Краманьёнец, неаантрап (фр.: Homme de Cro-Magnon — краманьёнскі чалавек) — ранні прадстаўнік сучаснага чалавека ў Еўропе і часткова за яе межамі, якія жылі 40-12 тысяч гадоў назад (перыяд верхняга палеаліту). З’явіліся значна пазней за неандэратальцаў і нейкі час суіснавалі з імі (40—30 000 гадоў таму). Па знешняму выгляду і фізічнаму развіццю фактычна нічым не адрозніваліся ад сучаснага чалавека.
Тэрмін «краманьёнец» можа азначаць у вузкім сэнсе толькі людзей, выяўленых у пячоры Кра-Маньён і жыўшых вакол яе 30 000 гадоў назад; у шырокім сэнсе гэта ўсё насельніцтва Еўропы ці ўсяго света эпохі верхняга палеаліту (40—10 000 гадоў назад)[1].
Колькасць дасягненняў, змен у сацыяльнай арганізацыі жыцця краманьёнца было настолькі вялікім, што ў некалькі разоў пераўзыходзіла колькасць дасягненняў пітэкантрапа і неандэртальца ўзятых разам. Краманьёнцы атрымалі ў спадчыну ад сваіх продкаў вялікі актыўны мозг і дастаткова практычную тэхналогію, дзякуючы чаму ў адносна кароткі тэрмін зрабілі небывалы крок наперад. Гэта праявілася ў эстэтыцы, развіцці зносін і сістэм сімвалаў, тэхналогіі вырабу прылад працы і актыўным прыстасаванні да знешніх умох, а таксама ў новых формах арганізацыі грамадства і больш складаным падыходзе да суродзічаў.
Назва паходзіць ад скальнага грота Кра-Маньён у Францыі (горад Лез-Эзі-дэ-Таяк-Сірой у дэпартаменце Дардонь, дзе ў 1868 годзе французскі палеаантолаг Луі Лартэ знайшоў і апісаў некалькі шкілетаў людзей з прыладамі позняга палеаліту[2]. Узрост гэтай папуляцыі ацэньваецца ў 30 000 гадоў[1].
Важнейшыя выкапневыя знаходкі: у Францыі — Кра-Маньён, у Велікабрытаніі — Чырвоная дама з Пэйвілэнда, у Чэхіі — Дольні-Вестоніцэ[3] і Младзеч[4], у Сербіі — Лепенскі-Вір, у Румыніі — Пештэра-ку-Оасэ, у Расіі — Маркіна гара, Сунгір, Дзянісава пячора і Аленевостраўскі магільнік, у Паўднёвым Крыме — Мурзак-Коба.
Аб’ём галаўнога мозгу роўны 1400 -1900 см ³ (больш, чым у сярэдняга сучаснага еўрапейца). Рост каля 180 см. і вышэй. Шырокі і нізкі твар, прамы лоб, выступаючы падбародак, вузкі выступаючы нос. Надвочны валік адсутнічае.
Краманьёнцы з’яўляліся носьбітамі шэрагу культур эпохі верхняга палеаліту: Гравецкая культура і мезаліту, Тардэнуазская культура, Маглемозэ, Эртэбёле. У далешым тэрыторыі іх абітання перажылі міграцыйныя патокі іншых прадстаўнікоў віду Чалавек разумны (напрыклад, Культура лінейна-лентачнай керамікі). Гэтыя людзі выраблялі прылады не толькі з камня, але і з рогу і костак. На сценах сваіх пячор яны пакінулі малюнкі, на якіх былі паказаны людзі, жывёлы, сцэны палявання. Краманьёнцы майстравалі разнастайныя ўпрыгожванні.
Жылі абшчынамі па 20—100 чалавек і ўпершыню ў гісторыі стварылі пасяленні. У краманьёнцаў, як і ў неандэртальцаў, жытлом былі пячоры, шатры са скур, ва Усходняй Еўропе будавалі зямлянкі, а ў Сібіры — хаціны з каменных пліт. Валодалі членараздзельным маўленнем[5]. Будавалі жытло, апраналіся ў вопратку са скур. Жылі родавым грамадствам, прыручылі сабаку[6].
Шматлікія знаходкі сведчаць аб наяўнасці культу палявання. Фігуркі жывёл праціналі стрэламі, забіваючы такім чынам жывёлу.
У краманьёнцаў існавалі пахавальныя абрады. У магілу клалі бытавыя рэчы, ежу, упрыгожванні. Нябожчыкаў пасыпалі кравава-чырвонай вохрай, апраналі сетку на валасы, бранзалеты на рукі, на твар клалі плоскія камяні і хавалі ў сагнутым стане (у позе эмбрыёна).
У Дольні-Вестоніцы ў Маравіі знойдзена самая старажытная ў свеце печ для абпалу керамічных статуэтак[7]. Вестоніцкая Венера — з’яўляецца самай старажытнай вядомай навуцы керамічнай статуэткай.
Згодна з адной з версій, краманьёнец з’яўляецца продкам усіх сучасных людзей, з’явіўся ва Усходняй Афрыцы прыкладна 130 000 — 180 000 гадоў назад. Прыкладна 50 000—60 000 гадоў назад яны мігравалі з Афрыкі на Аравійскі паўвостраў і з’явіліся ў Еўразіі. Адна група хутка засяліла ўзбярэжжа Індыйскага акіяна, а другая мігрыравала ў стэпы Цэнтральнай Азіі. Другая група стала продкамі мангольскіх народаў, каўкасіёнаў і большай часткі блізкаўсходняга і паўночнаафрыканскага насельніцтва. Міграцыя ад Чорнага мора ў Еўропу пачалася прыкладна 45 000 гадоў назад, меркавана праз Дунайскі калідор. 20 000 гадоў назад уся Еўропа ўжо была заселена[8].
Згодна з іншай версіяй, сучасныя прадстаўнікі негроідных і мангалоідных рас фарміраваліся аўтаномна, а краманьёнцы рассяляліся па большай частцы толькі ў арэале неандэртальцаў (Паўночная Афрыка, Блізкі Усход, Сярэдняя Азія, Еўропа). Першыя людзі з краманьёніднымі рысамі з’явіліся 160 000 гадоў назад ва ўсходняй Афрыцы (Эфіопія). Пакінулі яе 100 000 гадоў назад. У Еўропу пранікнулі праз Каўказ да басейна ракі Дон. Міграцыя на Захад пачалась прыблізна 40 000 гадоў назад, а ўжо праз 6 тысяч гадоў з’явіўся наскальны жывапіс у пячорах Францыі[9][10].
Cro-Magnon-Mensch на Вікісховішчы |