wd wp Пошук:
    ⬜

    Азербайджанская мова

    Азербайджанская мова (азерб. Azərbaycan dili) — адна з цюркскіх моў; належыць да агускай групы. Распаўсюджаная ў асноўным у Азербайджане (дзяржаўная мова краіны), часткова ў Грузіі, Іране, Іраку, Турцыі. Агульная колькасць носьбітаў — каля 45—50 млн чалавек.

    Дыялекты

    Вылучаюцца чатыры групы дыялектаў: усходняя (кубінскі, шэмахінска-бакінскі і іншыя), заходняя (казахскі — ад назвы горада Казах на захадзе Азербайджана, карабахскі, гянджынскі і іншыя), паўночная (закатала-кахскі, шэкінскі і іншыя) і паўднёвая (ерэванскі, нахічэванскі, ардубадскі і іншыя).

    Фанетыка

    У фанетыцы для азербайджанскай мовы, у адрозненне ад роднасных цюркскіх моў, характэрная прыдыхальнае вымаўленне выбуховых глухіх зычных на пачатку і канцы слова, палаталізаванае вымаўленне велярных і іх пераход у афрыкаты перад галоснымі пярэдняга шэрагу.

    Граматыка

    Сярод асаблівасцяў граматыкі — наяўнасць у афіксаў прэдыкатыўнай формы імя 1-й і 2-й асобы адзіночнага ліку толькі варыянтаў з шырокімі галоснымі, а таксама ўзнікненне проціпастаўлення сучаснасці і цяперашне-будучага часу.

    Гісторыя мовы

    Азербайджанская мова паходзіць ад мовы агускіх плямёнаў Сярэдняй Азіі 8—10 стст. Эпас на азербайджанскай мове (Кітабі Дэдэ Коркуд) зараджаецца да 11 ст. Літаратура на азербайджанскай мове існуе з 13 ст. на аснове табрыскага і шырванскага дыялектаў, з пачатку 19 ст. (пасля далучэння Паўночнага Азербайджану да Расіі) — на аснове шэмахінска-бакінскага дыялекту. У перыядызацыі літаратурнай мовы пераломнай датай лічыцца выхад у 1875 газеты «Экінчы». Літаратурная мова з 13 ст. да 1875 апісваецца як мова данацыянальнага перыяду (на ёй напісаныя творы класікаў азербайджанскай літаратуры — Насімі, Фізулі, Хатаі і інш.), а літаратурная мова з 1875 — як мова нацыянальнага перыяду; яна склалася ў творах М. Ф. Ахундава, Г. Зардабі, Дж. Мамедкулізадэ. Пачынаючы з сярэдзіны 19 ст. азербайджанская мова ўваходзіла ў навучальную праграму павятовых школ у Баку, Тыфлісе, Гянджы, Шэкі і іншых гарадах. Да 1929 пісьмовасць на азербайджанскай мовы існавала на арабскай, у 1929—1940 на лацінскай аснове, з 1940 — на аснове кірылічнай графікі.

    Паўднёваазербайджанская мова

    На паўднёваазербайджанскай размаўляюць у Іранскім Азербайджане (гістарычным Азербайджане) і, у меньшай ступені, у суседніх рэгіёнах Ірака, Турцыі і Сірыі.

    Гл. таксама

    Зноскі

    1. ↑ Н. Г. Волкова. Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М. Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз.
    2. ↑ http://monderusse.revues.org/docannexe4079.html Архівавана 27 верасня 2009. стр.188, Арсений Саппаров, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk — According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages: 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50 000 in 1950.29
    3. ↑ Hafeez Malik. Central Asia. The problem of Nagorno-Karabakh. — USA: Palgrave McMillan, 1996. — С. 149-150. — 337 с. — ISBN 0-312-16452-1, ISBN 978-0-312-16452-2.
    4. ↑ Паводле канстытуцыі, дзяржаўнымі мовамі рэспублікі з’яўляюцца руская і ўсе мовы народаў Дагестана. Аднак толькі 14 моў: руская, аварская, агульская, азербайджанская, даргінская, кумыцкая, лакская, лезгінская, нагайская, рутульская, табасаранская, тацкая, цахурская, чачэнская, маюць сваю пісьменнасць і функцыянуюць як дзяржаўныя.
    5. ↑ Ethnologue total for South Azerbaijani plus Ethnologue total for North Azerbaijani
    6. ↑ «Peoples of Iran» Архівавана 3 сакавіка 2016. in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
    7. ↑ http://www.terrorfreetomorrow.org/upimagestft/TFT%20Iran%20Survey%20Report%200609.pdf
    8. ↑ «Iran: People» Архівавана 3 лютага 2012., CIA: The World Factbook: 24 % of Iran’s total population. Retrieved on 22 January 2009.
    9. ↑ G. Riaux, «The Formative Years of Azerbaijan Nationalism in Post-Revolutionary Iran», Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 12-20 %of Iran’s total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
    10. ↑ «Iran» Архівавана 11 сакавіка 2007., Amnesty International report on Iran and Azerbaijan people . Retrieved 30 July 2006.

    Спасылкі

    Вікіпедыя

    Вікіпедыя мае раздзел, напісаны

    Ana Səhifə азербайджанскай

    Тэмы гэтай старонкі (11):
    Мовы Расіі
    Вікіпедыя:Артыкулы з пераазначэннем значэння з Вікідадзеных
    Мовы Азербайджана
    Азербайджанцы
    Мовы Дагестана
    Мовы і дыялекты паводле алфавіта
    Мовы з памылкай у ISO 639-3
    Мовы Каўказа
    Мовы Ірана
    Цюркскія мовы
    Азербайджанская мова