворцы герояў «Палескай хронікі» Івана Мележа Хадоські і Яўхіма слова «грубая» (з націскам на другі склад) выкарыстовалася ў сэнсе «цяжарная»[1]. У амерыканскім дыялекце англійскай мовы фраза «vest and pants» можа значыць «дзелавы касцюм», а ў брытанскім варыянце яна выкарыстоўваецца ў значэнні «майка і шорты».
Паколькі руская і беларуская мовы належаць да адной групы ўсходняславянскіх моў, яны вельмі падобныя. Таму пры перакладзе з рускай трэба звяртаць асаблівую ўвагу на «фальшывых сяброў».
| Руская | Беларуская |
|---|---|
| Благой | Добры, а не благі |
| Век | Толькі ў сэнсе «эпоха», а «100 гадоў» — стагоддзе |
| Диван | Канапа, а не дыван |
| Журнал | Толькі ў сэнсе «рэгістрацыйны», а «перыядычнае выданне» — часопіс |
| Корыстный | Карыслівы, а не карысны |
| Лаять | Брахаць, а не лаяць |
| Мир | Толькі ў сэнсе «адсутнасць вайны», а «чалавецтва» — свет |
| Час | Толькі ў сэнсе «пара», а «60 хвілін» — гадзіна |
Яшчэ больш увагі патрабуе пераклад на сучасную беларускую мову таго, што напісана на рускай мове ХІХ — пачатку ХХ стст. Вось некалькі прыкладаў, якія можна сустрэць у класічнай літаратуры і Сінадальным перакладзе Бібліі.
| Руская | Беларуская |
|---|---|
| Гроб | Склеп, а не толькі труна |
| Крепостной | Прыгонны, аб сялянах ці праве |
| Любовник | Закаханы (станоўчы вобраз), а не толькі каханак (негатыўны вобраз) |
| Окоп | Агароджа, якую будуюць каб штурмаваць крапасныя муры, а не толькі акоп |
| Присутствие | Аддзяленне, дэпартамент а не толькі прысутнасць альбо наяўнасць |
| Товарищ | Памочнік (напрыклад, пракурора), а не толькі таварыш |
Існуе шэраг англійскіх слоў, якія падобны на беларускія, але прынцыпова адрозніваюцца ад іх сэнсам.
Пералік слоў з поўным нясупадзеннем значэння[2]
| Англійская | Беларуская |
|---|---|
| accurate | дакладны, а не акуратны |
| actual | фактычны, а не актуальны |
| advocate | абаронца, але не адвакат |
| angina | стэнакардыя, а не ангіна |
| aspirant | прэтэндэнт, а не аспірант |
| bullion | злітак (золата), а не булён |
| compositor | наборшчык, а не кампазітар |
| data | звесткі, даныя, а не дата |
| decade | дзясяцігоддзе, а не дэкада |
| Dutch | галандскі, а не дацкі |
| fabric | тканіна, а не фабрыка |
| list | спіс, а не ліст |
| lyrics | словы песні, а не лірыка |
| magazine | часопіс, а не магазін |
| mayor | мэр, а не маёр |
| notebook | запісная кніжка, канспект, сшытак, а не ноўтбук[3] |
| preservative | кансервант, а не прэзерватыў |
| physician | тэрапеўт, а не фізік |
| plot | змова, сюжэт, а не плот |
| prospect | перспектыва, а не праспект |
| rapport | харошыя адносіны, а не рапарт |
| replica | дакладная копія, а не рэпліка |
| resin | смала, а не рызіна |
| sodium | натрый, а не сода |
| Yikes! | ой!, а не яйкі |
Таксама існуюць словы, значэнні якіх толькі часткова супадаюць з беларускімі. Так бывае звычайна калі яны пераходзілі ў беларускую як запазычаныя словы — толькі ў адным значэнні.
Пералік слоў з няпоўным супадзеннем значэння[4]
| Англійская | Беларуская |
|---|---|
| activity | дзейнасць, а не толькі актыўнасць |
| aggressive | энергічны, настойлівы, а не толькі агрэсіўны |
| article | артыкль, а не толькі артыкул |
| authority | улада, а не толькі аўтарытэт |
| band | атрад, стужка, а не толькі банда |
| camera | фотаапарат, а не толькі камера |
| character | персанаж, а не толькі характар |
| champion | змагар, а не толькі чэмпіён |
| concrete | бетон, а не толькі канкрэтны |
| conductor | праваднік, дырыжор, а не толькі кандуктар |
| control | кіраваць, а не толькі кантраляваць |
| convention | з'езд, а не толькі канвенцыя |
| copy | экзэмпляр, а не толькі копія |
| correspondence | адпаведнасць, а не толькі карэспандэнцыя |
| credit | заслуга, а не толькі крэдыт |
| critical | важны, а не толькі крытычны |
| dramatic | рашаючы, а не толькі драматычны |
| element | стыхія, а не толькі элемент |
| episode | серыя (фільму, камп'ютарнай гульні), а не толькі эпізод |
| execution | смяротнае пакаранне, выкананне, а не толькі экзекуцыя |
| figure | малюнак, лічба, а не толькі фігура |
| gas | можа быць скарачэннем ад gasoline (бензін), а не толькі словам «газ» |
| interest | працэнт (банкаўскі), а не толькі інтарэс |
| legal | прававы, юрыдычны, а не толькі легальны |
| liberal | гуманітарны (аб адукацыі), а не толькі ліберальны |
| mark | метка, пляма, марка (не паштовая) |
| meditation | роздум, а не толькі медытацыя |
| minister | святар, служыцель Бога, слуга, а не толькі міністр |
| momentum | інерцыя, момант (толькі памятны, важны) |
| nation | часцей за ўсе — краіна, радзей — нацыя |
| nationality | грамадзянства, а не толькі нацыянальнасць |
| number | колькасць, а не толькі нумар |
| object | мэта, а не толькі аб'ект |
| officer | службовая асоба, а не толькі афіцэр |
| original | першапачатковы, а не толькі арыгінальны |
| panel | секцыя (на навуковай канферэнцыі), а не толькі панэль |
| partisan | прыхільнік, а не толькі партызан |
| position | пасада, а не толькі пазіцыя |
| pretend | прытварацца, а не толькі прэтэндаваць |
| public | дзяржаўны, а не толькі публічны |
| publish | абвяшчаць, а не толькі выдаваць у друкарні |
| race | нацыянальнасць, а не толькі раса |
| rally | мітынг, а не толькі аўтаралі |
| realize | разумець, уяўляць сабе, а не толькі рэалізоўваць |
| record | запіс, а не толькі рэкорд |
| regular | звычайны, а не толькі рэгулярны |
| routine | распарадак, а не толькі руціна |
| separate | асобны, а не толькі сепаратны |
| solid | цвёрды, а не толькі салідны |
| speculation | меркаванне, а не толькі спекуляцыя |
| student | вучань школы, навучэнец каледжа, даследчык, а не толькі студэнт |
| substance | рэчыва, сутнасць, а не толькі субстанцыя |
| Французская | Беларуская |
|---|---|
| bâton | палка, а не батон |
| chiffre | лічба, а не толькі шыфр |
| champignon | грыб увогуле, (шампіньён па французску psalliote) |
| crème | вяршкі, смятана, а не толькі крэм |
| étude | вывучэнне, а не толькі эцюд |
| pigeon | голуб, а не толькі піжон |
| plot | кантакт, заціскачка і г.д., а не плот |
| sujet | асоба, суб'ект і г.д., а не толькі сюжэт |
| toxicomane | і таксікаман, і наркаман[5] |
| Нямецкая | Беларуская |
|---|---|
| Ball | мяч, а не бал |
| Besuchen | наведваць, а не бязвухі |
| Elf | адзінаццаць, футбольная каманда, а не толькі эльф |
| Fant | смаркач, малакасос, а не фант |
| Herz | сэрца, а не герц (фіз. адзінка) |
| Pony | грыўка, а не толькі поні |
| Stuka | не штука, а прэфікс «авія-» |
| Zentner | 50 кг, а не цэнтнер[6] |
Некаторыя словы польскай мовы таксама могуць уяўляць цяжкасць для беларусаў. Напрыклад, слова «ssać» азначае «сасаць», а «prosty» — гэта «прамы», а не «просты». Цюркскія словы «базар» і «чобан» маюць больш шырокі сэнс акрамя значэнняў «рынак» і «пастух». Так «базар» (bazar) у азербайджанскай мове можа таксама азначаць «нядзеля», а «чобан» (çoban) можа мець і пераносны сэнс: «духоўны пастыр»[7].
Слова «шахід» звычайна ўжываецца ў сучаснай беларускай мове ў сэнсе «ісламскі тэрарыст», але ў мовах араба-ісламскага свету яно азначае «пакутнік, той, хто гіне ў вайне з ворагамі Ісламу» і не можа адносіцца да тэрарыстаў .