Міністэрства ўнутраных спраў СССР (руск.: Министерство внутренних дел СССР) — цэнтральны саюзна-рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіравання Саюза Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік па барацьбе са злачыннасцю і падтрыманні грамадскага парадку ў 1946—1960 і 1968—1991 гадах. Да распаду СССР аб’ядноўвала 15 рэспубліканскіх МУС саюзных рэспублік. Колькасць у 1953 годзе — 1 095 678 чалавек.[1]
18 сакавіка 1946 г. V сесія Вярхоўнага Савета СССР прыняла Закон аб пераўтварэнні Савета Народных Камісараў СССР у Савет Міністраў СССР, а народных камісарыятаў — у міністэрствы. НКУС СССР ператвараецца ў Міністэрства ўнутраных спраў СССР (МУС СССР).
У студзені 1947 г. Пастановай Савета Міністраў СССР унутраныя войскі з МУС СССР перадаюцца ў МДБ СССР. Памежныя войскі, канвойныя часці і войскі МУС па ахове аб’ектаў прамысловасці і чыгунак застаюцца ў падпарадкаванні МУС СССР. Пачынаецца працэс па вываду сілавога складніку з МУС СССР, да 1953 г. у складзе МУС застаюцца лагеры, кіраванні і прадпрыемствы вытворча-гаспадарчай дзейнасці (будаўнічыя, геолагаразведкі, здабычы карысных выкапняў, лясныя і г.д.):
Пасля смерці І. В. Сталіна на сумесным пасяджэнні Пленума ЦК КПСС, Савета Міністраў СССР і Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР прынята рашэнне пра аб’яднанне МДБ СССР і МУС СССР у адно Міністэрства — МУС СССР. Адпаведны закон прыняты 15 сакавіка 1953 года[2]. Л. П. Берыя прызначаны Міністрам унутраных спраў СССР і намеснікам старшыні Савета Міністраў СССР.
У сакавіку 1953 г. у сувязі з вызваленнем МУС СССР ад вытворча-гаспадарчай дзейнасці з МУС СССР у склад іншых міністэрстваў і ведамстваў перададзена больш за 21 падраздзяленне. Таксама ў Міністэрства юстыцыі СССР перададзены Галоўнае ўпраўленне лагераў, Упраўленне дзіцячых калоній і выпраўленча-працоўныя ўстановы, за выключэннем тых, у якіх утрымліваліся асуджаныя за дзяржаўныя злачынствы.
Чэрвень 1953 г. Міністрам унутраных спраў СССР ізноў прызначаны Сяргей Нічыпаравіч Круглоў .
1 верасня 1953 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР скасавана Асобая нарада пры Міністру ўнутраных спраў.
21 студзеня 1954 г. Пастановай СМ СССР Галоўнае ўпраўленне лагераў (Гулаг) і Упраўленне дзіцячых калоній (УДК) з Міністэрства юстыцыі СССР ізноў перададзены ў склад МУС СССР.
Паводле даных МУС СССР на 1 красавіка 1954 г. у Гулагу было 1 млн 360 тыс. зняволеных. З іх за контррэвалюцыйныя злачынствы адбывалі пакаранне 448 тыс. чалавек, за цяжкія крымінальныя злачынствы — каля 680 тыс. Сярод зняволеных амаль 28 % складала моладзь да 25 гадоў.
13 сакавіка 1954 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР утвораны Камітэт дзяржаўнай бяспекі (КДБ) пры Савеце Міністраў СССР і яго Старшынёй прызначаны былы Першы намеснік Міністра ўнутраных спраў СССР Іван Аляксандравіч Сяроў. Міліцыя засталася ў складзе МУС СССР.
22 лютага 1955 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета РСФСР утворана Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР (міністэрства ўнутраных спраў іншых саюзных і аўтаномных рэспублік існавалі і раней.)
Люты 1956 г. Міністрам унутраных спраў СССР прызначаны Мікалай Паўлавіч Дудараў .
25 кастрычніка 1956 г. ЦК КПСС і Савет Міністраў СССР прынялі пастанову аб мерах па паляпшэнні працы Міністэрства ўнутраных спраў СССР». Органы МУС рэарганізаваны ва ўпраўленні (аддзелы) унутраных спраў выканкамаў Саветаў. Тым самым адраджалася сістэма двайнога падпарадкавання: мясцовым Саветам і вышэйстаячым органам МУС.
13 студзеня 1960 г. Міністэрства ўнутраных спраў СССР скасавана; яго функцыі перададзены міністэрствам унутраных спраў саюзных рэспублік[3]. У пастанове Савета Міністраў СССР ад 13 студзеня 1960 г. «Аб мерапрыемствах, звязаных са скасаваннем МУС СССР» гаварылася наступнае:
Гісторыя саюзна-рэспубліканскага ведамства (НКУС, МУС), якое практычна цалкам кантралявала жыццё Савецкай дзяржавы, перапынілася на шэсць з паловай гадоў.
30 жніўня 1962 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР пераўтварыў Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР у Міністэрства аховы грамадскага парадку (МАГП) РСФСР. Аналагічныя ўказы прыняты ва ўсіх саюзных і аўтаномных рэспубліках СССР.
26 ліпеня 1966 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР «Аб стварэнні Саюзна-рэспубліканскага міністэрства аховы грамадскага парадку СССР» было адноўлена цэнтралізаванае кіраванне органамі міліцыі ў маштабе краіны (МАГП СССР).
17 верасня 1966 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета РСФСР скасаваў Міністэрства аховы грамадскага парадку РСФСР у сувязі з ускладаннем яго функцый на МАГП СССР. (Міністэрства аховы грамадскага парадку іншых саюзных рэспублік і аўтаномных рэспублік працягнулі сваё існаванне.)
25 лістапада 1968 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР прыняў Указ «Аб пераназванні Міністэрства аховы грамадскага парадку СССР у Міністэрства ўнутраных спраў СССР». Аналагічныя ўказы прыняты ў саюзных і аўтаномных рэспубліках СССР.
У кастрычніку 1989 г. ізноў утворана Міністэрства ўнутраных спраў РСФСР.
Асноўны артыкул: ДКНС Асноўны артыкул: Жнівеньскі путч 18 жніўня 1991 года «Дзеля захавання канстытуцыйнага парадку і цэласнасці СССР», па ініцыятыве старшыні КДБ і першых асоб урада СССР, быў сфарміраваны Дзяржаўны камітэт па надзвычайным становішчы (ДКНС) СССР, у склад якога ўвайшоў і міністр унутраных спраў СССР Б. К. Пуга. У Маскву былі ўведзены войскі і танкі. З-за сваіх нерашучых дзеянняў перад масавымі антысавецкімі і антыкамуністычнымі дэманстрацыямі (пераважна ў Маскве), ДКНС 21 жніўня пацярпеў паражэнне і самараспусціўся. 22 жніўня Б. К. Пуга загінуў дома пры нявысветленых акалічнасцях[4]. 29 жніўня апошнім міністрам унутраных спраў СССР стаў міністр унутраных спраў РСФСР генерал-палкоўнік В. П. Бараннікаў[5]. Некаторы час ён сумяшчаў кіраўніцтва саюзным і расійскім міністэрствамі, потым 13 верасня 1991 года быў вызвалены ад пасады ва ўрадзе РСФСР, якую заняў яго намеснік А. Ф. Дунаеў.
19 снежня 1991 г. прэзідэнт РСФСР Барыс Ельцын падпісаў пастанову расійскага ўрада аб спыненні дзейнасці МУС СССР на тэрыторыі Федэрацыі[6].
26 снежня 1991 г. Савет Рэспублік Вярхоўнага Савета СССР прыняў дэкларацыю № 142-Н аб спыненні існавання СССР у сувязі з утварэннем СНД. Усе органы, установы і арганізацыі МУС СССР на тэрыторыі Расіі былі пераведзены пад юрысдыкцыю Расійскай Федэрацыі з уключэннем іх у сістэму МУС Расіі.
Асноўную сетку спецыялізаваных навучальных устаноў сістэмы МУС СССР складалі сярэднія і сярэдне-спецыяльныя школы міліцыі, якія за 2-3 гады рыхтавалі юрыстаў-прававедаў з сярэдне-спецыяльнай юрыдычнай адукацыяй. Толькі ва УССР іх налічвалася не меней пяці: Адэская, Львоўская, Данецкая, Івана-Франкоўская, Днепрапятроўская. Праўда, былі і сярэдне-спецыяльныя школы міліцыі з вузкай спецыялізацыяй — у г. Магілёў (Беларуская ССР) размяшчалася адзіная на ўвесь СССР сярэдне-спецыяльная школа міліцыі, якая рыхтавала спецыялістаў для органаў унутраных спраў на транспарце.
Асноўны артыкул: Добраахвотная народная дружына Апроч міліцыі, у забеспячэнні грамадскага парадку бралі ўдзел добраахвотныя народныя дружыны (ДНД), якія ствараліся на прадпрыемствах, у арганізацыях і ўстановах, а таксама на аснове першасных камсамольскіх, партыйных і прафсаюзных аддзяленняў. Асабовы склад ДНД складаўся з партыйных і камсамольскіх актывістаў, а таксама простых грамадзян.